Sivil Havacılık Sektörü İçerisinde Yer Alan Türk Hava Yollarının Tarihi Gelişimi (1933-1960)

YURTOĞLU, Nadir, Sivil Havacılık Sektörü İçerisinde Yer Alan Türk Hava Yollarının Tarihi Gelişimi , CTAD, Yıl 12, Sayı 23 (Bahar 2016), s. 303336. Bu araştırmada, sivil havacılığın önemli teşekküllerinden biri olan Hava Yolları Devlet İşletme İdaresinin kurulduğu 20 Mayıs 1933 yılından 27 Mayıs 1960 yılına kadar Türkiye'de havayolları alanında yapılan çalışmalarla bu çalışmaların ekonomiye olan yansımaları ele alınmıştır. Cumhuriyetin ilk yıllarından başlayarak 1960 yılına kadar havayollarında her bakımdan yapılan faaliyetler ve gerçekleştirilen icraatlar 1933-1950 yılları arası CHP İktidarı dönemi ile 1950-1960 DP iktidarı zamanı olarak iki dönem halinde incelenmiştir. Türk Hava Yollarında yaşanan gelişmelerin millî ekonomiye olan katkıları da CHP-DP hükümetlerinin sayısal verilerle karşılaştırılarak incelenmesiyle ortaya konmuştur. Çalışmanın konusu hakkında literatürde yer alan boşluklar birincil kaynakların kullanılması yoluyla doldurulmuştur. Konu incelenirken dönemin Türkiye'si ile dünyanın sivil havacılığını ilgilendiren gelişmeleri göz önüne alınarak bu gelişmeler doğrultusunda gerekli değerlendirmeler yapılmıştır. CHP hükümeti döneminde havayollarının filo yapısı, taşınan yolcu sayısı, kargo miktarı, tesis edilen havaalanı sayısı ve gelirlerinde önemli oranda artış sağlanmıştır. Fakat bu artış oranı DP döneminde daha fazla olmuştur. Ancak her iki dönemde de Türk Hava Yollarının gelirleri giderlerini karşılayamadığından kurum zarar etmiş ve ortaya çıkan bütçe açığı devlet hazinesinden yapılan yardımlarla kapatılmıştır. Ayrıca Türk Hava Yollarının dış seferlerde de birkaç ülke dışında yeni hatları işletmeye açamaması bu alanda da yetersiz kalmasına neden olmuştur.

The Historical Development of Turkish Airlines Operating in Civil Aviation Industry (1933-1960),

YURTOĞLU, Nadir, The Historical Development of Turkish Airlines Operating in Civil Aviation Industry , CTAD, Volume 12, Issue 23, (Spring 2016), pp. 303-336. This study deals with the practices in the field of aviation in Turkey from the 20th of May 1933, when the State Airlines Authority (one of the important enterprises in the field of civil aviation) was founded, to the 27th of May 1960 and the reflections of these practices on economy. The activities and works performed in all aspects of aviation field from the first years of the Republic to 1960 were examined in two periods: the period between 1933 and 1950 when the Republican People's Party (CHP) was in power and the period between 1950 and 1960 when the Democrat Party (DP) was in power. The contributions of the developments occurring in Turkish Airlines to national economy were examined through a comparison of the periods of CHP and DP governments based on numeric data. The gap in the literature about the subject focused on in this study was filled by use of primary sources. Necessary evaluations were made by considering the developments in aviation field both in Turkey and in the world in that period. In the period of CHP government, a considerable growth/increase took place in the fleet of the airline, the number of the passengers carried by it, the amount of cargo transportation by it, the number of the airports allocated for it, and its revenue. However, such growth/increase was bigger in the period of DP government. However, in both periods, the airline made loss as its income was lower than its expense. Its budget deficit was closed by the assistance provided by the state treasury. In addition, the incapability of Turkish Airlines to put new international flight destinations into operation except for those in a couple of countries caused it to fall behind in that period.

PDF

___

AHISKAL Arif (1940) Hava Nakliyatının Kıymeti, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 3, Sayı: 25, Yıl: 2, 21 Birinci Kânun, s. 27.
