Kelâm ilminin doğuş nedenleri

Bu makale eleştirel bir bakış açısıyla Kelâm ilminin doğuşunu ve tarihsel gelişimini analiz etmeyi amaçlamaktadır. Kelâm ilmi, İslâm dininin temel inançlarını ve doktrinlerini tartışan özgün bir İslâmî disiplindir. İslâm itikadının temelleri ile ilgili fikirleri ortaya koyan ve onları farklı kültür ve dinlere ait sapkın inanış ve düNüncelere karşı koruyan kelâm ilmi, Kur’ân’a dayalı bir ilim alanıdır. Kur’ân’ın yardımıyla aklî yöntemler kullanarak inançsal sorunlara çözümler üretmeye çalışır. İslâm kelâmı, Hz. Peygamber’in vefatından sonra kader, hür irade ve Allah’ın zatı ile ilgili konularda İslâm toplumunu etkileyen yabancı düşünce akımlarına karşı aklî ve mantıkî delillerle İslâm’ın Kur’ân’da gösterilen temel ilkelerinin savunmasını yaparak ortaya çıkan ve daha sonra da Kur’ân ve Hz. Peygamber’in sözlerinden deliller getirerek gelişen bir bilim dalıdır. Bu yüzden, Kelâm ilminin ne zaman ortaya çıktığı ve geliştiği ile ilgili kesin bir tarihten söz etmek yerine, bir dönem veya bir devirden söz etmek daha mantıklı olacaktır. Bu bütün bilim dalları için geçerlidir.

The reasons for the rise of ilm al-kalam

This article aims to analyse the rise and the development of ‘Ilm al-kalam’ with a critical point of view. It is an original Islamic discipline which discusses the basic beliefs and doctrins of the religion of Islam. ‘Ilm al-kalam’ putting forward thougts about the fundamentals of the Islamic belief and defending them against heretical beliefs and thoughts concerned with different cultures and religions is completely based on the Qur’an. By the help of the Qur’an, it tries to find solutions to problems about faith using rational methods. Islamic speculative theology is a branch of science which has appeared after the Prophet’s death by defending with rational and logical proofs the basic Islamic principles explained in the Qur’an against heretical movements of thoughts affecting the Islamic society upon the subjects about destiny, free will and the nature of God and then developed by presenting proofs from the Qur’an and the Prophet’s sayings.Therefore, instead of mentioning a definite time about when ‘Ilm al-kalam’ appeared and developed, it will be more logical to mention a period or an age. This is same for all branches of science.

PDF

___

‘Abdü’l -Cebbâr, el -Kâdî Ahmed, Rerhu’l-Usûli’l-Hamse, tahk: ‘Abdü’l- Kerîm ‘Osmân, Mektebetü Vehbe, Kâhire 1965.

‘Abdü’l -Cebbâr, el Kâdî, Müteşâbih’ul-Kur’ân, nşr.: Adnan Muhammed Zerür, Kahîre, 1969

Abdülhamid, İrfan, İslâm’da İ’tikâdî Mezhebler ve Akâid Esasları, çev.:, M.Saim Yeprem, Marifet Yay., İstanbul 1994

Akbulut, Ahmet, Sahabe Dönemi İktidar Kavgası, Pozitif Matbaacılık, Ankara 2001

Akbulut, Ahmet, “Hz. Muhammed Sonrası İlk Siyâsî Krizin Teolojik Yansımaları” Kelâm Araştırmaları, 4 : 2 (2006)

el -Âmidî, Ebû’l Hasan ‘Alî b Muhammed, Gayetü’l-Merâm fî ‘İlmi’l-Kelâm, thk. Hasan Mahmud ‘Abdullatif, Kahire 1971.

Aydın, Mehmet, Din Felsefesi, Selçuk Yay., İstanbul 1994.

Birand, Kâmıran, İlk Çağ Felsefesi Tarihi, AÜİF. Yay., Ankara, 1987.

el -Bağdâdî, Ebû Mansûr ‘Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed, Kitâbü Üsûli’d-Dîn, Matba’atü’d Devle, İstanbul 1346/1928

el- Bağdâdî, Ebû Mansûr ‘Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed, el-Fark Beyne’l- Firak, tahk.: M.M. ‘Abdü’l Hamîd, Kahire ts.

Boer, T.J.De, İslâm’sa Felsefe Tarihi, çev.: Yusuf Kutluay, Ankara 1960.

Brovne, L. K., "The Patriarch Timothy and the Caliph al Mahdi", Muslim World, XXI, no. 1, January 1931.

el- Câbirî, Muhammed Âbid, İslâm’da Siyasal Akıl, çev.: Vecdi Akyüz, Kitabevi, İstanbul 1997.

Doğan, İsa, İmam Zeyd b. Ali, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2009.

Doğan, İsa, Mürcie ve Ebû Hanife, Kardeş Matbaası, Samsun 1992.

Doğan, İsa, “İlk Fikir Hareketleri Üzerine Bir Değerlendirme”, O.M.Ü.İ.F.D., Samsun, 1992, sayı: 6.

