1923-1929 Dönemi’nde Türkiye’de Denk Bütçe ve Kamu İç Borçlanması

1923-1929 Dönemi’’nde Lozan Barış Antlaşması ve Osmanlı İmparatorluğu’ndan kalan ekonomik yapı nedeniyle ekonomi politikalarına yön verecek tek araç denk bütçe politikasıydı. 1926 yılından itibaren denk bütçe politikası başarıyla uygulanmıştı. 1927’ye kadar alt yapı özellikle ulaştırma yatırımları denk bütçe ilkesine bağlı kalarak yapılmaya çalışılmıştı. Fakat 1927’den sonra denk bütçe ilkesinden sapmadan söz konusu yatırımlarının finansmanında bir yön değişikliği olmuştu. Bu çalışma 1923-1929 Dönemi’nde denk bütçe politikasına bağlı kalınarak alt yapı yatırımlarının nasıl gerçekleştirildiğine odaklanmaktadır. Bu dönemde dış borçlanma ve uzun vadeli iç borçlanma gibi yöntemlere başvurulmamıştı. Bunun yerine gelecek dönemlerdeki bütçe gelirleri taahhüt edilerek, hazine bonosu ihraç ederek ve bazı kamu kurumlarının bankalardan borçlanmasına kefaleti ile iç borçlanma yoluna gidilmişti. Sonuç olarak bu yöntemlerle denk bütçe politikasının dışına taşarak alt yapı yatırımları gerçekleştirilmeye çalışılmıştır. Bu çalışma, ilgili dönem için az sayıda olan kamu borçlanması literatürüne katkıda bulunmaktadır. Bütçe, kesin bütçe ve incelenen borçlanmalara ilişkin kanunlar ile bunlara ait TBMM tutanakları baz alınarak bu çalışma yürütülmüştür

Balanced Budget and Domestic Public Debt in Turkey in the Period of 1923-1929,

Owing to the clauses of the Treaty of Lausanne and the economic structure inherited from the Ottoman Empire, the only tool that would steer economic policies in the period of 1923-1929 was the balanced budget policy. Balanced budget policy had been successfully implemented since 1926. Until 1927, infrastructure, especially transportation investments, had been tried to be made adhering to the balanced budget principle. However, after 1927, there was a change of direction in the financing of these investments without deviating from the balanced budget principle. This study focuses on how infrastructure investments were made in the period of 1923-1929 by adhering to the balanced budget policy. During this period, methods such as foreign borrowing and long-term domestic borrowing were not used. Instead, domestic borrowing was chosen by committing the budget revenues in the future periods, by issuing treasury bills and by the surety of some public institutions to borrow from banks. As a result, infrastructure investments have been tried to be realized by going beyond the balanced budget policy with these methods. This study contributes to the limited number of public borrowing literature for the relevant period. This study was conducted on the basis of budgets, final budgets, laws concerning the examined borrowings and the minutes of meeting of the Turkish Grand National Assembly regarding such laws.

