NE YAKIN NE UZAK BİR TARİHSEL HADİSE: İBRAHİM HALİL SOĞUKOĞLU VE KÜRTDAĞI MÜRİT HAREKETİ

Halep’in kuzeyinde Kürtdağı (Cebeliekrad) bölgesinde Nakşi şeyhi Halil İbrahimSoğukoğlu’nun çevresinde oluşan Mürit Hareketi yakın tarihimizin önemli fakatihmal edilmiş olaylarındandır. Bu makalenin amacı bu hareketin tarihsel gelişimseyrini ortaya koymak ve harekete dair bazı çıkarımlarda bulunmaktır. 1920’liyılların sonlarından itibaren oluşan Mürit Hareketi zamanla sosyal ve anti-feodalbir karakter edinmiştir. Türkiye ile derin bağlantıları olan hareketin başındaki isimolan Soğukoğlu, bölgede kendisini asker olarak tanıtmıştır. Hem Türkiye’nin hemde Suriye’deki Vatan Kitlesi’nin Fransız karşıtı karakterinden dolayı desteklediğihareket, özellikle 1936’dan itibaren güçlenmiş ve bölgede bir güç odağı halinegelmiştir. Müritler önce Fransızları destekleyen ağalarla daha sonra iseFransızlarla çatışmışlardır. Sonunda Fransızlar Kürtdağı’ndaki harekete karşıuçakları ile katıldıkları bir askerî harekât düzenlemişlerdir. Harekât sonunda çoksayıda kişi Türkiye’ye iltica etmiş ve burada iskân edilmişlerdir. Hatay’ınTürkiye’ye katılmasında rol oynayan hareket, özellikle hareketin bileşenlerininkimlikleri ve resmi politik söylemin çerçevesine uymaması sebebiyle görmezdengelinmiştir. Aynı zamanda sistematik ve organize olmamakla beraber hareket,Türkiye’nin en azından bir siyasal manevra olarak zaman zaman Halep’i vekuzeyini almak gibi bir politik niyeti sergilediğini ortaya koyması bakımındanönemlidir.

NEITHER NEAR NOR FAR A HISTORICAL EVENT: İBRAHİM HALİL SOĞUKOĞLU AND THE KURD-DAGH MOURIDE MOVEMENT

The movement of the Murid formed around Naqshi Sheikh Halil İbrahim Soğukoğlu in the region of Kurd-Dagh in the north of Aleppo is an important but neglected event of our recent history. The aim of this article is to examine historical development of the movement and is to make some inferences about the movement. The Murit movement, which has been formed since the end of the 1920’s, gradually became a social and anti-feudal character. Soğukoğlu, who has connections with Turkey, introduced himself as a soldier in the region. The movement was supported both by Turkey and by the Patriotic Masses in Syria due to its anti-French character which has been strengthened since 1936 and has become a powerhouse in the region. The murids first clashed with the French supported local big landowners, then with the French army. Finally, the French occupation organized a military campaign involving aircrafts against the movement on the Kurd-Dagh. At the end of the campaign, a large number of people fled to Turkey and settled there. The act that played a part in the participation of Hatay in Turkey was ignored especially because the components of the movement did not fit the frame of the identity and official political discourse. At the same time, the movement is not systematic and organized but it is important for Turkey to demonstrate that it at least showed political intention to take the Aleppo and its northern region from time to time as a political manoeuvere.

