Mısır'ın Son Memlük Beyleri (1801-1806)

Bu çalışma Fransız işgali (1798-1801) sonrasında Memlük beylerinin pozisyonlarında yarattığı değişiklikleri tartışacaktır. Bu açıdan hâkim iki anlatının talileştirdiği, gölgede bıraktığı bir patrimonyal-geleneksel unsur olarak Memlük zaviyesi ve onların tepkileri dinamik bir hikaye içinde manalı olacak ve böylelikle daha geniş-çok yönlü bir tarih okuması mümkün olacaktır. Mısır bahsinde hâkim anlatı ve söylemin ilkine,Uluslararası İlişkiler perspektifi; Düvel-i Muazzama arasında Mısır merkezli rekabet, çatışma ve ittifaklar hâkimdir. 1798 de Fransız General Napolyon Mısırı aniden işgal eder, sonrasında ise İngiltere, Rusya duruma müdahil olur ve çaresiz Osmanlılar ise Fransız tehdidine karşı pozisyon üretmeye çalışırlar. İkinci anlatı ise Büyük Adam, son Firavun Mehmet Ali Paşaya odaklanır; o teleolojik bir tarihin kaçınılmaz öznesidir. Her adımda politik dehasını ispatlar, portresi şarka özgü kurnazlık ile Batılı kurumlara olan namütenahi heveskârlıktan müteşekkildir. Bu iki hâkim anlatı ve tarih söylemi tabii ki Memlüklere de yer verir; ancak büyük oyunun figüranları olarak. Bu makale, Düvel-i muazzama ve Mehmet Ali Paşa faktörlerini inkâr etmeden Mısır üzerindeki rekabet ve kavganın Memlükleri nasıl etkilediğini tahlil edecektir.

The Last Mamluk Beys of Egypt (1801-1806)

This study will discuss the changes in the positions of the Mamluk beys after the French invasion of Egypt (1798-1801). From this point the Mamluk perspective overshade as a patrimonial-traditional elements, two dominant narrations and their response will be meaningful in a dynamic story and it will thus be possible a sophisticated historical reading. The first dominant narrative and discourse about Egypt issue mainly based on International Relations perspective, Egypt-based competition between the Great Powers and conflicts and alliances. In 1798 Napoleon invaded Egypt at once and after Britain and Russia was involved in the case. The Sublime Porte tried to produce a new diplomatic position against the French threat. In the second narrative focused on the most important figure in the Egypt scene was Kavalali Mohamed Ali Pasha; he is the inevitable subject of this theological history of view. He proved his political genius in every step and his portrait composes of perpetual enthusiasm for the Western institutions. These two dominant narratives and historical discourses, of course, gave the place Mamluks; just as figurants in the great game. This article is without denying the roles of important factors such as Great Powers and Mohamed Ali Pasha, but it intends to open a wider perspective on the internal history of the Mameluk Beys.

PDF

___

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Hatt-ı Hümayun Tasnifi (HAT) (HAT 88/3594), (HAT 89/3643), (HAT 89/3649-A), (HAT 165/6901), (HAT 89/3638- D), (HAT 6501), (HAT 3457), (HAT 3586), (HAT 87/5386-J), (HAT 3497), (HAT 3602), (HAT 157/6537), (HAT 3586-C), (HAT 87/3573), (HAT 1337/52162), (HAT 84/3449- L), (HAT 86/3542), (HAT 1483/51), (HAT 84/3449-C), (HAT 89/3638-E), (HAT 89/3638-K), (HAT 89/3638-F), (HAT 226/12584-E), (HAT 86/3523), (HAT 154/6493), (HAT 83/3447-P), (HAT 85/3480), (HAT 84/3459), (HAT 80/3329), (HAT 152/6425), (HAT 169/7212), (HAT 172/7426), (HAT 217/11914), (HAT 226/12584), (HAT 226/12584-D), (HAT 274/16132), (HAT 342/19574), (HAT 344/19635-İ), (HAT 1364/53948), (HAT 1365/54069) (Mühimme-i Mısrıyye Defteri) BOA A.DVNS.MSR.MHM.d 10, 11, 12
National Archive (NA) Foreign Office (FO), War Office (WO) NA (FO 78/30), (FO 78/37), (FO 78/32), (FO 78/33), (FO 78/40), (FO 78/55), (FO 78/56), (FO 142/1), NA (FO 261/2) NA (WO 1/345) (WO 1/346), (WO 1/348) NA (30/29/5/1)
The Observer, 3 Mayıs 1801 (ProQuest Historical Newspapers: The Guardian (1821-2003) and The Observer (1791-2003) s. 2)
ABUL-MAGD, Zeinab A. (2008) Empire and its Discontents: Modernity and Subaltern Revolt in Upper Egypt, 1700-1920, Basılmamış Doktora Tezi, Georgetown University, Washington.
