Bağdat Paktı’na Etkisi Bakımından 1958 Irak Askeri Darbesi

Bu makalede, Irak’ta monarşinin yıkılmasına yol açan 14 Temmuz 1958 Askeri Darbesi,özellikle Bağdat Paktı’na tesir eden tarafları, ulusal ve yabancı kaynaklar esas alınarakanlaşılmaya, aydınlatılmaya ve değerlendirilmeye çalışılmıştır.NATO ve SEATO arasında bir köprü pozisyonunda teşkil edilen ve SovyetlerBirliği’nin Orta Doğu’ya nüfuz etmesini önlemeye yönelik olarak kurulan Bağdat Paktı(Middle East Treaty Organization-METO)’nın temelleri Türkiye ile Irak arasında 24Şubat 1955’te yapılan anlaşmayla atılmış, İran, Pakistan ve İngiltere Pakta sonradankatılmıştır. Türkiye’yi bölgede yabancılaştırırken Batı karşıtı bloğu güçlendiren BağdatPaktı, Arap dünyasında olumlu karşılanmamış, özellikle Mısır, bu Paktı Arap Birliği’nekarşı bir oluşum olarak değerlendirmiş ve büyük bir tepki göstermiştir. Arap devletlerineve İsrail hariç Orta Doğu devletlerine açık tutulan bu örgüte Irak’tan başka hiçbir Arapdevleti katılmamıştır. Ancak, General Kasım’ın liderliğinde gerçekleştirilen askeri darbe,Irak’ta monarşiye son verdiği gibi, bölge siyaseti üzerinde de önemli değişikliklere yolaçmıştır.Bu askeri darbe öncelikle, kuruluşu sırasında Bağdat Paktı’na cephe alan Mısırliderliğindeki Arap Bloğu’nun lehine sonuçlar doğurmuştur. Diğer taraftan darbe, OrtaDoğu’daki Batı aleyhtarı unsurları güçlendirmiş, Türkiye’yi Batı dünyasına daha dayakınlaştırmıştır. Irak’ta gerçekleşen bu darbeyle, hem radikal Arap kampına yeni veönemli bir katılım sağlanmış, hem de Batı savunma sisteminin Orta Doğu’daki uzantısı niteliğindeki Bağdat Paktı’nın, Arap dünyasıyla olan tek bağı da koparılmıştır. ABD’ningirişimleriyle yeniden şekillendirilen ittifak bağı, CENTO (Central Treaty Organization)oluşumu ile devam ettirilmiştir.

1958 Iraq Military Coup With Regard to Baghdad Pact,

In this article, it is intended to figure out, enlighten and evaluate all the aspects, especially those affecting the Baghdad Pact, of the Military Coup on July 14, 1958 which caused the collapse of monarchy in Iraq, on the basis of national and foreign resources. The Baghdad Pact (Middle East Treaty Organization-METO), which was formed as a bridge between NATO and SEATO (South East Asia Treaty Organization), was established towards preventing the Soviet Union to influence the Middle East. Its foundations were laid through an agreement concluded on February 24, 1955 between Turkey and Iraq. Iran, Pakistan and the United Kingdom acceded to the Pact, later. The Baghdad Pact, which alienated Turkey in the region and strengthened the anti-western block, was not welcomed in the Arab world. Especially Egypt considered this Pact as an entity against the Arab League and overreacted. No Arab State other than Iraq acceded to this organisation which was available for accession of Arab States and the Middle East States except for Israel. Yet, the military coup led by General Kasim ended the monarchy in Iraq and caused significant modifications over regional politics. This military coup caused firstly some results in favour of the Arab Block under the leadership of Egypt which had objected to Baghdad Pact during its foundation. Besides, it strenghtened anti-western trends in the Middle East and made Turkey closer to the West. With the aid of the military coup happened in Iraq, new and important participations were ensured for the radical Arab camp and the only link of Baghdad Pact, which was in the nature of extension of Western defense system in the Middle East, to the Arab world was totally broken down, as well. Re-shapened via the US efforts, the alliance link was maintained through formation of the CENTO, the Central Treaty Organization.

