AKIF-İ VANÎ & ‘AŞIK OSMAN SİPKÎ VE A. JABA KOLEKSİYONUNDAKİ TÜRKÇE MEM Û ZÎNLERİ

A. Jaba koleksiyonunda Ehmedê Xani’nin kaleme alıdğı Mem û Zin esas alınarak yazılan farklı yazarlara ait iki tane Türkçe Mem û Zîn nüshası bulunmaktadır. Bunlar Akif-i Vanî (Kurd 39) ve Aşık Osman Sipkî (Kurd 38)’nin eserleridir. Her iki müellif yaşamlarını XIX. yüzyılda geçirmiştir. Birincisi, Vanlı olup dönemin önemli bir bürakratıdır. İkincisi ise Sipkan aşiretine mensup olup Erzurum’a yakın bir köydendir. Akif-i Vanî eserini 1856 yılında yazmış ancak tamamlayamamıştır. Jaba nüshası eserin bilinen tek nüshasıdır. Aşıq Sipkî ise eserini 1273 (1856-1857) yılında kaleme almıştır. Sipkî’nin eserinin iki nüshası bilinmektedir: Tahran nüshası ve Jaba nüshası. Tahran nüshasında istinsah tarihi ile eserin telif tarihi uyuştuğu için büyük ihtimalle bu nüsha müellif nüshasıdır. Eldeki verilere göre Jaba nüshası 1283 tarihinde müellif nüshasından istinsah edilmiştir. Jaba koleksiyonunda yer alan her iki nüsha da müellifleri Erzurum’a geldiklerinde Jaba’nın isteği üzerine Erzurum’da istinsah edilmişlerdir. Ancak istinsah işleminin aceleye geldiği anlaşılmaktadır. Zira nüshalarda kitap sanatları ve tekniklerine fazla riayet edilmemiştir. Nüshaların bir diğer özelliği de “Mem û Zîn” ismi yerine “Riyaz-ı Aşk” (yanlış okuma ile “Reyahîn-i Aşk”) ismiyle isimlendirilmiş olmalarıdır. Her ne olursa olsun bu nüshaların Jaba Koleksiyonu yoluyla günümüze ulaşmış olmaları çok önemlidir. Makalede Vanî ve Sipkî’nin biyografilerini yeni bilgiler ışığında gün yüzüne çıkartacak, her iki yazma üzerinde kodikolojik bir analiz yapacak ve konu ile ilgili tartışmalı bazı hususlarda görüşlerimizi ifade edeceğiz.

PDF

___

Jêderên Çapkirî:
Adak, A. (2015). “Li Gorî Serdemên Tarîxî Têkiliyên di Navbera Edebiyatên Kurdî û Tirkî yên Klasîk de”, Sempozyûma Edebiyata Berawirdî -Ji Duh Heta Îro di Edebiyatên Tirkî û Kurdî de Texeyulên Nasnameyî, (amd. Nüket Esen & Ramazan Çeçen), Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları.
Adak, A. (2012). “Di Serdema Osmaniyan de li Pey Rêça Ehmedê Xanî Sê Mem û Zînên bi Tirkî”, Nûbihar, j.120, r. 16-23.
Bergsträsser, G. (2011). Metin Tenkidi ve Yazma Metinleri Yayınlama İlkeleri, amd. Muhammed Hamdi el-Bekri, Çev. Eyyüp Tanrıverdi, İstanbul: Kitabevi.
Binbîn, E û Şewqî T (2005). Mu’cem Mustelehat el-Mextût el-‘Erebî Qamûs Kodîkolocî, Merakeş: el-Xizane el-Heseniyye er-Ribat.
Dehqan, M. (2017). “A Late Ottoman Turkish Verse Version of Xani’s Mem û Zîn in the Manuscript Collection of Teh Islamic Consultative Assembly Library”, Manuscripta Orientalia, Vol.13 No 2 June 2007.
Esîlan, E. E. (1994). Tehqîqu’l-Mextûtat beyne’l-Waqi’ we’n-Nehc el-Emsel, Riyad: Mektebet el-Melik Fehd el-Weteniyye.
Faik, A. (1969). Mem o Zin, amd. Sırrı Dadaşbilge, İstanbul: Matbaa Teknisyenleri Basımevi.
Karataş, Y. (2014). Bayezid Sancağı ve İdarecileri (1700-1914), İstanbul: Kitabevi.
Levend, A. S. (2008). Türk EdebiyatıTarihi, İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yay.
el-Muneccid, S. (1987). Qewa’id Tehqîq el-Mextûtat, Dar el-Kitab el-Cedîd, Beyrûd: Dar el-Kitab el-Cedîd. Nazmi (2017). Reyahin-i Aşk, (amd. Mustafa Öztürk), Diyarbakır: Weşanên Lîs.
Öztürk (2017). “Eser ve Nüsha ile İlgili Bilgiler”, Nazmi Reyahin-i Aşk, Diyarbakır: Weşanên Lîs.
Tek, A. (2018). Hamisiz Şair Babasız Metin Mem û Zîn ve Osmanlıca Çeviriler Üzerine Bir İnceleme, İstanbul: Nûbihar.
Toska, Z. (2015). “Klasik Edebiyat Bağlamında Mem û Zîn Mesnevisi”, Sempozyûma Edebiyata Berawirdî -Ji Duh Heta Îro di Edebiyatên Tirkî û Kurdî de Texeyulên Nasnameyî, (amd. Nüket Esen & Ramazan Çeçen), Mardin: Mardin Artuklu Üniversitesi Yayınları. Togan, A. Z. V. (1985). Tarihte Usul, İstanbul: Enderun Kitabevi.
Jêderên Destnivîs:
Jaba, A. (?) Cataloque de Manuscrits Kurdes, nusxeya dijîtal a arşîva A. Jaba, Pirtûkxaneya Giştî ya Lenîngradê, Rûsya, j. Kurd 53.
Jaba, A. (?) [Têbîniyên Jaba], nusxeya dijîtal a arşîva A. Jaba, Pirtûkxaneya Giştî ya Lenîngradê, Rûsya, j. Kurd 54.
Sipkî, ‘A. (sala istinsaxê: 1283). Riyazê Eşq, nusxeya dijîtal a arşîva A. Jaba, Pirtûkxaneya Giştî ya Lenîngradê, Rûsya, j. Kurd 38.
Sipkî, ‘A. (sala istinsaxê: 1273). Memî û Zîn, Kutubxaneya Meclisê Şûraya Millî ya Tehranê, j. 9385.
Wanî ‘A. (?). Riyazê Eşq, nusxeya dijîtal a arşîva A. Jaba, Pirtûkxaneya Giştî ya Lenîngradê, Rûsya, j. Kurd 39.