Osmanlı-Rus İlişkilerinde Kürt Sorunu Üzerine Genel Bir Değerlendirme (1908- 1914)

Osmanlı ve Rusya imparatorlukları arasında Kafkasya hududunda Kürtlerin desteğinisağlamak amacıyla yürütülen mücadele, I. Dünya Savaşı arifesinde giderek sertleşti. İkidevlet de etkili bazı aşiretleri kendi saflarına çekerek, bölgede nüfuzlarını arttırmak vegerçekleşmesi kuvvetle muhtemelen olarak addedilen genel savaşta söz konusuunsurdan askeri olarak yararlanmayı amaçlıyordu. II. Meşrutiyetin ilanı ve İttihat veTerakki Komitesinin (İTK) iktidara gelişi, Osmanlı merkezine karşı bir Kürt sadakatisorununu doğurmuştu. Yeni Rejimi meşru kabul etmeyen bazı muhafazakâr Kürtaşiret reisleri/liderleri hükümet karşıtı eylemlere giriştiler. Bu çerçevede Babıali’ninKürt unsurla ilişkileri gittikçe kötüleşti. Rusya ise bu konjonktürden yararlanma yolunagitti. Özellikle bazı etkili Kürt liderlerinin Rusya’dan himaye talep etmesi St.Petersburg’a bölgedeki nüfuzunu arttırma fırsatı verdi. Babıâli ise Kürtlerin Rusya’yaolan yönelimlerini kırmak amacıyla II. Abdülhamit’in politikalarına dönüş yaptı.

A General Assessment on Kurdish Problem in Ottoman-Russian Relations (1908-1914),

On the eve of World War I, the struggle between Russian and Ottoman empires for purposes of getting support of the Kurds at the Caucasian border intensified gradually. Both States strove to get support of considerable Kurdish tribes in order to increase their political authority in the region and benefit from military skills for the imminent world war. The proclamation of the 2nd Constitutional Monarchy and the accession to power of the Committee of Union and Progress gave rise to a Kurdish loyalty problem against the Ottoman center. Some conservative Kurdish tribe leaders, which did not deem the new regime legitimate, attempted anti-government actions. In this framework, the Ottoman government’s relations with kurds deteriorated gradually. The Russian Empire took advantage of this conjuncture. Demand of protection from Russia by especially some prominent Kurdish leaders gave Russia the opportunity to increase its influence in the region. The Ottoman government began to follow policies of Abdulhamid II in order to break down the tendencies of the Kurds.