PDF

___

ABDO, D. Muhammed, “El Hayat’ül Siyasiye fi Cebeli l-Ekrad fi Kuruni l-Aşrin” (Yirminci Yüzyılda Kürd Dağı’nda Siyasi Hayat), 2007.
http://www.syriakurds.com/2007/derasat/der012.htm (25.8.2014).
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararname, 3.2.1937, 5986
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararname, 9.11. 1939, 12304
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararname, Haziran 1941, 16033
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Kararname, 19.7. 1934, 1058
BOIS, Th; V.F. Minorsky; D.N. MacKenzie. Kürtler ve Kürdistan. Çev. Kamuran Fıratlı, İstanbul: Doz Basım Yayın, 2004.
ÇELEBIOĞLU, Şükrü. Mülakat, 2. 2. 2016, Gaziantep.
DEMIR, Yaşar. “Hatay’da Siyasi Çekişmeler ve Türkiye’nin Politikası (1936- 1938)” History Studies, International Journal of History, Prof. Dr. Enver Konukçu Armağanı, 2012, s. 47-72.
DUMAN, Çiğdem. (2 Eylül 1938-29 Haziran 1939). Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mersin Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. 2008
ERDOĞAN, Kenan; Aydoğan, Tuğba. “Manisa’da Medfun Mutasavvıf Bir Şair: Seyyid İbrahim Halil Efendi ve Divanı Kenz-i Şumus”, Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 11, S. 3, 2013.
FUCCARO, Nelida. “Minorities and Ethnic Mobilisation: The Kurds in Northern Iraq and Syria”, In: Meouchy, N. and Sluggett, P., (eds.), The British and French Mandates in Comparative Perspectives. Brill, 2004, s.579-595.
FUCCARO, Nelida. ‘Manda Yönetimi Suriye’sinde Kürtler ve Kürt Milliyetçiliği: Siyaset, Kültür ve Kimlik’, Kürt Milliyetçiliğinin Kökenleri, Abbas Vali (der.) içinde, çev. F. Adsay, Ü. Aydoğmuş, S. Kılıç, İstanbul: Avesta Yayınları, 2005
HOURANI, A. H. Syria and Lebanon, Beirut: Oxford University Press, 1968.
İNAN, Arı. Tarihe Tanıklık Edenler, Çağdaş Yayınları, İstanbul, 1997.
KONURALP, A. Nuri. Hatay’ın Kurtuluş ve Kurtuluşu Mücadelesi Tarihi, İskenderun: Hatay Postası Gazetesi Basımevi, 1973.
LANGE, Katharina. “Peripheral Experiences: Everyday Life in Kurd Dagh (Northern Syria) during the Allied Occupation in the Second World War”, The World in World Wars. Experiences, Perceptions and Perspectives from Africa and Asia, içinde Ed. by Heike Liebau, Katrin Bromber, Katharina Lange, Dyala Hamzah and Ravi Ahuja. Brill, Leiden, 2010, s. 401-428.
LESCOT, Roger. Çiyayê Kurmênc û Tevgera Murûdan, wergerandin û perawêznivîsîna Amed; lênêrîna Zînê, Weşanên Komela Jinên Kurdistanê li Swêdê, Stockholm, Sweden, 1993.
MARTIN, Thomas. The French Empire Between the Wars, Manchester: Manchester University Press, 2005.
MELEK, Abdurrahman. Hatay Nasıl Kurtuldu?, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
ÖZTÜRK, Mustafa. “İzziye Kazasının Kuruluşu ve Milli Mücadeledeki Yeri”, Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi (Prof. Dr. Yücel Özkaya’ya Armağan), Ankara, 2005, s. 29-45.
ÖZTÜRK, Mustafa. 1938 Suriye Olayları ve İbrahim Halil Efendi’nin Faaliyetleri, Ankara, Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1995.
PAYASLI, Volkan. “Halkevlerinin Hatay’daki Faaliyetleri ve Hatay’ın Türkiye'ye Katılım Süreci Üzerindeki Rolü Üzerine Bir Değerlendirme (1937- 1939)”. History Studies, C.3, S. 1, 2011.
PEHLİVANLI, Hamit. “İkinci Dünya Savaşı Öncesi Milli Emniyet Hizmetleri Teşkilatι İstihbarat Raporlarında Hatay”, 6. Askeri tarih semineri bildirileri, cilt:2, İstanbul, 1997, Genelkurmay Basımevi, 1999, s. 155.
SOĞUKOĞLU, Muhittin. “Şeyh İbrahim Halil’in Hayatı” Hulasatül-Adab fi Reddis-Serab içinde, İstikamet Yayınları, İstanbul, 1987.
SOĞUKOĞLU, Fehmi. İbrahim Halil Efendi’nin Hayatı ve İtikadi Görüşleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi, 2011.
SOĞUKOĞLU, Fehmi. “İbrahim Halil Efendi’nin Gaziantep/İslahiye’deki Dini Hayata Katkısı”, Gaziantep'te Dini Hayat, içinde, Gaziantep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Gaziantep, 2017, s. 893-906.
SOĞUKOĞLU, Fehmi “İbrahim Halil Efendi ve Mürit Hareketi’nin Millî Mücadele’ye Katkısı”, Millî Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu” içinde, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları. Ankara, 2015, s. 237-265.
TEJEL, Jordi. Syria’s Kurds: History, Politics and Society, Routledge, 2009.
TOPAL, Coşkun. “Sancak (Hatay) Sorunu ve İkinci Dünya Savaşı Öncesi Süreçte Arap Kamuoyundaki Etkileri”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2009, C. 11, sy. 2, s.1- 16.
YORULMAZ, Şerife. “Fransız Manda Yönetimi Döneminde İskenderun Sancağı (Hatay)’nın Sosyo-Ekonomik ve Siyasal Durumuna İlişkin Bazı Kayıtlar (1918- 1939)”, Atatürk Yolu, cilt 6, sayı 22 Kasım 1998, s. 231-259.