AHMED CEVDET PAŞA (1309) Tarih-i Cevdet, c.7, Matbaa-i Osmani, Dersaadet.
AKSAN Virginia H. (2011) Küçülen Osmanlı Dünyasında Askeri Reform ve Sınırları 1800-1840, Erken Modern Osmanlılar, Ed. Virginia H. Aksan, D. Goffman Timaş Yay., İstanbul, ss. 161-182.
AL-JABARTI Abd al-Rahman (1994) History of Egypt: Ajaib al-Atharfil-Tarajim wal- Akhbar, Çev. C. Peycheff- T. Philipp- D. P. Little, c. 4, Franz Steiner, Stuttgart.
AL-JABARTI (1997) Al-Jabartis Chronicle of the First Seven Months of the French Occupation of Egypt, Brill, Leiden
AYALON David (1949) The Circassians in the Mamluk Kingdom, Journal of the American Oriental Society, 69 (3), ss. 135-147.
AYALON David (1960) Studies in al-Jabartī I. Notes on the Transformation of Mamluk Society in Egypt under the Ottomans, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 3, 2, ss. 148-174.
AYALON David (1960) Studies in al-Jabartī I. Notes on the Transformation of Mamluk Society in Egypt under the Ottomans (Continued), Journal of the Economic and Social History of the Orient, 3, 3, ss. 275-325.
BALDWIN George (1801) Political Recollections Relative to Egypt, London.
BARKAN Ömer Lütfü (1943) XV ve XVI ıncı Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Ziraî Ekonominin Hukukî ve Malî Esasları, Kanunlar, c. 1, Bürhaneddin Matbaası, İstanbul.
BROWNE William G. (1799) Travels in Africa, Egypt and Syria from the Year 1792 to 1798, London.
CÂBÎ ÖMER EFENDİ (2003) Câbî Târihi. c. 1, Haz. Mehmet Ali Beyhan, TTK, Ankara.
CEZZAR AHMED PAŞA (1962) Ottoman Egypt in the Eighteenth Century, The Nizâmnâme- i Mısır of Cezzâr Ahmed Pasha, Ed. ve Çev. Stanford J. Shaw, Harvard University Press, Cambridge.
CHANDLER David G. (1966) The Campaigns of Napoleon, Macmillan, New York.
CLOT Andre (2005) Kölelerin İmparatorluğu Memlûklerin Mısırı, Çev. Turhan Ilgaz, Epsilon Yayıncılık, İstanbul.
COLE Juan (2007) Napoleons Egypt Invading the Middle East, Palgrave Macmillan, New York.
CRECELIUS Daniel (1981) The Roots of Modern Egypt: A Study of the Regimes of Ali Bey al- Kabir and Muhammad Bey Abu al-Dhahab, 1760-1775, Chicago.
CRECELIUS Daniel (1988) Russias Relations with the Memluk Beys of Egypt in the Eighteenth Century, A Way Prepared: Essays on Islamic Culture in Honor of Richard Bayly Winder, Ed. F. Kazemi ve R. D. Mc Chesney, University Press, Newyork, ss. 55-67.
CRECELIUS Daniel (1998) The Mamluk Beylicate of Egypt in the Last Decades before its Destruction by Muhammad Ali Pasha in 1811, The Mamluks in Egyptian Politics and Society, Ed. T. Philipp ve U. Haarmann, Cambridge University Press, Cambridge, ss. 128-149.
CRECELIUS Daniel - DJAPARIDZE, Gotcha (2002) Relations of the Georgian Mamluks of Egypt with Their Homeland in the Last Decades of the Eighteenth Century, Journal of the Economic and Social History of the Orient, 45, 3, ss. 320-341.
ÇELİK Y. (2010) III. Selim Devrinde Mısırda Osmanlı İngiliz Rekabeti (1798-1807), Nizâm-ı Kâdimden Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi. Ed. S. Kenan, İSAM Yayınları, İstanbul, ss. 351-366.
ÇOLAK Kamil (2008) Mısırın Fransızlar Tarafından İşgali ve Tahliyesi (1798-1801), SAÜ Fen Edebiyat Dergisi, 2, ss. 141-183.
DARENDELİ İZZET HASAN EFENDİ (2009) Ziyânâme, Sadrazam Yusuf Ziya Paşanın Napolyona Karşı Mısır Seferi (1798-1802), Haz. M. İlkin Erkutun, Kitabevi Yay., İstanbul.
DOUIN George (1925) LEgypte de 1802 A 1804, Société Royale de Geographie dEgypte, Le Caire.
DOUIN George (1924-1925) LAmbassade DElfî Bey A Londres Octobre-Decembre 1803, Bulletin of Egyptian Institute, 7, ss. 95-120.
