Yeni Türk Alfabesinin Kabulünde Dil Heyetinin Yürüttüğü Çalışmalar

Türkler, tarihleri boyunca yaşadıkları coğrafyaların ve kültürlerinetkisiyle pek çok farklı alfabeler kullanmışlardır. X. yüzyılda kabul edilenArap alfabesinin uzun süre kullanılmasından sonra Osmanlı Devleti’ndeTanzimat Döneminde artan bürokratik ihtiyaçlar ve eğitiminyaygınlaştırılmaması sorunu üzerine dönemin aydınları arasında bir reformyapılmasına dair tartışmalar başlamıştır. Meşrutiyet Döneminde de alfabeile ilgili tartışmalar büyük bir ilgiyle devam etmiş, bu konuda ileri sürülenbir kısım çözüm önerileri kısmen uygulanmaya başlamış fakat olumlu birsonuç alınamamıştır. Cumhuriyet dönemindeyse alfabe tartışmaları, sadece aydınların ele aldığı bir konu olmaktan çıkmış, devletin bir eğitim sorunuolarak değerlendirilmiştir. Eğitimin yaygınlaştırılması için bir an önce Latinalfabesine geçilmesi gerektiğine karar verilmiştir. Bu amaçla Latinalfabesine geçiş konusunda incelemeler yapmak üzere Maarif Vekâletininbünyesinde bir Dil Heyeti kurulmuştur. Dil konusunda uzmanlardanoluşturulan heyet Ankara ve İstanbul’da sürdürdüğü yoğun çalışmalarınsonunda Türkçe’nin gramer yapısına uygun Latin alfabesi esasına dayananbugünkü kullandığımız alfabeyi belirlemiştir. Mustafa Kemal Paşa’nınönerileri doğrultusunda 8 ünlü 21 ünsüz toplam 29 harften oluşan LatinAlfabesi’ne dayalı yeni Türk Alfabesi’nde çift harf tercih edilmemiş, seslerinuluslararası değeri değiştirilmemiş, işaretli harflere mümkün olduğunca azyer verilmiştir. İsmet Paşa tarafından isimlendirilen “Türk Alfabesi” için biruygulama planı hazırlanmış, kısa sürede kamuoyuna tanıtımı yapılmış,yasası çıkartılmış, Türk tarihinin en önemli kültürel devrimigerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada nitel araştırma yöntemlerinden dokümaninceleme tekniği kullanılacaktır. İncelemede alan yazınının dışında, arşivkaynakları, süreli yayınlar, tetkik eserler ve anılara başvurulacaktır. Eldeedilen bulgular ışığında Cumhuriyet Döneminin en önemli kültürdevrimlerinden birini oluşturan yeni Türk alfabesinin belirlenmesiaşamasında Dil Heyeti’nin yürüttüğü çalışmalar ele alınacaktır.

Works delivered by the Language Committee during the Adoption of the new Turkish Alphabet

Throughout their history, Turks have used many different alphabets under cultural and geographical influence. After long usage of Arabic alphabet adopted in 10th century, upon the increasing bureaucratic needs in the Tanzimat Reform Period and the problem of un-popularized education, a reform discussion began among the intellectuals of the time in the Ottoman Empire. The discussions on the alphabet continued with great interest during the Constitutional Monarchy Period and although some of the solution proposals were partly applied, no positive result was obtained. In the Republican Period, the alphabet discussions were no longer an intellectuals-topic but a State’s educational issue. It was decided to immediately adopt Latin alphabet to popularize the education. Thus, a Language Committee was formed within the Ministry of Education to make examinations on transition to Latin alphabet. At the end of intensive works in Istanbul and Ankara, the committee which was formed by language experts determined the current alphabet based on Latin alphabet that is in line with Turkish grammar. Upon the suggestions of Mustafa Kemal Pasha, no double letters were preferred, no change in the international value of vocals were made as well as the signed letters were used to a bare minimum in the new Turkish alphabet based on Latin Alphabet formed by 8 vowels and 21 consonants, totally 29 letters. Ismet Pasha has named the “Turkish Alphabet” and an action plan was then prepared, released to public soon, enacted and thus the most important cultural revolution of Turkish history was realized. In this research, document analysis technique of qualitative research methods shall be used. In the analysis, archive sources, periodicals, surveys, and memoirs shall be applied except from the body of literature. In consideration of the findings, the works carried out by the Language Committee during the determination of new Turkish alphabet as one of the most important cultural revolutions of the Republican Period will be evaluated.