------------------- (1941) Havayolları Açılırken, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 3, Sayı: 31, Yıl: 2, 16 Mart, s. 14.
------------------- (1941) Nuri Demirağ Tayyare Atölye ve Mektebinin Açılış Töreni Dolayısıyla, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 4, Sayı: 42, Yıl: 2, 9 Eylül, s. 22.
------------------- (1941) İzmir-Ankara ve İzmir-İstanbul Hava Postalarının Açılması Günün İhtiyacıdır, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 4, Sayı: 47, Yıl: 2, 16 Teşrinisani, s. 13- 20.
------------------- (1941) Hava Nakliyatında Emniyet ve Ucuzluk, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 3, Sayı: 26, Yıl: 2, 1 İkinci Kânun, s. 11.
AKINCI Rüçhan (1948) Ulaştırma İşlerimiz, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 9, sayı: 211, Yıl: 9, 19 Kasım, s.4-24.
ALBAYRAK İlyas (1983) Dünden Bugüne Türk Havayolları, 1933-1983, Cenajans Yayınları, İstanbul.
ALP Hayri (1946) Başbakanımızın İktisadi Konular Üzerindeki Söyledikleri, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 7,Sayı: 150,Yıl: 7, 19 Mart, s. 9-16.
ARAR İsmail (1968) Hükümet Programları 1920-1965, Burçak Yayınevi, İstanbul.
Ayın Tarihi, Sayı No: 159, Yıl: Şubat 1947, s. 4.
Ayın Tarihi, Sayı No: 160, Yıl: Mart 1947, s. 1.
Ayın Tarihi, Sayı No: 163, Yıl: Haziran 1947, s.13.
Ayın Tarihi, Sayı No: 170, Yıl: Ocak 1948, s. 39.
Ayın Tarihi, Sayı No: 179, Yıl: Ekim 1948, s. 7.
Ayın Tarihi, Sayı No: 182, Yıl: Ocak 1949, s. 5.
Ayın Tarihi, Sayı No: 183, Yıl: Şubat 1949, s. 110-112.
Ayın Tarihi, Sayı No: 185, Yıl: Nisan 1949, s. 7-8.
Ayın Tarihi, Sayı No: 187, Yıl: Haziran 1949, s. 4-5.
Ayın Tarihi, Sayı No: 200, Yıl: Temmuz 1950, s. 2.
Ayın Tarihi, Sayı No: 203, Yıl: Ekim 1950, s.13.
Ayın Tarihi, Sayı No: 237, Yıl: Ağustos 1953, s. 19.
Ayın Tarihi, Sayı No: 238, Yıl: Eylül 1953, s. 11-12.
Ayın Tarihi, Sayı No: 238, Yıl: Eylül 1953, s. 29.
Ayın Tarihi, Sayı No: 248, Yıl: Temmuz 1954, s. 11.
Ayın Tarihi, Sayı No: 250, Yıl: Eylül 1954, s. 32.
Ayın Tarihi, Sayı No: 263, Yıl: Ekim 1955, s. 83.
Ayın Tarihi, Sayı No: 268, Yıl: Mart 1956, s. 1-27.
Ayın Tarihi, Sayı No: 270, Yıl: Mayıs 1956, s. 32.
Ayın Tarihi, Sayı No: 279, Yıl: Şubat 1957, s. 163.
Ayın Tarihi, Sayı No: 280, Yıl: Mart 1957, s. 45-46.
Ayın Tarihi, Sayı No: 284, Yıl: Temmuz 1957, s. 42.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA) , Fon No: 30 10 0 0- Kutu No: 61- Dosya No: 410-Sıra No: 30.
BCA, Fon No: 30 10 0 0- Kutu No: 61- Dosya No: 410-Sıra No: 35.
BCA, Fon No: 30 1 0 0- Kutu No: 83- Dosya No: 523-Sıra No: 5.
BELBEZ Hikmet (1942) Devletler Arasında Hava Hukuku, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 55, Yıl: 3, 18 Mart, s. 7-20.
