Risâle fi’s-siyâse’nin tahkiki

Risâle fi’s-siyâse, Beyrut’ta bulunan Şarkiyye Kütüphanesi ile Vatikan Kütüphanesi’nde bulunan iki yazmaya dayanarak Luvîs Şeyhû tarafından 1901 yılında Meşrik Dergisinde yayımlamıNtır. Risalemizin tahkikini yapan araNtırmacılardan biri olan Abdülazîz es Sirvân, dikkatsizce davranarak yanlış bir iddiada bulunmuştur. 1901 yılında Şeyhû’nun yaptığı ikinci tahkik ile kendisinin 1991 yılında yayınladığı tahkik arasındaki zaman farkına ve bu süre boyunca yeni bir nüshanın bulunmamış olduğuna dayanarak araştırmacı, hem İslâm hem de Batı dünyasındaki eski eserler koleksiyonlarında veya kütüphanelerinde Risâle fi’s-siyâse’nin üçüncü bir yazma nüshanın bulunmadığını ileri sürmüştür. Bu makale, söz konusu iddianın iki ayrı gerekçeden dolayı geçersiz olduğunu göstermeyi amaçlamaktadır. İlk gerekçe, Risâle fi’s-siyâse’nin İbn Miskeveyh tarafından derlenen el- Hikmetü’l-hâlide başlıklı eserinin içinde bulunmasıdır. el-Hikmetü’l-hâlide’nin risalemizle ilgili olan kısmının tahkikinde Abdurrahmân Bedevî İstanbul, Paris ve Mısır’da bulunan birer yazmayı kullanmış ve böylece Risâle fi’s-siyâse’nin üç yeni yazma nüshasını daha İslâm kültür mirasına kazandırmıştır. İkinci gerekçe ise risalemizin bir yazma nüshasının Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Ahmed III bölümünde 3185 kayıt numarasıyla bulunmasıdır. Böylece, el-Hikmetü’l-hâlide tahkikinde kullanılan üç, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde yazma olarak bekleyen bir olmak üzere Risâle fi’s-siyâse’nin dört tane daha nüshası bulunmakta ve böylece risalemizin yazma nüshalarının sayısı Şeyhû’nun kullandığı Beyrut ve Vatikan nüshalarıyla birlikte –bugüne dek bilinen olmak üzere altıya ulaşmaktadır. Modern dönemlerde Risâle fi’s-siyâse’nin tahkikleri, birbiriyle irtibatı bulunmayan iki ayrı kanaldan gerçekleştirilmiştir. Bunlardan ilki Vatikan ve Beyrut nüshalarına dayanarak Şeyhû ve onun tahkikine bağlı kalarak Fuâd Abdülmünim Ahmed, Abdülazîz es Sirvân ve Ali Muhammed İsbir’in gerçekleştirdiği tahkik kanalıdır. Diğeri ise el-Hikmetü’l- hâlide’nin İstanbul, Paris ve Mısır kütüphanelerindeki yazmalara dayanarak Bedevî’nin yaptığı tahkik kanalıdır. Bu makale içinde sunulan Risâle fi’s-siyâse’nin yeni tahkikin iki özelliğinden ilki, bu iki kanalı bir araya toplamasıdır. Tahkikimizin diğer özelliği ise Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi’nde bulunan yazma nüshasını temel nüsha olarak kullanmasıdır.

The edition of “Risalah fi as siyasah”

Risalah fî as-Siyasah was published in Mashriq magazine by Louis Cheikho in 1901, based on two manuscripts; one belongs to the al Sharqiya Library in Beirut, and the other to the Vatican Library. Abdul Aziz al Sirwan, one of the researchers studying the Risalah, carelessly made an inaccurate assumption: Based on the time lag between the second study made by Cheikho in 1901 and the one he published in 1991, and on the fact that there had not been found a new copy during that time lag, he claimed that there did not exist a third manuscript copy of Risalah fî as-Siyasah in any of the antique book collections and libraries in both Eastern and Western worlds. This article aims to show that the mentioned claim is invalid on account of two reasons. Firstly, Risalah fî as-Siyasah takes part in the work al-Hikma al-Halida compiled by Ibn Miskawayh. In the study of the specific part of al-Hikma al-Halida which is related to the Risalah in question, Abdurrahman Badawi made use of three manuscripts present in Istanbul, Paris and Egypt, thus contributing to the Islamic cultural heritage with three more new manuscript copies of Risalah fî as-Siyasah. Secondly, there is another manuscript copy of the Risalah in the Topkapi Palace Museum Library, Collection Ahmed III, with register no. 3185. Therefore, there are four more copies of Risalah fî as- Siyasah, three of which were used in the study of al-Hikma al-Halida, and one of which is present in the Topkapi Palace Museum Library. Thus, together with the Vatican and Beirut copies, the number of the manuscript copies of the Risalah reaches up to six, as it is known so far. In modern times the studies of Risalah fî as-Siyasah have been carried out through two channels unrelated to each other. The first one, based on the Vatican and Beirut copies, is that of Cheikho, and of Fu'ad `Abd al Mun`im Ahmad, Abdul Aziz al Sirwan and Ali Muhammad Isbir, who followed Cheikho’s study. The other, based on the manuscripts of al-Hikma al-Halida present in the libraries in Istanbul, Paris and Egypt, is that of Badawi. The new study of Risalah fî as-Siyasah presented in this article has two features. The first is that it brings those two channels together. The other feature of our article is its being primarily based on the manuscript copy present in the Topkapi Palace Museum Library.