PDF

___

T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA)
Fon Kodu: 30. 10. 0. 0, Dosya No: 9824, Yer No: 117.816. 25., Tarih: 5.8.1928.
Fon Kodu: 180.9.0.0, Yer No: 2.11.1., Tarih: 22.9.1928.
Fon Kodu: 30. 18.1.1., Sayı No: 6645, Yer No: 29.032. 20., Tarih: 23.5.1928.
30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928 ) 05.12.1928.
30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928) 26.12.1928.
30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928 ) 20.02.1929.
30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928) 06.02.1929.
30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928 ) 26.02.1930.
30-18-1-2 / Kararlar Daire Başkanlığı (1928) 21.06.1930.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
Dahiliye Emniyet-i Umumiye Kalemi (DHEUMKLU)
Akşam
Cumhuriyet
Hâkimiyet-i Milliye
İçtihad
Milliyet
Resmî Gazete
Tanin
TBMM Kanunlar Dergisi
TBMM Zabıt Ceridesi
Vakit
(1985) Dil Encümeni Çalışmaları ve Latin Alfabesi Komisyonunun Modıfıcatıons’u, Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, Sayı 9-10, Kasım-Aralık, s. 63- 67.
Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri IV (1991), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara.
ATAY Falih Rıfkı (2009) Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul.
AVCI Cemal (2000) III. Dönem Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin Yapısı Ve Faaliyetleri (1927-1931), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara.
BAĞDEMİR Abdullah (2019) Alfabe Raporu, Nobel Yayınevi, Ankara.
CANPOLAT Mustafa (1991) Arap Yazılı Türk Alfabesinin Gelişmesi, Harf Devrimi’nin 50.Yılı Sempozyumu, Ankara, s. 54.
DİLAÇAR Agop (1958) Alfabemizin 30. Yıldönümü, Türk Dili, C. VII, S. 83 s. 540.
Elifba Raporu, (1928) Devlet Matbaası, İstanbul.
ERAT Muhammet (2002) “Osmanlı’da Alfabe Tartışmaları” Türkler Ansiklopedisi, C. 15, Ankara, s. 154-160.
ERGİN Osman (1977) Türk Maarif Tarihi, C. 5, İstanbul.
ERGÜN Mustafa (1982) Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, Ankara.
ERTAN Temuçin Faik (1997) Ahmet Cevat Emre ve Kemalizm’de Öncü Bir Dergi: Muhit, Kebikeç, İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi, Yıl: 2, S. 5, s. 17-35.
DOĞANER Yasemin (2009) Yeni Türk Harflerinin Türk Basınındaki Yankıları, 80. Yılında Türk Harf İnkılabı Uluslararası Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul. s 387-395.
ERTEM Rekin (1991) Elifbe’den Alfabe’ye, Türkiye’de Harf ve Yazı Meselesi, Dergâh Yayınları İstanbul.
GÜLENSOY Tuncer (2000) Türkçe El Kitabı, Akçağ Yayınları, İstanbul.
İPEKÇİ Abdi (1968) İnönü Atatürk’ü Anlatıyor, Cem Yayınevi, İstanbul.
KAYAM H. Cevahir (2009) Harf Devriminde Devlet Harcamaları, 80. Yılında Türk Harf İnkılâbı Uluslararası Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 246.
KILIÇ Fahri (2011) Yeni Türk Alfabesinin Kabulü ve Öğretiminde Kullanılan Yöntemler-Araçlar, Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
------------------ (2017) Yeni Türk Alfabesinin Yaygın Eğitim Yoluyla Öğretilmesi, Atatürk Yolu, Cilt. 61, Sayı. 16, Ankara.
KORKMAZ Zeynep (1992) Atatürk ve Türk Dili Belgeler, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Dil Kurumu, Ankara.
LEVEND, Agah Sırrı, (1949) Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Safhaları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
NERİMANOĞLU Kâmil Veli (2009), 1926-I. Bakû Türkoloji Kurultayı ve Atatürk’ün Harf Devrimi 80.Yılında Türk Harf İnkılâbı Uluslararası Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 109-113.
ÖZDEMİR Nuray (2018) Yeni Türk Alfabesi’nin Kabulü Sonrasında Türkiye’de Gazete Promosyonları, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi
CTAD, Sayı 28, Ankara, ss. 135-162.
ÖZTÜRK Arzu E (2009) Latin Alfabesine Geçiş Sürecinde Yazım Kuralları ve Uygulamada Karşılaşılan Güçlükler, 80. Yılında Türk Harf İnkılâbı Uluslararası Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s. 242- 244.
PALAZOĞLU Ahmet Bekir, Atatürk İnkılâpları (Milletin Çağdaşlaşması), Türk Hava Kurumu Yayınları, Ankara, 1999.
SADOĞLU Hüseyin, Türkiye’de Ulusçuluk ve Dil Politikaları, İstanbul, 2003, s. 220.
SUNGU İhsan (1941) Harf İnkılabı ve Millî Şef İsmet İnönü, Tarih Vesikaları Dergisi, Maarif Vekâleti Yayınları, S.1, Ankara, s. 10-19.
SÜRMELİ Serpil (2009) Türk Basınında Harf İnkılâbı, 80. Yılında Türk Harf İnkılâbı Uluslararası Sempozyumu, Yeditepe Üniversitesi Yayınları, s. 279-286.
ŞİMŞİR Bilal Nuri (1992) Türk Yazı Devrimi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
TANSEL Feyziye Abdullah (1953 Arap Harflerinin Islahı ve Değiştirilmesi Hakkında İlk Teşebbüsler ve Neticeleri, Ankara.
TEKİN Talat (1997) Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Simurg Yayıncılık, Ankara.
TEZCAN Semih (1991) Türklerde Yazı Kültürünün Başlangıcı ve Gelişimi, Harf Devrimi’nin 50. Yılı Sempozyumu, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
TUNÇAY Mete (1999) Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek- Parti Yönetimi’nin Kurulması (1923-1931), Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul.
TURAN Şerafettin (1990) Türk Kültür Tarihi, Bilgi Yayınevi, Ankara.
UNAT Faik Reşit (1953) Latin Alfabesinden Türk Alfabesine, Türk Dili, Ankara, s. 721-735.
USER Hatice Şirin (2006) Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ Yayınları, Ankara.
ÜLKÜTAŞIR M. Şakir (2000) Atatürk ve Harf Devrimi, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara.
YORULMAZ Hüseyin (1995) Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Alfabe Tartışmaları, İstanbul.