PDF

___

KOHLER R. Mafia (2015) Geheimdienste und die Politik der USA, TTIP – Aktionsbündnis / Österreich Networking Portal of Resistance Als PDF verarbeitet von W. Nosko, (6 Oktober).
PRICE M.Philips (1969) Türkiye Tarihi (İmparatorluktan Cumhuriyete Kadar), Çev. M.Asım Mutludoğan, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara.
ÖZTÜRKCİ Alpaslan (2017) Soğuk Savaş’ın 1950’li Yıllarda Orta Doğu’da Yaşanan Askeri Darbelere Etkileri, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, XVII/34 (2017 Bahar), s. 373-394.
NADİ Nadir (1958) Realist Olmak, Cumhuriyet, 19 Temmuz.
MIR A. Ferdowsi (1991) Determinanten des Iranisch-Irakischen Krieges, Die Kriege 1985 Bis 1990, Jens Siegelberg (Red.), Hamburg, s. 298-311.
Mileffe Vesaiku Filistin: “Mecmuatü Vesaiku ve Evrakun Hasseti bil-Kadiyyetil Filistiniyyeti”, El Cüzzi sani min ammi 1950 ila ammi 1969 (El Kahire: Vezaretül İrşadül Kavmi, El Heyetül Amme lil istilamalat 1969), s.
MEGYERY Stefan (2014) U.S. Foreign Policy and the Influence of “White Supremacy”- Der Einfluss soziokultureller Faktoren auf die US-Außenpolitik am Beispiel der US-Bündnissystempolitik von 1945 bis 1960, An der Philosophischen Fakultät I der Humboldt Universität zu Berlin, Dissertation, Berlin.
KÜRKÇÜOĞLU Ömer E. (1972) Türkiye’nin Arap Ortadoğu’suna Karşı Politikası (1945-1970), Ank. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
KİMCE John (1958) Baş Komitacı Kuba, Hürriyet, 20 Temmuz.
KARASAPAN Celal Tevfik (1972) Unutulmuş İttifak CENTO, Ortadoğu, Yıl:12, S. 125, Eylül, s. 15-26.
KAMEL Ayhan (1974) Türkiye’nin Arap Dünyası ile İlişkileri, Dış Politika, C. 4, S. 4, Mart, Ankara, s. 5-20.
İHSANOĞLU Ekmelettin (1995) Türkiye ve İslâm Konferansı Teşkilatı, Yeni Türkiye, Mart-Nisan 1995, Yıl: 1, S. 3, Ankara, s. 388-412.
Irak Raporu (2015) Hazırlayan: Dr. Ahmet Emin Dağ, Asaad Hamid Sulaiman, İHH İnsani ve Sosyal Araştırmalar Merkezi, Ağustos, İstanbul.
GÜRÜN Kamuran (1983) Dış İlişkiler ve Türk Politikası (1939’dan Günümüze), A.Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara.
FIRAT Melek - KÜRKÇÜOĞLU Ömer (2008) Orta Doğuyla İlişkiler, Türk Dış Politikası, Kurtuluş Savaşı’ndan Bugüne Olgular, Belgeler ve Yorumlar, Ed. Baskın Oran, C. I, İletişim Yayınları, İstanbul, s. 615-634.
DİNDAR Elcin (2017) Die türkische Zypernpolitik im Konfliktfeld des östlichen Mittelmeers 1950–1974, Herbert Utz Verlag GmbH, München.
ÇELEBİ Onur (2017) 14 Temmuz 1958 Irak Darbesinin Türk İç Politikasına Yansımaları, Turkish Studies, Volume: 12, Issue: 31, s. 41-60.
COŞAR Ömer Sami (1958) Bağdat Paktı, Cumhuriyet, 29 Temmuz.
CANATAN Yaşar (1995) Türk-Irak Münasebetleri (1932-1959), Ankara.
BRENNER Stefan Maximilian (2016) Irak, Syrien und die bipolare Weltordnung, Wegweiser zur Geschichte Irak und Syrien, Bernd Lemke (Red.), Verlag Ferdinand Schöningh GmbH & Co. KG, ISBN 978-3-506-78662-3, Paderborn, s. 77-84.