PDF

___

Abdurrahmân Bedevî, “Mukaddime” (el-Hikmetü’l-hâlide içinde) Dârü’l Endelüs, Beyrut trsz., (ss. 7-64).

Abdülazîz es Sirvân, “Mukaddime” (Usûl ve kavânîn siyâsiyye ye‘ummu nef‘uhâ cemî‘a men iste‘malehâ içinde), Dârü’l Celîl, :am 1991, (ss. 7-34).

Ali Muhammed İsbir, er Risâle beyne yedeyyi’l kârî (Risâle fi’s-siyâse içinde), et Telvîn li’t te’lîf ve’t tercüme ve’n neşr, :am 2006, (ss. 39-41).

Ateş Ahmet, “Fârâbî’nin Eserlerinin Bibliyografyası”, Belleten, C. XV, S. 57, Ankara 1951, (ss. 175-192).

Cunbur Müjgan, Binark İsmet, Sefercioğlu Mustafa Nejat, Fârâbî Bibliyografyası, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Milli Kütüphane Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 1973.

Durusoy Ali, “Klasikler Nasıl ve Niçin Okunmalı”, (Medeniyet ve Klasik içinde), Klasik Yayınları, İstanbul 2007, (ss. 189-196).

Fârâbî, es-Siyâsetü’l-medeniyye, thk. Fauzi M. Najjar, Imprimerie Catholique, Beyrut 1964.

Fârâbî, Risâle fi vasâya, Ayasofya 4855, varak 62b-63a.

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, (Mecmu‘ fi’s-siyâse içinde), thk. Fuâd Abdülmünım Ahmed, Müessese :ebâbi’l Câmi‘iyye, 2. Baskı, İskenderiye 1982.

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, (Mekâlât felsefiyye li-me âhir felâsifeti’l-arab müslimîn ve nesârâ içinde), thk. Luis :eyhû, Dârü’l ‘Arab, 3. Baskı, Kahire 1985.

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, (Usûl ve kavânîn siyâsiyye ye‘ummu nef‘uhâ cemî‘a men iste‘melehâ içinde), thk. Abdülazîz es Sirvân, Dârü’l Celîl, :am 1991.

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, Ayasofya 4839, varak 152b-156b.

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, Ayasofya 4854, varak 88b-90a.

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, thk. Ali Muhammed İsbir, et Telvîn li’t te’lîf ve’t tercüme ve’n neşr, :am 2006.

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, thk. Luis :eyhû, Mecelletü’l-Me rik, Beyrut 1901, (ss. 648 653 ve 689 700). (Tıpkı basım: Islamic Philosophy, ed. Fuat Sezgin, Volume: 7, Institute for the History of Arabic Islamic Science at the Johann Wolfgang Goethe University, Frankfurt 1999, ss. 276-293).

Fârâbî, Risâle fi’s-siyâse, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi, Ahmed III 3185/4, varak 240b-262.

Fuâd Abdülmünım Ahmed, “Mukaddime”, (Mecmu‘ fi’s-siyâse, Risâle fi’s-siyâse içinde), Müessese :ebâbi’l Câmi‘iyye, 2. Baskı, İskenderiye 1982, (ss. 3-5).

İbn Miskeveyh, el-Hikmetü’l-hâlide, thk. Abdurrahman Bedevî, Dârü’l Endelüs, Beyrut trsz.

Karatay Fehmi Edhem, Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Arapça Yazmalar Kataloğu, Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları, İstanbul 1969.

Luvîs :eyhû, “Tevti’e” (Makâlât felsefiyye li-me âhir felâsifeti’l-arab müslimîn ve nesârâ içinde), Dârü’l ‘Arab, 3. Baskı, Kahire 1985, (s. 18).

Toktaş Fatih, “Fârâbî ve Risâle fi’s siyâse”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, İzmir 2009, S. XXIX, (ss. 175-216).