Ebû Zehra, Muhammed, İslâmda Siyasî, İtikadî ve Fıkhî Mezhepler Tarihi, çev. H. Karakaya K. Aytekin, İstanbul 1993.

Emîn, Ahmet, Fecru’l-İslam, çev.: A. Serdaroğlu, Ankara 1976.

Ess, Josef Van, “İslâm Kelâmı’nın Başlangıcı” çev.: Şaban Ali Düzgün, AÜİFD, Ankara 2000, c.XLI.

Eş’arî, Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve‘Htilâfü’l-Musallîn, Hellmut Ritter, Wiesbaden 1980.

Fahri, Macit, İslâm Felsefesi, Kelâmı ve Tasavvufuna Giriş, çev.: Şahin Filiz, İstanbul 2000.

Fazlur Rahman, İslâm, çev.: Mehmet Dağ Mehmet Aydın, Selçuk Yay., Ankara 1996.

Gazâlî, el-İktisâd fi’l-İ’tikâd, tahk.: İbrâhîm Âgah Çubukçu Hüseyin Atay, A.Ü.İ.F.Y., Ankara 1962.

Gilson, E., Tanrı ve Felsefe, , çev.: Mehmet Aydın, İzmir 1986.

Gökberk, Macit, Felsefe Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1999.

Guillaume, A. , "Theodora Abu Qurra as Apologist", Muslim World, XV, (1925).

Güler, İlhami, İman Ahlak İlişkisi, Ankara Okulu Yay., Ankara 2003.

Hatiboğlu, M. Said , “Hilâfetin Kureyşliliği” A.Ü.İ.F.D., Sayı: XXIII, ss. 121 213, Ankara 1978.

Hodgson, M.G.S., İslâm’ın Serüveni, İz Yayıncılık, İstanbul 1995.

Işık, Kemal, Mu’tezile’nin Doğuşu ve Kelâmî Görüşleri, Ankara 1967.

İbnu’l- Esir, el-Kâmil fi’t-Tarih, Beyrut 1979.

İbn Kesir, Tefsiru’l-Kurân’i’l-Âzim, Mektebetül Menar, Ürdün 1990.

İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Muslim, el-İmâme ve's-Siyâse, Matbaatu'l- Umme, Mısır 1328.

İbn Kuteybe, Me’ârif, tahk.: Servet Ukkâşe, Mısır 1992.

İbn Manzur, Lisanul-Arab, Beyrut 1956.

İbn Sa’d, Kitabu't-Tabakati’l-Kebîr, Leyden 1322.

Îcî, Abdurrahman b. Ahmed, el-Mevâkıf fî İlmi’l-Kelâm, Beyrut ts.

Karlığa, Bekir, İslâm Düşüncesinin Batı Düşüncesine Etkisi, Litera Yay., İstanbul 2004.

Kutlu, Sönmez ,“Mürcie Mezhebi: Doğuşu, Fikirleri, Edebiyatı Ve İslâm Düşüncesine Katkıları”, Gazi Üniversitesi Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2002/I, (ss. 168 210)

Koç, Turan, Din Dili, İz Yay., İstanbul 1998.

Malatî, Ebu’l Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdırrahman (377/987), et- Tenbih ve’r-Red alâ Ehli’l-Hevâ ve’l-Bidea, neşir: M.Zahid el Kevserî, Bağdat 1388/1968.

Najjar, Fauzı M., “Siyasa in Islamic Political Philosophy”, Islamic Theology and Phhilosophy: Studies in Honor of George F. Hourani, Albany 1984.

O'leary, De Lacy, İslâm Düşüncesi ve Tarihteki Yeri, çev.: Yaşar Kutluay Hüseyin Yurdaydın, Pınar Yay., İstanbul 2003.

Ross, W.D., Aristoteles, Yayına Hazırlayan, Ahmet Arslan, İzmir 1993.

et-Taberî, Tarihhu’l-Ümem ve’l-Mulûk, Kahire, 1357/1939.

Taberî, Tarihu‘r-Rusul ve‘l-Mulûk, tahk.: Muhammed Fadl İbrahim, Kahire ts.

Tuğcu, Tuncer, Batı Felsefes Tarihi, Aletse Yay., Ankara 2000.

İzutsu, Toshihiko, Kur’an’da Dinî ve Ahlâkî Kavramlar, çev.: Selahattin Ayaz, İstanbul 1991.

Eş-Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, tahk.: Muhammed Seyyid Keylânî, Dârü’l -Me’arife, I- II, Beyrut 1975.

el -Ya’kubî, Ebû Ya’kub, Tarihu’l-Ya’kubî, tahk.: Abdu’l -Emir Mühenna, Beyrut 1413/1993.

Watt, W. Montgomery, Islamıc Philosophy and Theology, Edinburgh 1985.

Watt, W.Montgomery, The Formative Period of Islamic Thought, USA 1996.

Watt, W.Montgomery, İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri, çev.: E. Ruhi Fığlalı, Umran Yay., Ankara 1981.

Watt, W.Montgomery, İslâmî Tetkikler çev.: Süleyman Ateş, Ankara ts.

Wolfson, H. Austryn, Kelâm Felsefeleri, çev.: Kasım Turhan, Kitabevi Yay., İstanbul 2001.