Bulaşıcı ve Müzmin Bir Sosyal Afet: Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Trahom Hastalığı ve Mücadele Çalışmaları (1924 1938)

ALTAY, Sadet, Bulaşıcı ve Müzmin Bir Sosyal Afet: Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Trahom Hastalığı ve Mücadele Çalışmaları , CTAD, Yıl:12, Sayı 23 (Bahar 2016), s. 167-211. Tedavi edilmediğinde körlükle sonuçlanan, bulaşıcı ve ağır bir göz hastalığı olan trahom, Cumhuriyet'in ilk yıllarında önemli bir toplum sağlığı problemiydi. Bahsi geçen yıllarda özellikle Doğu, Güney ve Güneydoğu vilayetlerinde yoğunlukla bulunan trahom hastalığı, bireyin üretim kabiliyetini azalttığından, bağımlı ve tüketici bir sınıfın meydana gelmesine neden oluyordu. Mücadeleye başlama kararının alındığı 1924 senesinde, ülkede yaklaşık üç milyona yakın trahom vakası olduğu tahmin ediliyordu. Trahomla savaş faaliyetlerine 1925 senesinde, sınırlı bir bütçe ile "körler memleketi" olarak nitelenen Adıyaman ile Malatya'da başlayan Sıhhiye Vekâleti, zamanla mücadele mıntıkasını genişletti. Sabit ve seyyar şekilde örgütlenen teşkilat, bir yandan tedavi hizmetlerini yürütürken diğer yandan da proflaktik yani koruyucu tedbirleri içeren çalışmalar gerçekleştirdi. Cumhuriyetin ilk on beş senesinin sonuna gelindiğinde yaklaşık 10 milyon hasta ayaktan, 15 bin hasta yatırılarak tedavi edildi ve yine 53 bin hastaya çeşitli göz operasyonları yapıldı. Ancak hastalığın tamamıyla yok edilmesi mümkün olmadı ve hastalık endeksi yüzde 70'den yüzde 50'ye indirilebildi. Hedeflenen başarıya ulaşılamasa da, sınırlı kaynak ve personelle yürütülen trahom savaş çalışmaları, ilerleyen süreçte gerçekleştirilen faaliyetlere örnek oluşturarak, yön verdi. Bu çalışmada, 1924-1938 yılları arasında, özellikle Doğu ve Güneydoğu Anadolu'daki nüfusun sağlığını ciddi boyutlarda tehdit eden trahom hastalığını önlemek ve ortadan kaldırmak amacıyla gerçekleştirilen mücadele mesaisi ortaya konularak, hedeflenen sonuca ulaşılıp ulaşılmadığı, nedenleriyle birlikte ele alınmaya çalışılmıştır.

ALTAY, Sadet, An Infectious and Chronic Social Disaster: Study of Trachoma

Disease and Struggle against it in the first years of the Republic , CTAD, Volume 12, Issue 23, (Spring 2016), pp. 167-211. Trachoma, a severe infectious eye disease which may result in blindness when it is left untreated, was a serious public health problem in the early years of the Republic. During the mentioned years, trachoma disease, found mainly in the East, South and Southeast provinces caused reduction of the individual's the production capability and creation of a dependent and consumer class. In 1924, when it was taken the decision to start the fight against such disease, the number of trachoma cases in the country was estimated to be nearly three million. The Ministry of Sanitary started the war against trachoma in 1925, with a limited budget, mainly in the cities of Malatya and Adıyaman known as "Blinds hometown" and expanded its area of activity over the time. The organization organized in fixed and mobile ways, worked to carry out on one hand curative services and on another hand prophylactic treatment services, i.e. protective measures. By the end of the first fifteen years of the Republic, about 10 million outpatients, 15 thousand patients were hospitalized and about 53 thousand patients were subjected to various eye operations. However, it was not possible to eliminate completely the disease but only to decrease its index from 70 percent to 50 percent. Even though it was not reached the targeted success, the activities for combating trachoma carried out with limited resources and personnel, gave a directions to the activities carried out in the later processes. In this study, it has been tried to discuss with reasons whether the objective is reached or not by putting forward the struggle performed in order to prevent and eliminate Trachoma Disease which affected especially the health of people in Eastern and Southeastern Anatolia between 1924 and 1938.

PDF

___

"Adana'da Bir Trahom Hastanesi Açılacak", Hâkimiyet-i Milliye, (1930) 14 Şubat.
"Adana'da Sıhhi Vaziyet İyidir", Akşam, (1934) 6 Nisan.
