Büyük Harpten Sonra Yemen Cephesinde Mütarekenin Gölgesinde Kalmış Bir Başarı: Laheç Zaferi (1915)

Yemen Cephesi, I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti tarafından biri Taʹiz diğeriTihame Askeri Üssü olarak, iki talî cephede yürütülmüştür. Türkler savaşın ilk yıllarındaİngilizlere karşı bu iki talî cephede oldukça dinamik ve başarılı mücadeleler yürütmüştür.Tihame bölgesi, Yemen’in sahil mıntıkasını ve Asir’deki isyancı kabilelerle çetinmücadelelerin yaşandığı yeri oluşturmuştur. Babü’l-Mendeb ve Aden istikametlerineyönelik askerî harekâtın ana üssü haline gelmiş olan Taʹiz ise İngilizlerle çarpışmalarınyaşandığı bölgeyi oluşturmuştur. Üstelik Osmanlı-Türk askerinin askerî vaziyet vefaaliyetlerine bakılacak olursa Taʹiz Askeri Üssü, Yemen Cephesi’nin en başarılımıntıkasını teşkil etmiştir. Zira 5 Temmuz 1915 tarihinde Taʹiz mıntıkasında, İngilizlerekarşı kazanılan zafer, Yemen’de yapılan mücadelenin en kritik dönüm noktasınımeydana getirmiştir. Osmanlı-Türk Ordusu, bu tarihte İngilizlere karşı Laheçkasabasında büyük bir zafer elde etmiş ve neredeyse, İngilizlerin Aden’dekihâkimiyetlerine son verecek bir duruma gelmiştir. Laheç, o tarihlerde, Aden’deki İngilizhâkimiyeti için jeo-stratejik bir öneme sahipti. Aden’in Yemen’in iç kesimleriyle bağlantınoktasını oluşturan Laheç, aynı zamanda Aden için suyollarını da barındırmaktaydı.Dolayısıyla Laheç’in kendileri için önemini bilen İngilizler, Laheç elden çıktıktan sonrageri almak amacıyla çok önemli teşebbüslerde bulunmuşlardır. Ancak 5 Temmuz1915’teki bu zaferden sonra İngiliz mandaterliğinde bulunan bazı büyük kabilelerintekrardan Osmanlı Devleti’ne bağlılıklarını bildirmeleri İngilizlerin çabalarını boşaçıkarmıştır. Bu çalışma, Türk askerî ve devlet arşivleri ile İngiliz arşivlerinden elde edilenbelgeler çerçevesinde, I. Dünya Savaşı sonrası Osmanlı Devleti’nin unutulanzaferlerinden birine ışık tutacaktır.

An Overshadowed Success of Armistice at Yemen Front After World War I: Victory of Lahej (1915),

Yemen Front was directed in World War I at two secondary fronts, Taʹiz and Tihame Military Bases, by the Ottoman Empire. In the early years of the war, the Turks managed highly dynamic and successful struggles against the British Army at these two secondary fronts. Tihama region constituted the coastal zone of Yemen and the location where fierce fighting was experienced with the rebellious tribes in Asir. On the other hand, Taʹiz, which became the main base of military operations for BabulMendeb and Aden directions, created the area where there were battles with the British Army. Moreover, if we look at the Ottoman-Turkish military's status and activities, Ta'iz Military Base constituted the most successful zone of Yemen Front. For, the victory against the British Army at Ta'iz zone on July 5, 1915 was the most critical turning point in the struggle occurred in Yemen. At this date, the Ottoman-Turkish Army achieved a great victory in Lahej town against the British Army and almost came to a situation that would end the British rule in Aden. At that time, Lahej had a geostrategic importance for British rule in Aden. Lahej, the connection point of Aden with the inner part of Yemen, covered also the waterways for Aden. Knowing the importance of Lahej for them, the British Army made very important attempts to recapture Lahej after it was lost. However, after the victory on July 5, 1915, declaration of loyalty by some large tribes under the British mandate to the Ottoman Empire again frustrated the efforts of the British Army. This study sheds light on one of the forgotten victories of the Ottoman Empire after World War I based on the documents obtained from the Turkish and the British military and State archives.

