Karl Müller'in Türkiye'de Bir Merkez Bankası Kurulmasına İlişkin Raporunun Siyasi Yansımaları

Merkez bankaları modernleşme süreçlerinin finansmanında önemli roller üstlenmişlerdir. Milli Mücadelenin zaferle neticelenmesinin ardından, kurucu kadro, sanayi, demiryolları ve milli savunmaya yönelik alanlarda karşılaştığı finansman sorunlarını aşabilmek için, milli bir merkez bankası kurma ihtiyacını duymuştur. Bu arzunun ifadesi olan 11 Haziran 1930 tarih ve 1715 sayılı yasa kaleme alınmadan önce, uluslararası şöhrete sahip bazı maliye uzmanlarından, Türkiyede merkez bankasının kuruluş şartlarının araştırılması istenmiştir. Almanya Merkez Bankası Başkan Yardımcısı Karl Müller de bu uzmanlardan birisidir. Müller, 1929un son günlerinde Türkiyeye gönderdiği raporunda, sanayi, demiryolları ve milli savunma harcamalarının kısılıp, ziraata ayrılan payların artırılması gerektiğini; tarım ülkesi kimliğinin muhafaza edilerek dış ticarette fazla verildiği günlerde bir merkez bankası kurma düşüncesinin hayata geçirilebileceğini söylemiştir. Müller raporu, Serbest Cumhuriyet Fırkasının kurulduğu günlerde, basının gündemine taşınmıştır. Kurucu kadronun özlemlerini ve dönem Türkiyesinin iktisadi koşullarını dikkate almayan rapor, muhalif kesimlerin beğenisiyle karşılaşmıştır. TBMM müzakerelerinde ve basında rapor etrafında tartışmalar yaşanmıştır.

Political Reflections of Karl Müller s Report on an Establishment of a Central Bank in Turkey

Central Banks have significant role in finance of modernization processes. Following the triumph in Turkish National Struggle, the founders of the country comprehended the need to establish a central bank in order to overcome the financial problems experienced in industrial development, railway construction and defence requirements as well. As an expression of this will, some renowned finance experts were consulted to study the requirements and conditions of an establishment of a central bank before the law penned on June 11st, 1930 numbered 1715. Germany Central Bank Deputy Chief Karl Müller was one of those experts. Müller, in his report which he sent to Turkey, stated the need to reduce the expenditures in industry, railway and national defence and contrarily to increase in the proportion of allocations of agriculture. He also advised the protection of agricultural identity of the country quoting that the establishment of the Central Bank would be possible under the circumstance of the merchandise trade surplus. Müller s report was given place in the national press on the days when The Free Republican Party was founded. The report which clashed with the strong wish of the board of founders and the economic circumstances was attracted by the opposition parties. Some discussions in the parliament and press debates were carried out on the report. This study aims to introduce those debates on Müller s report and its repercussions.