CİLLOV Halûk (1967) Türkiye Ekonomisi Bünyesi, İktisadi ve Ticari İlimler Yüksek Okulu Yayınları, İstanbul.
ÇÖLAŞAN Umran Emin (1946) Yeniden Hava Teşkilatı Kurmak Yersizdir, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 7, Sayı: 154, Yıl: 7, 18 Mayıs, s. 5.
-------------------------------- (1947) Hava Seferlerinin Meteoroloji ile Himayesi, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 8, Sayı: 171, Yıl: 8, 4 Şubat, s. 8-28.
Devlet Hava Yolları (1941) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 3, Sayı: 35-36, Yıl: 2, 1 Haziran, s. 50- 54.
Devlet Ulaştırma İşleri Pavyonu (1949) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 10, Sayı: 238-240, Yıl: 10, 31 Aralık, s. 28-33.
DİE, İstatistik Yıllığı 1960-1962, Yayın No: 460, Ankara 1962, s. 102-107.
DİE, Türkiye'de Toplumsal ve Ekonomik Gelişmenin 50 Yılı, Yayın No: 683, Ankara 1973, s. 421-422.
DP (1954) Kalkınan Türkiye, Desen Matbaası, Ankara.
DPT (1969) Kalkınan Türkiye (Rakamlarla 1923-1968) Milli Eğitim Basımevi, Ankara.
ETE Muhlis (1940) Devlet Sermayesi İle Çalışan Teşekküller, İktisadi Yürüyüş, Sayı: 3, Yıl: 1, 15 İkinci Kânun, s. 2-16.
EVLİYAGİL Şevket (1946) Sivil Havacılığımızı Nasıl İnkişaf Edebiliriz?, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 7, Sayı: 147, Yıl: 7, 7 Şubat, s. 4-8.
-------------------------- (1946) Sivil Havacılığımızın İnkişaf Çareleri, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 7, Sayı: 152, Yıl: 7, 16 Nisan, s. 17.
Hava Seferleri (1944) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 108, Yıl: 5, 16 Haziran, s. 9.
Havayollarımızın Süratli İnkişafı (1949) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 10, Sayı: 238-240, Yıl: 10, 31 Aralık, s. 58-62.
Hava Yolları Pavyonu (1950) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 255-257, Yıl: 11, 3 Ağustos, s. 41-42.
Hususi Tayyare Kiralamak (1944) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 10, Yıl: 5, 17 Temmuz, s. 9.
http://investor.turkishairlines.com/tr/thy-anonim-ortakligi/tarihce, Erişim Tarihi: 13 Kasım 2015.
İGM, İstatistik Yıllığı 1951, Yayın No: 332, Ankara 1951, s. 436-437.
İGM, İstatistik Yıllığı 1949, Yayın No: 303, Ankara 1949, s. 382.
İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1937-1938, Yayın No: 129, Ankara 1938, s. 231.
İGM, İstatistik Yıllığı 1936-1937, Yayın No: 115, Ankara 1937, s. 412.
İGM, Küçük İstatistik Yıllığı 1948, Yayın No: 290, Ankara 1948, s. 538.
İGM, İstatistik Yıllığı 1952, Yayın No: 342, Ankara 1952, s. 497.
İGM, İstatistik Yıllığı 1953, Yayın No: 360, Ankara 1953, s. 447.
İGM, 1959 İstatistik Yıllığı, Yayın No: 380, Ankara 1959, s. 519.
İGM, İstatistik Yıllığı 1947-1950, Yayın No: 330, Ankara 1951, s. 334.
İGM, Aylık İstatistik Bülteni, Aralık 1960-Şubat 1961, Sayı No: 82-84, s. 15.
İstanbul Sergisi ve Devlet Havayolları (1949) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 10, Sayı: 238-240, Yıl: 10, 31 Aralık, s. 57-58.
İŞMEN İsmail (1950) Milletlerarası Sivil Havacılık Teşkilatı ve İkinci Orta Şark Hava Seyrüseferi Kongresi, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 263-264, Yıl: 12, 30 Aralık, s. 4.
İŞMEN İsmail (1950) Kongreden Alınan Kararların Ana Hatları, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 263 264, Yıl: 12, 30 Aralık, s. 4.