"Adana Trahom Hastanesi", Hâkimiyet-i Milliye, (1930) 3 Kânunuevvel.
"Adana'da Trahom Kursu", Hâkimiyet-i Milliye, (1934) 10 Birinci Teşrin.
Akşam, (1929) 4 Kânunuevvel.
Akşam, (1933) 20 Mart.
ALTAY Sadet (2013) Cumhuriyet'in İlk Yıllarında Tokat Vilayetinde Sağlık Hayatı ve Sorunları (1923-1938) Tokat Sempozyumu-Bildiriler 01-03 Kasım 2012, Cilt: III, Özyurt Matbaacılık, Ankara.
------------------ (2015) Atatürk Dönemi Sağlık Politikalarının Halka Yansımasında Öncü Kurumlar: Numune Hastaneleri (1924-1938), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi) Ankara.
ARIKAN Ayten (2005) Millî Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri, İstanbul Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, (Basılmamış Doktora Tezi) İstanbul.
AYBERK Nuri (1936) Bizde Trahom Savaşı Nasıl Yapılıyor, Cumhuriyet, 7 İkincikanun.
------------------- (1936) Türkiye'de Trahom Mücadelesi, Kader Basımevi, İstanbul.
------------------- (1937) Trahom Mücadele Kılavuzu, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
AYDOĞAN, Erdal (2004) Üçüncü Umumi Müfettişliği'nin Kurulması ve III. Umumi Müfettiş Tahsin Uzer'in Bazı Önemli Faaliyetleri, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 33-34, Mayıs-Kasım, s. 1-14.
Ayın Tarihi (1929) Matbuat Umum Müdürlüğü, Birincikanun-İkincikanun.
Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi (BCA), Fon Kodu: 490.01. Yer No: 1464.6.1.148.
BCA, Fon Kodu: 490.01. Yer No: 1464.3.2.
BCA, Fon Kodu: 490.01. Yer No: 1463.1.6.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 176.218.11.52.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 176.218.11.53.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 176.218.11.54.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 177. 220.17.2.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 177.220.18.16.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 177.220.18.17.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 177.224.9.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 1463.1.1.
BCA, Fon Kodu: 30.10.00. Yer No: 13.75.20.
BCA, Fon Kodu: 30.01.00. Yer No: 77.483.3.6.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.01. Yer No: 20.45.3.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.01. Yer No: 20.45.17.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.01. Yer No: 23.18.11.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.01. Yer No: 24.30.11.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.01. Yer No: 29.33.9.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 33.7.11.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 35.28.19.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 82.26.12.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 93.101.12.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 49.79.13.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 60.97.19.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 62.11.2.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 51.9.7.
BCA, Fon Kodu: 30.18.01.02. Yer No: 140.81.16.
BATUR Fuat (1955) Trahoma Karşı Milletlerarası Bir Mücadelenin Ele AlıGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümünması, Sağlık Dergisi, Cilt: XXIX, Sayı: 11. s. 684-686.
BENGİSU Naci (1942) Trahom İçtimaî Zararları ve Korunma Çareleri, Kenan Basımevi ve Klişe Fabrikası, İstanbul.
BEYSANOĞLU Şevket (1963) Bütün Cepheleriyle Diyarbakır, Şehir Matbaası, İstanbul.
Cenup Vilayetlerimizde Trahomla Nasıl Savaşılıyor?, Ulus, (1935) 7 İlkkânun.
Cumhuriyet Halk Partisi On Beşinci Yıl Kitabı (1938) Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
Cumhuriyet İdaresi 10 Senede Yüz Binlerce Vatandaşını Sıtmadan, Frengiden Kurtardı, Akşam, (1933) 29 Teşrinievvel.
Cumhuriyet'in İlk 15 Yılında Sağlık Hizmetleri (2010) Türkiye Tıp Akademisi, Yeni Seri No:4, İstanbul.
Cumhuriyetin 15'inci Yılında Diyarbakır (1938) Diyarbakır Matbaası, Diyarbakır.
ÇAĞLAYAN Ercan (2013) Diyarbakır'da Sağlık Alanında Gelişmeler (1923-1946), The Journal of Social Science Studies, Cilt:6, Sayı:6, Haziran, s. 351-365. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü Çocuklarda Trahom, Sıhhiye Mecmuası, (1932) Cilt: VIII, Sayı:57, Yeni Gün Matbaası, Ankara, Haziran, s. 207-209.
DEĞER, Mebrure, Hanzade Doğan, İnci Hot (2009) Atatürk Döneminde (1920-1938) Diyarbakır'da Sağlık Sorunları ve Getirilen Çözümler, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938) Bildiriler, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir, s. 239-412.