PDF

___

VANLI İsmet Şerif (1992) The Kurds in the Soviet Union, The Kurds: A Contemporary Overview (Ed. Philip G. Kreyenbroek and Stefan Sperl), Routledge, London, pp. 193-218.
VAN BRUINESSEN Martin (2003), Ağa Şeyh Devlet, Çev. Banu Yalkut, İletişim Yayınları, İstanbul.
TUNAYA Tarık Zafer (1984) Türkiye’de Siyasal Partiler, Cilt 1, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul.
TIRKOVA Ariadna (1916) Staraya Turtsiya i Mladoturki, Petrograd.
Şastie i smert İbragima-paşi (1908), İzvestiya Ştaba Kafkaskovo Voennogo Okruga (İŞKVO), No: 26, Tiflis, s. 46-57.
SOMAKIAN Manoug Joseph (1995) Empires in Conflict: Armenia and the Great Powers 1895-1920, I.B. Tauris, London.
SARKISYAN E. K. (1972) Politika osmanskovo pravitelstva v Zapadnoy Armeni i derjavi posledney çetverti XIX i naçale XX vv., İzdatelstvo AN Armyanskoy SSR, Erevan.
REYNOLDS Michael A. (2011) Abdülrezzak Bedirhan: Ottoman Kurds and Russophile in the Twigliht of Empire, Kritika: Ecplorations in Russian and Eurasian History, Volume 12, No: 2, Spring.
Politiçeskoe polojenie v Kurdistane, Mesopotami i na Turetsko-Persidskoy granitse vo vtoroy polovine 1913 goda (1913), Svodka svedeni o sopredelnih stranah, dobitih razvedkoi, po svedeniyam k 20 dekabrya 1913 goda, No: 57, Tiflis, 1913, s. 1-17.
PETROSYAN G. S (1996) Armyanski vopros i armyano-russkie otnoşeniya v naçale XX veka, RHTU im. Medeleeva, Moskva.
Nekotorie iz vliyatelnih kurdskih glavarey s kratkoi harakteristikoy ih po svedeniyam za 1910-1911 godi (1992), Svodka svedeni o sopredelnih stranah, dobitih razvedkoy, za vremya s 1-go Sentyabra po 1-oe Oktyabrya 1911 goda, No: 7-8, Tiflis, s. 1-15.
Mejdunarodnie otnoşeniya v epokhu imperializma. Dokumenti iz arhivov Tsarskovo i Vremennovo pravitelstv 1878-1917 gg. (1938-1939) (Pod red. L. A. Teleşevoy), Seriya 2, 1900-1913 gg., T. 20, Gosudarstvennoe izdatelstvo politiçeskoy literaturi, Moskva; Leningrad.
MARDİN Şerif (2008) Jön Türklerin Siyasi Fikirleri, İletişim Yayınları, İstanbul.
MAEVSKI V. T. (1904) Voenno-statiçeskoe opisanie Vanskovo i Bitlisskovo vilaetov, Tiflis.
LEWY Guenter (2005)The Armenian Massacres in Ottoman Turkey, Utah University Press, Salt Lake City.
Kurdskaya konnitsa (1911), Svodka svedeni o sopredelnih stranah, dobitih razvedkoy za vremya s 15 iyunya po 1 iyulya 1911, No: 2, Tiflis, s. 1-42.
KODAMAN Bayram (1986), Osmanlı Devrinde Doğu Anadolu’nun İdari Durumu, Anadolu Basın Birliği, Ankara.
KLEIN Janet (2002) Power in the Periphery: The HamidianLight Cavalry and Struggle over Ottoman Kurdistan 1890-1914, Doktora tezi, Princeton University.
İstoriya oteçestvennovo vostokovedeniya s sredini XIX veka do 1917 goda (1997) (Redaktori A. A. Vigasin, A. N. Hohlov i P. M. Şastiko), Moskva.
HANİOĞLU Şükrü (1981) Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul.
GORDLEVSKI B. A.(1913-1914) İz jizni kurdov, İKORGO, T. XXII, No: 4, s. 456-461.
Deyatelnost turok v Kurdistane (1913), Svodka svedeni o sopredelnih stranah, dobitih razvedkoy, za vremya s 15-go maya po 1-oe iyunya 1913 g., No: 47, Tiflis, s. 7-9.
(2007) Kürt Halk Tarihinden 13 İlginç Yaprak, Çev. Hasan Kaya, Evrensel Basım Yayın, İstanbul.
CELİL Celile (2001) Kürt Aydınlanması, Çev. Arif Karabağ, Avesta, İstanbul.
Brojenie v Kurdistane (1913), Svodka svedeni o sopredelnih stranah, dobitih razvedkoi, za vremya s 1 po 15 maya 1913 goda, No: 46, Tiflis, s. 1-11.
BENZENGR A. B. (1911) Zapiska o Kurdistane, Sbornik geografiçeskih, topografiçeskih i statistiçeskih materialov po Azii, LXXXIV.
BEDİRHAN Abdürrezak (2000) Otobiyografya. Çev. H. Cuni, Peri Yayınları, İstanbul.
AYDOĞAN Erdal (2005) İttihat ve Terakki’nin Doğu Politikası, Ötüken Yayınları, İstanbul.
Kitap ve Makaleler ANDERSON Matthew Smith (1995) Doğu Sorunu, Çev. İ Savaşır, Metis Yayınları, İstanbul.
AVPRİ, F. 180, Posolstvo v Konstantinopole, 1907-1913, Opis 517/2, D. 3572.
Arhiv vneshei politiki Rossikoy imperi
F. 2000, Opis 1, D. 7716.
F. 2000, Opis 1, D. 7693.
F. 2000, Opis 1, D. 3824.
Rossiski gosudarstvenni voenno-istoriçeski arhiv
Y.PRK-ASK. 254:22.
MV. 152:78.
DH.ŞFR. 662:97.
DH.ŞFR. 444:112.
DH.ŞFR. 435:8.
DH.SYS. 121:5.
DHY.SYS. 24:2-1.
DH.SYS. 23:14.
DH.SYS. 23:1.
DH.SYS. 13:5.
DH.SYS. 7:2-2.
DH.SYS. 7:2-1.
DH.MUİ. 77-2:18.
DH.MUİ. 7-5:9.
DH.KMS. 2-1:36.
A.MKT.MHM. 738:5.
Arşiv Belgeleri Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA)