Ermeni Meselesinde Şarki Anadolu Islahatının Yeri ve Ali Kemal'in Islahata Dair Görüşleri

BOSTANCI, Mustafa, Ermeni Meselesinde Şarki Anadolu Islahatının Yeri ve Ali Kemal'in Islahata Dair Görüşleri, CTAD, Yıl 12, Sayı 23, (Bahar 2016), s. 113-136. XIX yüzyıl başlarından itibaren egemen olan milliyetçilik düşüncesi Osmanlı Devleti'nin "Millet-i Sâdıka" dediği Ermenileri de etkilemiş, buna bağlı olarak İngiliz ve Rus yayılmacı siyaseti de ayrılıkçı Ermeni faaliyetlerini kendi çıkarları doğrultusunda kullanmak istemiştir. Şarki Anadolu'da Ermenilere yönelik ıslahat yapılması hususu 1878 Berlin Antlaşması'yla kayda geçmiş ve Büyük Devletlerin, Ermenileri koruma ve kollama düşüncesiyle Osmanlı Devleti'ne müdahale etmelerinin bir aracı olmuştur. Osmanlı Devleti ise ıslahatı toprak bütünlüğü ve egemenliği açısından icra etmek istemiştir. Başlangıçta Osmanlı-Rus-Alman sonra da bir Osmanlı-Rus Meselesi haline dönüşen Ermeni Islahatı konusunda Rusya ile Şubat 1914'te bir antlaşma imzalanmış, ancak Birinci Dünya Savaşı'nın başlaması ve seferberlik ilan edilmesiyle ıslahat yapılması ile ilgili faaliyetler durdurulmuştur. Devrin önemli gazeteci ve devlet adamlarından Ali Kemal de Şarki Anadolu Islahatına dair kaleme aldığı yazılarında Islahatın mutlaka yapılması gerektiğini, Büyük Devletlerin bu işte Ermenilerin menfaatlerini değil kendi hedeflerini gerçekleştirmek istediklerini ifade etmiş ve yapılacak ıslahata dair bazı önerilerde bulunmuştur. Bu çalışmada, Şarki Anadolu Islahatının Ermeni Meselesindeki yeri özellikle Ali Kemal'in Peyam Gazetesi'ndeki yazıları çerçevesinde aydınlatılmaya ve değerlendirmeye çalışılmıştır.

Question and Ali Kemal's Views on the Reform, CTAD, Volume 12, Issue 23

BOSTANCI, Mustafa, The Place of Reform in Eastern Anatolia in the Armenian Question and Ali Kemal's Views on the Reform, CTAD, Volume 12, Issue 23, (Spring 2016), pp. 113-136. The idea of nationalism, which dominated the world since the beginning of 19th century, influenced Armenians whom Ottomans regarded them as "Loyal Nation", accordingly expansionist policies of Britain and Russia wanted to employ separatist Armenian activities for their own interests. The point of a reform towards Armenians in the Eastern Anatolia had been recorded with the Berlin Treaty of 1878, and it became a tool for the great powers to interfere with the Ottoman Empire in order to protect and guard the Armenians. The Ottoman Empire, on the other hand, wanted to implement the reform with respect to its territorial integrity and sovereignty. A treaty was signed with Russia on February 1914 on the matter of the reform on Armenians which initially transformed into the Ottoman-Russia-German issue and then the Ottoman-Russia issue. However, by the beginning of the World War I and declaration of mobilization, activities concerning reforms were suspended. Ali Kemal, a leading journalists and statesmen of the referred era pointed out in his articles that reforms in Eastern Anatolia should have been absolutely done. He added that great powers in this matter aimed to realize their own interests, not those of the Armenians and put forward some suggestions for the reform to be carried out. In this study, the place of reforms in Eastern Anatolia in the Armenian question has been tried to be elucidated and specifically evaluated within the framework of the articles of Ali Kemal published in newspaper entitled Peyam.

PDF

___

ALİ KEMAL (28 Teşrin-i Sani 1913) "Murakabe ve Şarki Anadolu", Peyam.
----------- (5 Şubat 1914) "Nihayetsiz Bir Buhran", Peyam.
----------- (13 Şubat 1914) "Şarki Anadolu Islahatı", Peyam.
----------- (7 Nisan 1914) "Anadolu Niçin Mamur Olamıyor?", Peyam.
----------- (8 Nisan 1914) "Islahatın İsabeti", Peyam.
AKBIYIK Yaşar(2014) "Asırların Dostluğundan İhanete Ermeniler", Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı, C. I, S.60(Eylül-Aralık), s. 83-89.
AN Ömer Faruk (2014) "Ermeni Sorununun Özet Tarihi", Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı, C. I, S.60 (Eylül-Aralık), s. 90-101.
ATAY Falih Rıfkı, Çankaya, Pozitif Yayınları, İstanbul.
BAYUR Yusuf Hikmet (1991)Türk İnkılabı Tarihi, C: II, Kısım: III, TTK, Ankara.
BOSTANCI Mustafa(2014) "Birinci Dünya Savaşı Arifesinde Vilayat-ı Şarkiye Islahatında Rusya'nın Tutumu ve Ermenilerin Beklentileri", Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı, C. II, S. 61, (Eylül-Aralık), s. 1214-1226.
ÇİÇEK Kemal (2012) Ermenilerin Zorunlu Göçü(1915-1917), TTK Yayınları, Ankara, 2012.
ÇUKUROVA Bülent(2001) "Büyük Taarruz Günlerinde Ali Kemal ve Siyasi Görüşleri", Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 6, S. 23(Mayıs-Kasım), s. 357-370.
ERİM Nihat(1953) Devletlerarası Hukuku ve Siyasi Tarih Metinleri, C. I, TTK, Ankara.
Ermeni Komitelerinin Amaçları ve İhtilal Hareketleri(Meşrutiyetin İlanından Önce ve Sonra), Genelkurmay ATASE Başkanlığı(2003), Ankara.
ESER Feridun (2014) "Ermeni Sorununun Ortaya Çıkışında ve Devamında Yabancı Devletlerin Rolü", Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı, C. II, S. 61, (Eylül- Aralık), s. 905-916.
GAILLARD Gaston (2003) Türk-Ermeni Sorunu, Çev. Nuri Bilgin, 2. Baskı, İzmir.
GÜRÜN Kâmuran (1983) Ermeni Dosyası, TTK Basımevi, Ankara.
HALAÇOĞLU Yusuf (2012) Sürgünden Soykırıma Ermeni İddiaları, İstanbul.
-------------------- (2015) Ermeni Tehciri, İstanbul, 2015.
HOCAOĞLU Mehmed (1976) Tarihte Ermeni Mezâlimi ve Ermeniler, İstanbul.
HÜSEYİN NAZIM PAŞA (1994) Ermeni Olayları Tarihi I, Ankara.
İLTER Erdal(1995), Türkiye'de Sosyalist Ermeniler ve Silahlanma Faaliyetleri (1890-1923), İstanbul.
------------(1999) Ermeni Kilisesi ve Terör, KÖK Sosyal ve Stratejik Araştırmalar Vakfı, Ankara.
------------(2000) "Taşnak Partisinin Ermeni İsyanlarındaki Rolü (1892- 1914)", 21. Yüzyıla Girerken Tarihe Dostça Bakış: Türk-Ermeni İlişkileri Uluslararası Sempozyumu, Ankara.
KARACA Ali (1993) Anadolu Islahatı ve Ahmet Şakir Paşa(1838-1899), Eren Yayıncılık, İstanbul.
KARACA Erdem (2010)Ahmet Ağaoğlu'nun Kaleminden Şarki Anadolu Islahatı(1913- 1914)", Gazi Akademik Bakış, C. 3, S. 6 (Yaz), s. 15-26.
-------------------(2010)Hüseyin Cahit Yalçın'ın Kaleminden Şarki Anadolu Islahatı(1913-1914), Gazi Akademik Bakış, C. 4, S. 7 (Kış), s. 165-175.
KARAVELİ Orhan (2009) Ali Kemal "belki de bir günah keçisi", İstanbul.
MARTTİN Volkan (2014) Ermeni Muhacirlere Osmanlı Devleti'nin Tutumu Üzerine, Yeni Türkiye, Ermeni Meselesi Özel Sayısı, C. IV, S. 63, (Eylül-Aralık), s. 2921-2932.
MCCARTY Justin (1998) Ölüm ve Sürgün, Çev. Bilge Umar, İnkılap Kitapevi, İstanbul.
MÜNİR SÜREYYA BEY(2001) Ermeni Meselesinin Siyasi Tarihçesi(1877-1914), T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, Yayın No: 53, Ankara.
SAKİN Serdar (2015) "Minas Çeraz'ın (Minasse Tcheraz) Avrupa Temasları ve Berlin Kongresi İzlenimleri", Gazi Akademik Bakış, Ermeni Meselesi Özel Sayısı, C. 8, S. 16 (Yaz), s.237-258.
SERTOĞLU Mithat (1976) "Türkiye'de Ermeni Meselesi", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 1,3, İstanbul.
ŞEHİRLİ Y. Atila (2003) "Osmanlı Devleti'nde İhtilâlci Ermeni Cemiyetlerinin Faaliyetleri ve Osmanlı Devleti'nin Aldığı Tedbirler", Dünden Bugüne Türk-Ermeni İlişkileri, Editörler: İdris Bal, Mustafa Çufalı, I. Baskı, Ankara.
Talat Paşa'nın Anıları(2000), Yayına Hazırlayan: Alpay Kabacalı, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul.
TÜRKMEN Zekeriya(2006) Vilayat-ı Şarkiye Islahat Müfettişliği 1913-1914, TTK, Ankara.
-----------------------(2003) "İttihat ve Terrakki Hükümetinin Doğu Anadolu Islahat Müfettişliği Projesi ve Uygulamaları (1913-1914): Ermeni Meselesine Çözüm Arayışları", Ermeni Araştırmaları, Sayı 9, s. 1-20.
URAS Esat (1987) Tarihte Ermeniler ve Ermeni Meselesi, Belge Yayınları, İstanbul.
UZUN Mustafa (1989) "Ali Kemal", TDV İslam Ansiklopedisi, C. 2, İstanbul, s. 405-408.