Devlet Sıhhiye Teşkilatı Elindeki Vesait Nispetinde Azami Gayretle Milletin Hayat ve Selametini Koruyacak Olan Tedbirleri İhmal Etmemektedir, Hâkimiyet-i Milliye, (1929) 12 Mart. Dirim (1949) Cilt: XXIV, Sayı:8, (Mart).
Diyarbakır Halkevi'nde, Hâkimiyet-i Milliye, (1932) 13 Temmuz.
DURU Muhittin Celal (1941) Sağlık Bakımından Köy ve Köycülük, Cumhuriyet Halk Partisi Yayını, Sümer Matbaası, Ankara.
Düstur, (1926) Tertip 3, Cilt:7, Ankara.
Düstur, (1928) Tertip 3, Cilt:8, Ankara.
Düstur, (1948) Tertip 3, Cilt:9, Ankara.
ERKAN, Ali Rıza (1963) Sağlık Eğitimi ve Yayın Çalışmalarında Kırk Yıl (1922-1962), Ankara Basım ve Ciltevi, Ankara.
Erzurum, (1930) 10 İkinci Teşrin.
Erzurum, (1934) 12 Şubat.
Erzurum, (1935) 13 Mayıs.
Erzurum'un Sıhhi Durumu Hakkında, Erzurum, (1939) 21 Birinciteşrin.
Gaziantep'te Trahomla Mücadele, Cumhuriyet, (1936) 27 Ağustos.
Gözleri Kör Eden Trahom Hastalığı Hakkında Halka Nasihatler (1933) T.C. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Neşriyatından, No.33, Ankara.
Gözleri Kör Eden Trahom Hastalığı Hakkında Halka Nasihatler (1941) T.C. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Neşriyatından, No.33, İstanbul.
Güney Doğu Birinci Genel Müfettişlik Bölgesi (1939) Cumhuriyet Matbaası, İstanbul.
Hâkimiyet-i Milliye, (1925) 6 Kânunusani.
Hâkimiyet-i Milliye, (1925) 13 Temmuz.
Hâkimiyet-i Milliye, (1925) 23 Temmuz.Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü
Hâkimiyet-i Milliye, (1925) 31 Temmuz.
Hâkimiyet-i Milliye, (1929) 12 Mart.
Halkevlerinin 1935 Senesi Faaliyet Raporları Hulasası (1936) Ulus Basımevi.
Hasan Tahsin (1932) Sivas Vilayeti Sıhhi ve İçtimai Coğrafyası, Hilal Matbaası, İstanbul.
HOT İnci (2003) Ülkemizde Trahom İle Mücadele, Tıp Etiği-Hukuku Tarihi, Cilt:11, Sayı:1, s. 22-29.
IŞIK Mahmut (1967) Mardin İlinde İnceleme, IV. Trahom Semineri, Gürsoy Basımevi, Ankara, s. 63-66.
İNÖNÜ İsmet (2001) Defterler (1919-1973), Haz: Ahmet Demirel, 1. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul.
İstatistik Yıllığı 1931-1932, (1933) Cilt:5, Devlet Matbaası, İstanbul.
İstatistik Yıllığı 1934-1935, (1936) Cilt:7, Devlet Matbaası, İstanbul.
İstatistik Yıllığı 1936-1937, (1939) Cilt:9, Devlet Matbaası, İstanbul.
İrfan Hüsnü (1932) Çocuklarda Trahom, Sıhhiye Mecmuası, Cilt: VIII, Sayı:57, Yeni Gün Matbaası, Ankara, Haziran, s. 202-211.
Kâşif Ömer (1934) Muhtasar Trahomoloji ve Bazı Mühim Munzama Hastalıkları, Doğruöz Matbaası.
KESKİNBORA Kadircan (2009) Atatürk Döneminde Trahomla Mücadele Tarihçesine Bakış, Atatürk Dönemi Sağlık Tarihi Kongresi (1920-1938) Bildiriler, Ege Üniversitesi Basımevi, İzmir.
KOYLU Zafer, Sadet Altay (2015) Health Propoganda During The Ataturk Period, Contextual Approeches in Sociology, Editör: Adela Elena Popa, Hasan Arslan, Mehmet Ali Icbay, Tomas Butvilas, PL Academic Research,Frankfurt.
Körler Memleketi, Akşam, (1930) 22 Haziran.