EMECEN, Ayşe (1994) Suriye Bölgesinde Bir Osmanlı Valisi ve İmajı: Cezzar Ahmed Paşa (TSMA nr. E. 4079daki Takrir ve Nizam-Name-i Mısr adlı iki raporun Neşir ve Tahlil Denemesi), Yayınlanmamış Master Tezi, İstanbul.
FAHMY Khaled (1998) The Era of Muhammad Ali Paşa, 1805-1848, The Cambridge History of Egypt, Ed. M. W. Daly, c. 2, Cambridge University Press, Cambridge, ss. 139-179
FINDLEY Carter V. (1972) The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry: The Beginnings of Bureaucratic Reform under Selim III and Mahmud II, International Journal of Middle East Studies, 3, 4, ss. 388-416.
GOLDSCHMIDT Arthur Jr., JOHNSTON, Robert (2003) Historical Dictionary of Egypt, Scarecrow Press, Oxfod.
GUEMARD Gabriel (1929) Aventuriers Mameluks d'Egypte, Imp. J. Bonnet, Alexandria.
GÜNER Selda (2013) Bulutkapan Ali Bey (el-kebîr) İsyanı (1768/69-1773), Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, 53, ss. 155-182.
GÜNER Selda (2013) Osmanlı Arabistanında Kıyam ve Tenkil Vehhâbî Suudiler (1744-1819), Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
HATHAWAY Jane (1999) The Household: An Alternative Framework for the Military Society Of Eighteenth-Century Ottoman Egypt, Oriente Moderno, 18, 79, ss. 57-66.
HATHAWAY Jane (2001) An Agenda for Historical Study of the Ottoman Arab Provinces, Pax Ottomana Studies in Memoriam Prof. Dr. Nejat Göyünç, SOTA-Yeni Türkiye, Ankara, ss. 783-792.
HATHAWAY Jane (2002) Osmanlı Mısırı'nda Yerli ve Askerî Unsurlar ve Yeniçeriler, Türkler Ansiklopedisi, c. 10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 316-329.
HATHAWAY Jane (2002) Osmanlı Mısırında Hane Politikaları Kazdağlıların Yükselişi, Çev. Nalan Özsoy, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
HEROLD Christopher (1962) Bonaparte in Egypt, Harper ve Row, New York.
HOLT P. M. (1961) The Beylicate in Ottoman Egypt during the Seventeenth Century, Bulletin of the School of Oriental and African Studies, 24, ss. 214-248.
HOLT P. M. (1973) Studies in the History of the Near East, Frank Cass, London.
INGRAM Edward (1995) The Geopolitics of the First British Expedititon to Egypt-IV: Occupation and Withdrawal, 1801-3. Middle Eastern Studies, 31, 2, ss. 317-346.
JORGA Nicolae (2012) Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Çev. Nilüfer Epçeli, Kemal Beydilli, 5, İstanbul, Yeditepe Yayınevi.
KABAKCI Enes (2010) Napoléon Bonaparteın Mısır Seferi (1798-1801), Nizâm-ı Kâdîmden Nizâm-ı Cedîde III. Selim ve Dönemi, Ed. Seyfi Kenan, İSAM Yayınları, İstanbul, ss. 339-350.
KARAL Enver Z. (1938) Fransa-Mısır ve Osmanlı İmparatorluğu (1797-1802), İstanbul Üniversitesi Yayınları Milli Mecmua Basımevi, İstanbul.
KARAL Enver Z. (1940) Halet Efendinin Paris Büyük Elçiliği (1802-1806), İstanbul Üniversitesi Yayınları Kenan Basımevi, İstanbul.
KARAL Enver Z. (1946) Selim IIIün Hatt-tı Hümayunları Nizam-ı Cedit 1789-1807, TTK, Ankara.
KARAL Enver Z. (1988) Osmanlı Tarihi, c. 5, TTK, Ankara.
LAngleterre Et LEgypte La Politique Mameluke, (1801-1803), Ed. Douin, George, Fawtier- Jones, E. C., c. 1, Cairo, 1929.
LAngleterre Et LEgypte La Politique Mameluke, (1803-1807), Ed. George Douin, Cairo, 1930
KÜÇÜK Cevdet (1998) Hurşid Ahmed Paşa, İA, c. 18, ss. 395 - 396.
LORD ELGIN- ROSE, J. H. (1921) Lord Elgins Report on Levantine Affairs and Malta, 28 February 1803, The English Historical Review, 36, 142, ss. 234-236.
MANN Michael (2013) Devletler, Savaş ve Kapitalizm, Politik Sosyoloji İncelemeleri, Çev. Semih Türkoğlu, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul.
MARRIOT J.A.R. (1917) The Eastern Question an Historical Study in European Diplomacy, The Clarendon Press, Oxford.