İŞMEN İsmail (1952) Sivil Havacılık Enstitüsü, Türk Ekonomisi, Sayı: 107, Yıl: 10, Mayıs, s. 140- 141.
------------------ (1953) Sivil Havacılığımızın Bugünkü Durumu, Türk Ekonomisi, Sayı: 123, Yıl: 11, Eylül, s. 265-266.
------------------ (1954) Hava Nakliyatında İşbirliği, Türk Ekonomisi, Sayı: 130, Yıl: 12, Nisan, s. 117- 119.
------------------ (1952) Hava Meydanları Ekonomisi Hakkında Bir Deneme, Türk Ekonomisi, Sayı: 103, Yıl: 10, Ocak, s. 16-21.
KÖKTÜRK Nejdet (1948) Hava Yolları Münakalesi, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 9, Sayı: 209, Yıl: 9, 11 Ekim, s. 9-16.
----------------------- (1948) Havayolları Anlaşmaları, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 9, Sayı: 210, Yıl: 9, 29 Ekim, s. 9-16.
Maliye Vekili Hasan Polatkan'ın 1955 Yılı Bütçe Nutku (1955) Türk Ekonomisi, Sayı: 141, Yıl: 13, Mart 1955, s. 75.
PİRİNÇOĞLU Fethi (1950) Kongreden İntibalar, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 263- 264, Yıl: 12, 30 Aralık, s. 16-17.
Resmi Gazete, Sayı No: 2411, 27 Mayıs 1933.
Resmi Gazete, Sayı No: 3020, 5 Haziran 1935.
Resmi Gazete, Sayı No: 3933,14 Haziran 1938.
Resmi Gazete, Sayı No: 4220, 31 Mayıs 1939.
Resmi Gazete, Sayı No: 6050, 6 Temmuz 1945.
Resmi Gazete, Sayı No: 6231,13 Şubat 1946.
Resmi Gazete, Sayı No: 6635,18 Haziran 1947.
Resmi Gazete, Sayı No: 7429,10 Şubat 1950.
Resmi Gazete, Sayı No: 9016, 31 Mayıs 1955.
Resmi Gazete, Sayı No: 9247, 1 Mart 1956.
TATAÇ Ziya (1946) Olaylara Bakış, Ulaştırma Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 32, Yıl: 4, Şubat 1946, s. 59-62.
TATAÇ Ziya (1946) Olaylara Bakış, Ticaret Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 34, Yıl: 4, Nisan, s. 114-120.
--------------- (1950) Olaylara Bakış, Ocak-Şubat 1950, Sanayi Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 81, Yıl: 8, Mart, s. 69.
--------------- (1950) Olaylara Bakış, Ocak-Şubat 1950, Ulaştırma Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 81,Yıl: 8, Mart, s. 63-70.
--------------- (1951) Olaylara Bakış, Mayıs-Haziran 1951, Ulaştırma Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 97, Yıl: 9, Temmuz, s. 212-219.
--------------- (1951) Olaylara Bakış, Temmuz-Ağustos 1951, Bayındırlık Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 99, Yıl: 9, Eylül, s. 275-281.
--------------- (1951) Olaylara Bakış, Aralık 1951, Ulaştırma Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 91, Yıl: 9, Ocak, s. 26-30.
--------------- (1953) Olaylara Bakış, Ocak 1953, Bayındırlık Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 116, Yıl: 11, Şubat 1953, s. 56-61.
--------------- (1953) Olaylara Bakış, Ağustos 1953, Bayındırlık Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 124, Yıl: 11, Ekim, s. 308-313.
--------------- (1953) Olaylara Bakış, Eylül 1953, Bayındırlık Ekonomisi, Türk Ekonomisi, Sayı: 125, Yıl: 11, Kasım, s. 338-346.
Tayyare Biletlerinde Karaborsa (1944) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 109, Yıl: 5, 3 Temmuz, s. 10.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 4, Cilt: 12, 20.05.1933, s. 316-317.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, Cilt: 15, 30.05.1935, s. 473-474.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 5, Cilt: 18, 03.06.1938, s. 766-769.