PDF

___

TBMM Zabıtları TBMMZC (1929) C.14, Devre:3, İçtima:3, 12 Aralık. TBMMZC (1930) C.21, Devre:3, İçtima:3, 25 Eylül. Gazeteler Cumhuriyet Hâkimiyet-i Milliye Son Posta Yarın Vakit
Kitaplar / Makaleler AKGÜÇ Öztin (1989) 100 Soruda Türkiyede Bankacılık, Gerçek Yay., İstanbul.
AL Hüseyin, Ş.K.Akar, K.Bayraktar (2014) Osmanlı Finans Sisteminde Modernleşme, TCMB Yay., İstanbul.
BAYUR Yusuf Hikmet (1983) Türk İnkılâbı Tarihi, C.III, Kısım:4, TTK Yay., Ankara.
CAPİE Forrest v.d. (1997) The Future of Central Banking: The Tercentenary Symposium of the Bank of England, Cambridge University, Cambridge.
DANIŞMAN Serkan (2012) Türk Bankacılık sistemi İçinde Merkez Bankasının Rolü ve Önemi, MÜSBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
FERİD Hasan(2008)Osmanlıda Para ve Finansal Kredi, C.III., Haz.: M.Hakan Sağlam, TCHM Yay., İstanbul.
GÜLAY Hilmi (2009) Merkez Bankasının Finansal Mimarideki Rolü ve Türkiye, DEÜSBE Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir.
HAYKIR Yavuz (2011) Atatürk Dönemi Kara ve Demiryolu İnşa Çalışmaları (1923 1938), FÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, Elazığ.
HEATON Herbert (2005) Avrupa İktisat Tarihi, Çev.: M.Ali Kılıçbay, Osman Aydoğuş, Paragraf Yay., Ankara.
İLKİN Selim (1975) Türkiyede Merkez Bankası Fikrinin Gelişimi, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Metinler, Tartışmalar, (8 - 10 Haziran 1973), Ed.: Osman Okyar, H.Ünal Nalbantoğlu, HÜ Yay., Ankara.
KADYROVA Susana (2009) Merkez Bankası Bağımsızlığı ve Makroekonomik Performans Arasındaki İlişki, İÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
KAZAR Altuğ (2012) Merkez Bankası ve Parasal Şokların Etkileri, ÇÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, Adana.
KAZGAN Gülten (2004) Tanzimattan 21.Yüzyıla Türkiye Ekonomisi, İBÜY, İstanbul.
KAZGAN Haydar, Murat Öztürk, Murat Koraltürk (2000) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, TCMB Yay., İstanbul.
KEYDER Çağlar (1978) Osmanlı Ekonomisi ve Osmanlı Maliyesi (1881 1914), Toplum ve Bilim, Sayı:8.
KIRAY Emine (1993) Osmanlıda Ekonomik Yapı ve Dış Borçlar, İletişim Yay., İstanbul.
KOCAİMAMOĞLU Sururi (1980) Bankacılık Ansiklopedisi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., Ankara.
KÖKLÜ Aziz (1947) Türkiyede Para Meseleleri, 1914 -1946 Devresinde Para Siyasetimiz ve Paramızın Kıymeti, MEB Yay., Ankara.
KULAK Fatih (2009) Merkez Bankalarında İç Kontrol ve İç Denetim: Kavramsal Çerçeve ve Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasında İç Kontrol ve İç Denetimin Etkiliği Konusunda Bir Değerlendirme, MÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
KURUÇ Bilsay (1988) Belgeleriyle Türkiye İktisat Politikaları, I.Cilt, (1929 1932), AÜSBF Yay., Ankara.
MOOERS Colin (2000)Burjuva Avrupanın Kuruluşu, Çev.:Bahadır Sina Şener Dost Yay., Ankara.
MUNNS Glenn G. (1973) Encyclopedia of Banking and Finance, Bankers Publishing Company, Boston.
OKYAR Ali Fethi (1987) Serbest Cumhuriyet Fırkası Nasıl Doğdu, Nasıl Feshedildi?, İstanbul.
ÖKÇÜN A.Gündüz (1997) Türkiye İktisat Kongresi, 1923 İzmir, Haberler Belgeler Yorumlar, SPK Yay., Ankara.
ÖNSAL Naci, Yusuf Ekinci (2010), Türkiye Cumhuriyetinin 60 Hükümeti ve Programları, Türkiye Kamu Sen Yay., Ankara.
ÖZDEMİR Mehmet (1997) Cumhuriyetten Bugüne Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, TCMB Yay., Ankara.
SİLER Oya (1975) 1920lerde Türkiyede Milli Bankacılığın Genel Görünümü, Türkiye İktisat Tarihi Semineri, Metinler, Tartışmalar, (8 - 10 Haziran 1973), Ed.: Osman Okyar, H.Ünal Nalbantoğlu, HÜ Yay., Ankara.
TAŞKIN Figen (2007) Kırım Savaşının Osmanlı İmparatorluğuna Ekonomik Etkileri ve İaşe Sorunu, İÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
TEKELİ İlhan, Selim İlkin (1997) Para ve Kredi Sisteminin Oluşumunda Bir Aşama, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, TCMB Yay., Ankara.
TEKELİ İlhan, Selim İlkin 1929 Dünya Buhranında Türkiyenin İktisadi Politika Arayışları, ODTÜ Yay., Ankara.
TEZEL Yahya Sezai (1994) Cumhuriyet Döneminin İktisadi Tarihi, 1923 1950, TVY Yay., İstanbul.
TOKEL Dilek (2011) Para Politikası ve Faiz Kararları Arasındaki İlişki: Teorik ve Uygulamalı Yaklaşım, MÜBSE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
TOPRAK Zafer (1982) Türkiyede Milli İktisat,Yurt Yay., Ankara.
ULRİCH Edmond (1936) Harpden Sonra Avrupada Merkez Bankalarının Tensiki Prensipleri, Çev.: Süleyman Hikmet Baban, Ulus Matb., Ankara.
UYGUN Mehmet Şerif (2008) Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasının Türk Devlet Teşkilatındaki Yeri ve Avrupa Merkez Bankası İle Karşılaştırılması, GÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
VARLI Arzu (2010) Tanzimattan Cumhuriyete Parasal Alanda Kurumsal Düzenlemeler: T.C. Merkez Bankası, MÜSBE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
WALLERSTEİN Immanuel (2004) Modern Dünya-Sistemi I, Kapitalist Tarım ve 16. Yüzyılda Avrupa Dünya Ekonomisinin Kökenleri, Çev.: Latif Boyacı, Bakış Yay.,İstanbul.
YILDIZ Gültekin (2008) Osmanlı Ordusunda Yeniden Yapılanma ve Sosyopolitik Etkileri, (1826 1839), MÜTAE Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.