KÜÇÜKUĞURLU Murat (2008) Erzurum Belediyesi Tarihi-I Osmanlı'dan Cumhuriyet'e (1866-1930), Erzurum Kitaplığı, Dergâh Yayınları, 1. baskı, İstanbul, (Eylül).
Mazhar Osman (1933) Sıhhat Almanağı, Kader Matbaası, İstanbul.
Meclis Dün de Bütçeyi Konuştu, Hâkimiyet-i Milliye, (1933) 18 Mayıs.
Memleketimizin Sıhhi Vaziyeti, Cumhuriyet, (1929) 20 Mart.
Mekteplerdeki Trahomlu Talebeler, Cumhuriyet, (1936) 4 Birincikanun.Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi BölümüGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü
Muhterem Sıhhiye Vekilimiz Refik Beyle Mülakat, Hâkimiyet-i Milliye, (1926) 10 Mart.
NATAF R., A. Cuenod (1938) Trahom, Çev. Murat Rami Aydın, Devlet Basımevi, İstanbul. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü Niyazi İsmet (1931) Küçük Sıhhat Memurlarına Mahsus Trahom ve Sair Göz Sâri Hastalıkları, T.O. Matbaası, Ankara.
Nuri Fehmi (1927) Trahom, Millî Matbaa, İstanbul.
-------------- (1933) Trahom, Sıhhat Almanağı, Kader Matbaası, İstanbul, s. 758-763.
ÖZER Sevilay (2014) Türkiye'de Trahomla Mücadele (1925-1945), Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Degisi, Sayı: 54, Bahar, s. 121-152.
ÖZTAN M. Sabit (1949) Göz Hastalıklarından Trahomu Tanıyalım Kendimizi Koruyalım, Cemal Azmi Matbaası, İstanbul.
ÖZTOPRAK İzzet, vd., (2014) Cumhuriyetin XV. Yılında Türkiye, Cilt:III, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara.
ÖZTÜRK Saygı (2003) Kasadaki Dosyalar, Ümit Yayıncılık, Ankara.
-------------------- (2007) İsmet Paşa'nın Kürt Raporu, Doğan Kitap, İstanbul.
Resmi Gazete (1930) Sayı:1489, 6 Mayıs.
Resmi Gazete (1932) Sayı:1996, 7 Kânunusani.
Sağlık Dergisi (1949) Cilt: XXIII, Sayı:10.
Sağlık Devlet İşi Oldu, Hâkimiyet-i Milliye, (1933) 29 Birinci Teşrin.
Sağlık Hizmetlerinde 50 Yıl (1973) S.S.Y.B Yayınları, Ayyıldız Matbaası, Ankara.
Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı'nın 25 Yıllık Çalışmaları (1948) Sağlık Dergisi, Cilt: XXII, Sayı: 10-11, Ekim-Kasım, s. 1-118.
SEREN Suat (1949) Türkiye'de Körlükler ve Körlük Sebepleri, Sağlık Dergisi, Cilt: XXIII, Sayı:3, s. 130-136.
SERT Gürkan (2002) İkinci Millî Tıp Kongresi'nde (1927) Dr. Vefik Hüsnü Bulat'ın Sunduğu Türkiye'de Trahom Coğrafyası İsimli Bildirinin Türkiye Tıp Tarihi Açısından Değerlendirilmesi, 38. Uluslararası Tıp Tarihi Kongresi Bildiri Kitabı, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Cilt: III, 1-6 Eylül, s. 1517-1520.
Sıhhat İşleri, Cumhuriyet, (1929) 2 Haziran.
Sıhhat Teşkilatımız Bir Yılda Ne Yaptı, Hâkimiyet-i Milliye, (1934) 29 Birinciteşrin.
Sıhhiye Mecmuası (1928) Yıl:4, Sayı:11, Şubat.
Sıhhiye Mecmuası (1929) Cilt: V, Sayı:22, Cumhuriyet Matbaası, İstanbul, Kânunusani.
Sıhhiye Müsteşarı Şehrimizde, Cumhuriyet, (1933) 21 Kânunusani.
Sıhhiye Vekilinin Beyanatı, Akşam, (1929) 4 Kânunuevvel.
Sıhhiye Vekilimizin Beyanatı, Hâkimiyet-i Milliye, (1927) 12 Nisan.
Sıhhiye Vekilliğinin Mücadele Mesaisi, Hâkimiyet-i Milliye, (1930) 16 Şubat.
Sıhhiye Vekâleti Neler Düşünüyor, Hâkimiyet-i Milliye, (1924) 29 Kânunusani.
SUNAY Naşid (1945) Trahom, İdeal Matbaa, Ankara.