TBMM, Kanunlar Dergisi. Dönem: 6, Cilt: 20, 27.05.1939, s. 123-131.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, Cilt: 27, 27.06.1945, s. 761-773.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 7, Cilt: 28, 08.02.1946, s. 560-561.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, Cilt: 29, 11.06.1947, s. 711.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 8, Cilt: 32, 06.01.1950, s. 436-440.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 10, Cilt: 37, 21.05.1955, s. 1294-1298.
TBMM, Kanunlar Dergisi, Dönem: 10, Cilt: 38, 28.02.1956, s. 376.
TBMM, Zabıt Ceridesi,Dönem: 5, Toplantı: 2, Cilt: 13, 1. Birleşim, 01.11.1936, s. 5.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 3, Cilt: 20, 1. Birleşim, 01.11.1937, s. 6
TBMM, Zabıt Ceridesi", Dönem: 5, Toplantı: 3, Cilt: 2, 3. Birleşim, 08.11.1937, s. 30.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 7, Toplantı: 2, Cilt: 14, 1. Birleşim, 01.11.1944, s. 5.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 0, Cilt: 1, 3. Birleşim, 14.08.1946, s. 33.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 8, Toplantı: 1, Cilt: 6, 85. Birleşim, 13.10.1947, s. 674.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 2, Cilt: 10, 1. Birleşim, 01.11.1951, s. 11.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 3, Cilt: 17, 1. Birleşim, 01.11.1952, s. 15.
TBMM, Tutanak Dergisi, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 25, 1. Birleşim, 01.11.1953, s. 9.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 1, Cilt: 5, 42. Birleşim, 18.02.1955, s. 212.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 10, Toplantı: 2, Cilt: 8, 1. Birleşim, 01.11.1955, s. 11.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1954 yılı Bütçesi Kanunu Lâyihası ve Bütçe Komisyonu Raporu, S. Sayısı: 109, Dönem: 9, Toplantı: 4, Cilt: 28, s. 72.
TBMM, Zabıt Ceridesi 1956 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 10, Toplantı: 2, S. Sayısı: 59, s. 49.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1958 Yılı Bütçe Kanunu Lâyihası ve Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 11, Toplantı: 1, S. Sayısı: 31, s. 444.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 11, Toplantı: 1, Cilt: 2, 40. Birleşim, 19.02.1958, s. 159.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Masraf Bütçeleri, Dönem: 11, Toplantı: 3, Cilt: 12, s. 267-393.
Türkiye İtalya Hava Nakliyatı Anlaşması (1950) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 243, Yıl: 25 Şubat, s. 12.
WHİDDEN Howard P. (1945) Milletlerarası Hava Yolları, Çev. Fettah İrtem, Türk Ekonomisi, Sayı: 29, Yıl: 3, Kasım 1945, s. 147-149.
Yakın ve Orta Doğu Memleketlerinde Hava Nakliyatı (1950) İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 243, Yıl: 11, 25 Şubat, s. 6-15.
YAŞA Memduh (1980) Cumhuriyet Dönemi Türk Ekonomisi 1923-1978, Akbank Kültür Yayınları, İstanbul.
YAZMAN Selim Cavid (1941) Münakalât İşlerimizde Yeni Tedbirler, Yeni İnkişaflar Getirecek, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 3, Sayı: 26, Yıl: 2, İkinci Kânun, s. 7.
YAZMAN Aslan Tufan (1944) Tayyare Postaları, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 5, Sayı: 112, Yıl: 5, 16 Ağustos, s. 16.
---------------------------- (1945) Yurt İçinde Yeni Hava Seferleri Başlıyor, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 6, Sayı: 125, Yıl: 6, 1 Mart, s. 5.
--------------------------- (1946) Hava Nakliyatı ve Doğacak İhtilafların Halli, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 7, Sayı: 152, Yıl: 7, 16 Nisan, s. 1.
----------------------------- (1950) Sivil Havacılık Kongresi ve Bizde Toplanmasının Önemi, İktisadi Yürüyüş, Cilt: 11, Sayı: 263-264, Yıl: 12, 30 Aralık, s. 2.