MENGIN Felix (1823) Histoire de l'Égypte sous le Gouvernement de Mohammed-Aly, c.1, Paris: Arthus Bertrand.
MORIER J. P. (1801) Memoir of A Campaign With the Ottoman Army in Egypt, from February to July 1800, London.
NAFF Thomas (1960) Ottoman Diplomacy and the Great European Powers, 1797-1802, Yayınlanmış Doktora Tezi, London University.
NOÉ COMTE DE (1826) Mémoires Relatifs a lExpedition Anglaise Parti edu Bengale en 1800 pour Combatrre en Egypte larmee dOrient, Paris.
PATON A. A. (1863) A History of Egyptian Revoulution From the Period of the Mamelukes to the Death of Mohammed Ali, c.2, London, Trübner and Co., Paternoster Row
Philips, J. (TY.) A History of the Revolt of Ali Bey Against the Ottoman Porte, London.
Piéces Diverses et Correspondance Relatives aux Opérations de larmée dOrient en Egypte. Paris, Messidor An IX 1801.
PITERBERG Gabriel (1990) The Formation of an Ottoman Egyptian Elite in the Eighteenth Century, International Journal of Middle East Studies, 22, ss. 275-289.
RAYMOND Andre (1991) Soldiers in Trade: the Case of Ottoman Cairo, British Journal of Middle Eastern Studies, 18, 1, ss. 16-37.
ROSE J. H. (1929) The Political Reactions of Bonapartes Eastern Expedition, English Historical Review, 44, ss. 48-58.
SERTOĞLU M. (1971) Mufassal Osmanlı Tarihi, c.5, Güven Basımevi, İstanbul.
SEYYİD MUHAMMED ES-SEYYİD (1990) XVI. Asırda Mısır Eyaleti, Edebiyat Fakültesi Yayınevi, İstanbul.
SEYYİD MUHAMMED ES-SEYYİD (2002) Osmanlı Askeriyesinde ve Askerî Tarihinde Mısır'ın Yeri, Türkler Ansiklopedisi, c.10, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, ss. 294-315.
SEYYİD MUHAMMED ES-SEYYİD (2003) XVIII. Asır Başlarında Mısır Eyaletinin İdarî ve Malî Nizamında Düsturul-Amel, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, 1, ss. 53-67.
SEYYİD MUHAMMED ES-SEYYİD, Mısır İA, 29, 2004, ss. 565-566.
SHAW Stanforf J. (1962) The Financial and Administrative Organization and Development of Ottoman Egypt, 1517-1798, Princeton.
SHAW Stanforf J. (1971) Between Old and New, the Ottoman Empire under Sultan Selim III 1789-1807, Harvard University Press, Harvard.
SOYSAL İsmail (1964) Fransız İhtilali ve Türk-Fransız Diplomasi Münasebetleri (1789-1802), TTK, Ankara.
SÜSLÜ Azmi (1984) Osmanlı-Fransız Diplomatik İlişkileri, 1798-1807, Belleten, XLVII, 185, ss. 259-279.
TOUSSOUN Prince Omar (1932-1933) La Fin des Mamlouks, Bulletin de lInstitut dEgypte, 15, ss. 187-205.
TVERITINOVA A. S. (1970) XVI. Yüzyıl Osmanlı İmparatorluğunun Malî ve İdarî Sistemini İlgilendiren Bazı Belgeler, Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 25, 2, ss. 65-88.
ÜLKER Necmi (1994) XVIII. Yüzyılda Mısır ve Cezayirli Hasan Paşanın Mısır Seferi, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Tarih İncelemeleri Dergisi, 9, ss. 1-30.
WALSH, T. (1803) Journal of the Late Campaign in Egypt, Luke Hansard, London.
WARNER Oliver (1960) The Battle of the Nile, B.T. Batsford Ltd., London.
WINTER Michael (1980) Turks, Arabs and Mamluks in the Army of Ottoman Egypt,
Wiener Zeitschrift für die Kunde des Morgenlades, 72, ss. 97-122.
WINTER Michael (2008) A Statute for the Mercantile Fleet in Eighteenth Century Egypt, Mediterranean Historical Review, 3, 2, ss. 118-122.
WITTMAN William (2011) Osmanlıya Yolculuk 1799-1800-1801, Çev. Belkıs Dişbudak, ODTÜ Yayıncılık, Ankara
YEŞİL Fatih (2009) Nizam- Ceditten Yeniçeriliğin Kaldırılışına Osmanlı Kara Ordusunda Değişim 1793-1826, Basılmamış Doktora Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Zinkeisen Johann W. (2011) Osmanlı İmparatorluğu Tarihi (1774-1802), Çev. Nilüfer Epçeli, 7, Yeditepe Yay., İstanbul.