Trahom Hakkında Mühim Bir Karar, Akşam, (1932) 23 Eylül.
Trahom Hakkında Halka Nasâyih (1340/1924) Hilal Matbaası, Dersaadet.
Trahom Mücadelesi, Akşam, (1932) 10 Şubat.
Trahom Mücadele Talimatnamesi, Sıhhiye Mecmuası (1932), Cilt: VIII, Sayı:55, s. 14-15.
Trahomun Sıhhi ve İçtimai Nokta-i Nazarından Görünüşü Trahom Mücadelesi, Sıhhiye Mecmuası, (1928) Yıl:4, Sayı:18. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü Trahom (1955) Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Neşriyatından No.193, Mehmet İhsan Matbaası, Ankara.
Trahoma Karşı Esaslı Bir Mücadele Başladı, Akşam, (1931) 27 Kânunuevvel.
Trahom Kursu, Zaman, (1934) 12 Teşrinievvel.
Trahomla Mücadele, Akşam, (1932) 6 Kânunusani.
Trahom Mücadelesi, Akşam, (1933) 15 Teşrinievvel.
Trahom Mücadelesi, Cumhuriyet, (1933) 16 Kânunusani.
Trahom Mücadelesi İçin Seyyar Teşkilat, Hâkimiyet-i Milliye, (1930) 10 Haziran.
Trahom Mücadele Reisliği, Zaman, (1934) 16 Eylül.
Trahomla Mücadele Tahsisatı, Hâkimiyet-i Milliye, (1924) 6 Kânunusani.
Trahom Mücadele Talimatnamesi, Sıhhiye Mecmuası, (1932) Cilt: VIII, Sayı:55, s.1-35.
Trahom Mücadele Talimatnamesi (1933) T.C. Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti, Ankara.
Trahomun Sıhhi ve İçtimai Nokta-i Nazarından Görünüşü Trahom Mücadelesi, SGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümüıhhiye Mecmuası, (1928) Yıl:4, Sayı:18, s. 74-76.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMM ZB. C.), (1935) Devre: V, Cilt:3.
TBMM ZB. C., (1339/1923) Devre: II, Cilt: 1.
TBMM ZB. C., (1340/1924) Devre: II, Cilt: 7/1.
TBMM ZB. C., (1341/1925) Devre: II, Cilt: 13.
TBMM ZB. C., (1341/1925) Devre: II, Cilt: 15.
TBMM ZB .C., (1340/1924) Devre: II, Cilt: 10.
TBMM ZB. C., (1926) Devre: II, Cilt: 25.
TBMM ZB. C., (1927) Devre: II, Cilt: 31.
TBMM ZB. C., (1928) Devre: III, Cilt: 3.
TBMM ZB. C., (1930) Devre: III, Cilt: 19.
TBMM ZB. C., (1933) Devre: IV, Cilt: 15.Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü
TBMM ZB. C., (1934) Devre: IV, Cilt: 20.
TBMM ZB. C., (1935) Devre: V, Cilt: 3.
TBMM ZB. C., (1936) Devre: V, Cilt: 11.
TBMM ZB. C., (1937) Devre: V, Cilt: 18.
TBMM ZB. C., (1938) Devre: 5, Cilt: 25.
TBMM ZB. C., (1939) Devre: VI, Cilt: 2.
Türkiye Cumhuriyeti Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekâleti Sıhhiye Mecmuası Fevkalade Nüshası (29 Birinci Teşrin 1933) Vekâletin 10 Yıllık Mesaisi (1933) Hilal Matbaası, İstanbul.
TÜZMEN, Behiç (1967) Memleketimizde Trahom ve Glokom İlişkileri Konusu, Ankara Numune Hastanesi Bülteni, Cilt: VII, Sayı: 4 (40), Yıl: VII, Temmuz-Ağustos, s. 675-710.
Ulus, (1936) 1 Haziran.
Vefik Hüsnü (1927) Türkiye Trahom Coğrafyası, Kader Matbaası, Ankara. Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi BölümüGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi BölümüGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü Yurdun Sağlık İşleri, Zaman, (1935) 27 Mayıs.
YÜCEL İdris (2016) Anadolu'da Amerikan Misyonerliği ve Misyon Hastaneleri (1880- 1934), TTK Yay, Ankara.Gaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi BölümGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi BölümüGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi BölümüüGaziosmanpaşa Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Bölümü
YÜCEL İdris (2011) Bir Misyonerlik Uygulamasının Teorisi ve Pratiği: Urfa Amerikan Körler Okulu (1902-1914), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:7, Sayı:14, s. 65-86.