BOZKURT Abdülgani (2016) Monarşiden Cumhuriyete: 1958 Irak Darbesi, ORSAM, Ortadoğu, Eylül-Ekim, C. 8, S. 76, s. 40-42.
BOSTANCI Mustafa (2013) Türk-Arap İlişkilerine Etkisi Bakımından Bağdat Paktı, Gazi Akademik Bakış, C. 7, S. 13, Kış, s. 171-184.
BIYIKLI Derya (2004) Die außenpolitische Stellung der Türkei im Nahen und Mittleren Osten, besonders nach dem Kalten Krieg bis Ende 1999, Kontinuität oder Wandel?, Der Unıversıtät Hamburg, Fakultät Wırtschafts- und Sozıalwıssenschaften, Dissertation, Hamburg.
BELLİHİSAR M. Feridun (1958) Yeni Gelişmeler Arifesinde, Hürriyet, 4 Ağustos.
BATOR Angelika (1986) USA-Politik Gegen Asien, I. Auflage, Berlin.
AYDIN Mustafa, ÖZCAN Nihat Ali, KAPTANOĞLU Neslihan (2007) Riskler ve Fırsatlar Kavşağında Irak’ın Geleceği ve Türkiye, TEPAV, Ankara.
ARMAOĞLU Fahir (1995) (Amerikan Belgeleri İle) Ortadoğu Komutanlığı’ndan Bağdat Paktı’na(1951-1955), Belleten, C. LIX, Nisan 1995, S. 224’ten ayrı basım, TTK Basımevi, Ankara.
ALSAMMAWİ Faris (2006) Die UN-Sanktionen gegen Irak und deren Auswirkungen auf die Bevölkerung von 1990 bis 2003, Der Wirtschaft- und Sozialwissenschaften Fakultät der Universität zu Köln, Dissertation, Köln.
Kitap ve Makaleler ALBAYRAK Mustafa (2005) Türkiye’nin Orta Doğu Politikaları (1920-1960), Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, C. III., S. 2, Elazığ, 2005, s. 1- 63.
Gazeteler Cumhuriyet Tercüman Hürriyet Ulus
T.C. Resmi Gazete, Yayın Tarihi: 28. 11. 1955, S. 8942, No: 6496, s. 312-314.
TBMM Zabıt Ceridesi, Devre: X C. 5, İçtima: 1, Ellinci İnikat, 26. 2. 1955 Cumartesi, s. 807-822.
Resmi Yayınlar Düstur, III. Tertip, C. XXXVI, s. 422.
F.O. 371,115490, V 1073/216C, 1 Mart 1955.
F.O. 371,115490, V 1073/216B, 1 Mart 1955.
Foreign Relations The United States, 1955-1957, Volume XIII, Saudi Arabia, 439- 440, Memorandum of a Conversation, Blair House, Washington, January 31, 1957, 10:30 a.m; Source: Department of State, Conference Files: Lot 62 D 181, CF 833. Confidential. Drafted by Stoltzfus who was assigned to serve as an interpreter during the King's visit.
Foreign Relations The United States, Turkey 1955-1957, Volume XXIV, 705, Telegram From the Department of State to the Embassy in Turkey, Washington, December l0, 1956-9:19 p.m, Source: Department of State, Central Files, 684A.86/11-1456. Top Secret; Priority. Drafted by Williams and Jones. Repeated to Moscow, London, Athens, Paris for USRO and Knight, Rome for McSweeney, and Tehran.
Foreign Relations The United States, 1955-1957, Volume XIII, Saudi Arabia, 258- 259, Memorandum of a Conversation, Department of State, Washington, March 7, 1955; Source: Department of State, Central Files, 611.86A/3-755. Confidential. Drafted by Fritzlan.
Arşiv Belgeleri Foreign Relations of the United States, 1958-1960, Near East Region; Iraq; Iran; Arabian Peninsula, Volume XII, Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1958-1960, 311, Briefing Notes by Director of Central Intelligence Dulles, Washington, July 14, 1958.