PDF

___

Başvekâlet, Zabıt Ceridesi Devre III, Cilt 12, İçtima Senesi II, Yetmiş İkinci İnikat 09 Nisan 1929.
Demiryolları ve Limanlar İle Su İşleri İçin İki Yüz Kırk Milyon Liralık Tahsisat Verilmesi Hakkında 1/433 Numaralı Kanun Lâyihası ve Nafıa ve Bütçe Encümenleri Mazbataları .
Devre IV, Cilt 3, Fevkalade İçtima Yirmi Yedinci İnikat 14 Temmuz 1929. 1931 Senesi Bütçesi Hakkında 1/80 Numaralı Kanun Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası. TBMM.
TBMM Zabıt Ceridesi (TBMMZC)
Devre II, Cilt 12, İçtima Senesi II, Kırkıncı İçtima 24.1 1341 (1925).
Devre II, Cilt 24, İçtima Senesi III, Seksen Yedinci İçtima 19 Nisan 1926.
Devre II, Cilt 28, İçtima Senesi IV, On Yedinci İçtima 20 Aralık 1926.
Devre II, Cilt 28, İçtima Senesi IV, Ondokuzuncu İçtima, 27.01.1926
Devre II, Cilt 30, İçtima Senesi IV, Kırk İkinci İnikat, 12. 03. 1927,
Devre III, Cilt 12, İçtima Senesi II, Yetmiş İkinci İnikat 29 Mayıs 1929.
Devre II, Cilt 19, İçtima Senesi III, Onbirinci İçtima, 19 Teşrinisani 1341 (19 Kasım 1925)
Devre II, Cilt 22, İçtima Senesi III, Elli Dördüncü İçtima 11 Şubat 1926
Devre II, Cilt 24, İçtima Senesi III, Doksanıncı İçtima 24 Nisan 1926
Devre II, Cilt 24, İçtima Senesi III, Seksen Beşinci İçtima 10 Nisan 1926
1923-1942 Bütçe Kanunları
1923-1942 Kesin Bütçe Kanunları
(1992) Genel Bütçe Kanunları, (1924-1970), Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara Kitaplar, Makaleler ve Tezler
AKALIN Güneri (2008)Atatürk Dönemi Maliye Politikaları, Maliye Bakanlığı Yayınları, Ankara
ATASAĞUN Yusuf Saim (1939) Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası 1888–1939 (Cilt Türkiyede Zirai Kredi). Kenan Basımevi, İstanbul
BORATAV Korkut (1988)Türkiye İktisat Tarihi, 1908-1985, Gerçek Yayınevi, İstanbul
BUCHANAN James M (1976) Barro on the Ricardian Equivalence Theorem, Journal of Political Economy, Vol. 84, No. 2, s. 337-342.
COŞAR Nevin (1995) Denk Bütçe-Sağlam Para Politikası ve Devletçilik. N. Coşar içinde, Türkiye'de Devletçilik (s. 259-298). Bağlam Yayıncılık, İstanbul
------------------- (1995) Cumhuriyet Döneminde Denk Bütçe Politikasına Geçiş, .Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XI, Sayı 31, s. 239 - 257
------------------- (2004) Kriz, Savaş ve Bütçe Politikası, 1926-1950, Bağlam Yayıncılık, İstanbul
DEMİRBİLEK Sinan (2012) Tek Parti Döneminde İnhisarlar, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt 12, Sayı 24, s. 203 - 232.
GÜRKAN Ceyhun (2014) David Hume’un İktisadi, Siyasal ve Felsefi Düşüncesinde Vergiler ve Devlet Borcu. Felsefi Düşün-Akademik Felsefe Dergisi, Sayı 2, s. 53-88
GÜVEMLİ Oktay - KARAYAMAN Mehmet (2017) Uşak Şeker Fabrikasının Kuruluşu ve Gelişimi. Muhasebe ve Finans Tarihi Araştırmaları Dergisi, Sayı 13, s. 6- 50.
HOLTFRERICH Carl‐Ludwig (2014) Public Debt in Post‐1850 German Economic Thought vis‐à‐vis the Pre‐1850 British Classical School, German Economic Review, Vol 15, No1, s. 62-83.
HUME David (1774) Of public credit., David Hume's Essays: Moral, Political, and Literary, E. MILLER, Liberty Fund, Indianapolis, s. 349-365.
KEYDER Çağlar (1982) Dünya Ekonomisi İçinde Türkiye, 1923-1929, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul
--------------------- (1989) Türkiye'de Devlet ve Sınıflar, İletişim Yayınları, İstanbul
KÖKLÜ Aziz (1947) Türkiyede Para Meseleleri: 1914-1946 Devresinde Para Siyasetimiz ve Paramızın Kıymeti, Milli Eğitim Basımevi, Ankara
KURMUŞ Orhan (1978) 1916 ve 1929 Gümrük Tarifeleri Üzerine Bazı Gözlemler . ODTU-Gelişme Dergisi Özel Sayısı, s. 183-200.
KURUÇ Bilsay (2011) Mustafa Kemal Döneminde Ekonomi: Büyük Devletler ve Türkiye, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul
LAURSEN John Christian - COOLIDGE Greg (1994) David Hume and Public Debt: Crying Wolf?, Hume Studies, Vol 20, No 1, s. 143-149.
MÜLLER Karl (1981) Türkiye'de Nakit İstikrarı ve Bir Merkezi İhraç Bankasının Tesisi Hakkında Mütaleaname, Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Asa̧ma, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Haz. İ. TEKELİ -
S. İLKİN, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Ankara
ÖNDER İzzettin (2019) Aşarın Kaldırılması Mülkiye Dergisi, Cilt 43, Sayı 2, s. 491-510.
ÖZEKEN Ahmet Ali (1944) Ereğli Kömür Havzası Tarihi Üzerinde Bir Deneme. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Mecmuası, Cilt 9, Sayı 3-4, s. 516 - 563
PAKDEMİRLİ Ekrem (1991) Ekonomimizin 1923’den 1990’a Sayısal Görünümü, Milliyet Yayınları, İstanbul.
SALSMAN Richard M (2017) The Political Economy of Public Debt: Three Centuries of Theory And Evidence. Edward Elgar Publishing,
SĂVOİU Gheorghe, Dinu Vasile, and Ţaicu Marian (2015) A Classical German View Of Public Debt And Investment In Romania And Other ExSocialist Economies, Economic Research-Ekonomska İstraživanja, Vol 28, No1, s. 907-923
SAYLAM Ayşegül (2016) 1920-1938 Yılları Arasında Türkiye’de Sanayi Ve Ticaretin Bakanlık Düzeyinde Kurumsallaşması: Kurumsal Kuram Bağlamında Bir İnceleme, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara
SMITH Adam (2006) Milletlerin Zenginliği (Çeviri: Haldun Derin), İş Bankası Kültür Yayınlar, İstanbul,
TEKELİ İlhan - İLKİN Selim (2004)Cumhuriyetin Harcı: Modernitenin Altyapısı Oluşurken (Cilt 3), Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul
-------------------------------------- (2010) Planlama Tarihi Açısından Umur-u Nafia Programları ve Cumhuriyet’in 1929 Yılında Uygulanmaya Başlayan İkinci Umur-u Nafia Programı, Attila Sönmez’e Armağan; Türkiye’de Planlamanın Yükselişi ve Çöküşü 1960-1980, Der. E. TURKCAN, Bilgi Üniversitesi Yayınları, İstanbul, s.475-493.
------------------------------------- (1977) 1929 Dünya Buhranında Türkiye’nin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ Yayınları, Ankara.
TSOULFİDİS Lefteris (2007) Classical Economists and Public Debt, International Review of Economics, Vol. 54, No:1, s. 1-12.
YEŞİLYURT Şahin - TUNA Ali (2017) 1926 Yılı İstanbul Ticaret ve Sanayi Odası Raporu Çerçevesinde Aşar Vergisinin Kaldırılması İle İlgili Bir Değerlendirme, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt 33, Sayı 95, s. 39-92.
YILDIRIM İsmail (1999) Cumhuriyet Dönemi Demiryolu İnşaatlarının Mali Kaynakları ve İlk İç Borçlanmalar (1923-1950) , Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt XV, Sayı 44, s. 603-627