PDF

___

(2018) I. Dünya Savaşı’nda Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi ve Mark Sykes’ın Yemen’den Gönderdiği Rapor, AÜ Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Sayı 61 (Ocak-2018), 357-373.
(2016) Yırtık Potin-Hatıralarda Yemen, Lakin Yayınları, İstanbul.
(2015) From The Balkans To Yemen: Exile and Dispatch, International Balkan Annual Conference (IBAC), İÜ Yayınları, İstanbul, 227-239.
YEŞİLYURT Yahya (2011) Yemen’de Osmanlı-İngiliz Mücadelesi 1871-1914, Yayımlanmamış Doktora Tezi Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzurum.
ÜNVER Metin (2018) Osmanlı Devleti’ndeki İngiliz Ticaretinin Almanya Karşısında Gerilemesi Tartışmaları Bağlamında İstanbul’da İngiliz Erkek Lisesi’nin Kuruluşu, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), Sayı 61 (Ocak-2018), 375-414.
TÜRKKAN TUNALI Yasemin (2017) I. Dünya Savaşı’nda Osmanlı Topraklarındaki Romen Esirler, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 13, Sayı 25, 80-116.
TUNCER Hüner (2011) Osmanlı İmparatorluğu’nun Sonu, Kaynak Yayınları, İstanbul.
TANRIKUT Asaf (1965) Yemen Notları, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara.
SİMAVİ Lütfi (2007) Sultan Mehmed Reşad Han’ın ve Halefinin Sarayında Gördüklerim, Haz. Sevda Şakar, Şehir Yayınları, İstanbul.
SHAW Stanford J. (2014) Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı İmparatorluğu Savaşa Giriş, Ter. Beyza Sümer Aydaş, TTK Yayınları, Ankara.
ROBBINS Keith (2005) I. Dünya Savaşı, Dost Kitabevi Yayınları, Ankara
RENOUVIN Pierre (2004) 1. Dünya Savaşı ve Türkiye 1914-1918, Çev. Örgen Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul.
ÖNER Özer (2012) Yavuz ve Midilli-Osmanlı’nın Son Savaşı, Yeditepe Yayınları, İstanbul.
ORBAY Rauf (2009) Siyasi Hatıralar, Haz. Nurer Uğurlu, Örgün Yayınevi, İstanbul.
Mehmed Emin (1338) Harb-i Umumi’de Osmanlı Cepheleri Vekâyi, Erkân-ı Harbiye Mektebi Matbaası Beylerbeyi.
Hasan Hilmi (Tarihsiz) Mirâtü’l-Yemen, Yazma Nüsha.
GÜNGÖR Selahaddin (1937) Kumandanlarımızın Harp Hatıraları, Kanaat Kitabevi, İstanbul.
EHİLOĞLU Zeki (1952) Yemen’de Türkler, Kardeş Matbaası, İstanbul.
Cemal Paşa (2012) Hatıralar-İttihat ve Terakki, I. Dünya Savaşı Anıları, Haz. Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
Komisyon (1979) Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi-Hicaz, Asir, Yemen Cepheleri ve Libya Harekâtı 1914-1918, Cilt-VI, Genelkurmay Basımevi, Ankara.
BEŞİKÇİ Mehmet (2014) Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Seferberliği, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
(1991) Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt-II, Kısım-IV, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
BAYUR Yusuf Hikmet (1991) Türk İnkılâbı Tarihi, Cilt-III, Kısım-I, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
BAŞKAYA Muzaffer (2015) İngiliz Basınına Göre Bulgaristan’ın Birinci Dünya Savaşı’ndan Çekilişi ve Selanik Antlaşması, Akademik İncelemeler Dergisi, Sayı 10, Cilt 1, s. 51-74.
ARIKAN Mustafa (1991) Birinci Cihan Harbi Türk Esir Mektuplarında Duygu ve Düşünceler, Osmanlı Araştırmaları (OA), XI, 35-48.
AKDİLEK Mahmud Nedim (2001) Arabistan’da Bir Ömür, Der. Ali Birinci, İsis Yayımcılık, İstanbul.
Kitap ve Makaleler AKBAY Cemal (2014) Osmanlı İmparatorluğu’nun Siyasi ve Askeri Hazırlıkları ile Harbe Girişi, Genelkurmay Personel Başkanlığı Askeri Tarih ve Strateji Etüt Daire Başkanlığı Yayınları, Ankara
Tevfik Paşa Evrakı (TP), 42-14; 42-20; 42-25; 43-1; 43-2; 43-16.
Türk Tarih Kurumu Arşivi (TTKA)
Records of the Cabinet Office (CAB), 37/131/9; 37/131/9-2; 37-131-9-3; 37- 131-22; 37-131-38.
Foreign Office (FO), 371-2134; 371-2139; 371-2478; 371-2479; 371-2486; 371- 2489; 882/10.
The National Archives (TNA)
Meclis-i Vâlâ (MV), 214-76; 236-17; 238-14; 249-237.
İradeler Mesâil-i Mühümme Evrakı (İ.MMS), 187-1332; 193-1333.
Dahiliye Emniyet-i Umumiye Evrakı 4. Şube (DH.EUM.4.Şb.), 3-93; 4-32; 5-24.
Bâbıâli Evrak Odası (BEO), 4303-322677; 4333-324955.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA),
ATASE, İstiklal Harbi Kataloğu (İSH), 123-46; 1345-46-47.
Arşiv Kaynakları Genelkurmay Başkanlığı Askeri Tarih Strateji Etüt Dairesi Başkanlığı Arşivi (ATASE), Birinci Dünya Harbi Kataloğu (BDH), 10-5-2; 15-75-001; 15-75- 002; 15-75-002-02; 15-75-002-03; 15-75-004-001; 15-75-009; 15-75-011; 15- 75-019; 163-718-019-01; 163-718-20; 163-718-028; 163-718-038-02; 163- 718-042; 163-718-081; 163-718-084; 163-718-086; 164-720-004-01; 164- 720-004-02; 164-720-004-03; 164-720-004-04; 167-128-008-01; 167-728- 002; 167-728-002-04; 167-728-012; 247-1028-003-01; 247-1028-008-01; 247-1028-014-01; 247-1028-015; 534-2088-005; 534-2088-015-003; 534- 2088-020; 534-2088-032; 4116-003-001; 4116-003-002; 4116-003-003; 4117- 7-1-4; 4117-9-004-008; 4123-24-1-13; 4418-14-001-002; 4418-14-001-002a; 4418-14-001-003.