Kadının Toplumsal Konumunu Siyasetnameler Üzerinden Okumak: Tipolojik Bir Yaklaşım

Sekizinci yüzyıldan itibaren, Orta Doğu ve Orta Asya'nın Müslümanlaşmış bölgelerinde yeni bir edebi tür ortaya çıkar. “Yönetici El Kitabı” veya “Hükümdar Aynası” niteliğindeki siyasetnameler, bu çalışmanın ana kaynağını oluşturan siyasi içerikli çalışmalardır. Siyasetnamelerde hükümdarların sahip olması gereken nitelikler, saltanatın koşulları ve kuralları anlatılır. İdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği belirtilir ve kötü yönetimlerin zararlı sonuçları açıklanarak yöneticiler uyarılır. Bir ülkenin siyasal ve toplumsal yaşamını, askeri ve mali örgütlerini yasa ve tüzüklerini, toplumun gelenek ve göreneklerini de tanıtan yapıtlar olan siyasetnameler dini temellere de dayanır. Kur'an'dan, hadislerden ve tarihten de örnekler gösteren bu tür yapıtlarda, geçmişteki kötü olaylar, zalim, deneyimsiz ve cahil hükümdarların ve vezirlerin yol açtığı felaketler, öyküler ve fıkralar anlatılır. Siyasetname yazarları, çoğunlukla döneminin iyi eğitimli ve saygın kişilerdir. Siyasetname literatüründe öne çıkan siyasetnamelerin örneklem olarak ele alındığı bu çalışmada, Nizamülmülk'ün Siyasetname; Abdulhamid el Katib'in Doğunun Hükümdarı; Ebu Mansur es-Sealibi'nin Hükümdarlık Sanatı; Keykavus'un Kabusnâme; Yusuf Has Hacib'in Kutadgu Bilig; Muhammed b. Turtuşi'nin Siracu'l-Müluk; Ebu’l Hasan Habib el-Maverdi'nin Siyaset Sanatı, İmam Gazali'nin et-Tibru'l-Mesbûk fi Nasîhati'l-Mülûk (Yöneticilere Altın Öğütler), Nasiruddin Tusi'nin Ahlak-ı Nasıri; İbnu'l-Mukaffa’nın İslam Siyaset Üslubu ve İbn Teymiyye'nin Siyaset (es-Siyasetü'ş-Şeriyye) ve Narayana'nın Hitopadeşa eserleri çerçevesinde kadının toplumsal konumuna yaklaşım, “özneleşen”, “nesneleşen”, “temkinli” yaklaşım olmak üzere üç boyutlu olarak ele alınacaktır.

Reading Women’s Social Status In The Context Of The Books Of Advice: A Typological Approach

From the eighth century onward, a new literary genre emerged in the Islamized parts of the Middle East and Central Asia. The books of advice, Siyasatnamas, or Mirrors for Princes are political manuals and treatises, which constitute the main source of this paper. These handbooks provide guidance for the rulers on the subject of qualities of a good leadership and administration, and conditions and principles of monarchy. They present views on the ideal state structure and at the same time the evils caused by maladministration. The books of advice draw on existing literary works, customs, traditional rituals, and religious sources. These Works are basically compilations of stories, anecdotes and examples extracted from the Holy Quran, Hadith, pre-Islamic Persian literature and Indian fables. Having little concern with historical authenticity, these books both entertain and warn their readers with preceding incidents. The authors of the books of advice were mainly respectable and well-educated men of their era. This specific genre of didactic literature will be the main source of this study. The selected books of advice, to be addressed in this paper, are written by Yusuf Khass Hajib KaiKa’us ibn Iskandar, Nasir Ad-Din Tusi, Nizam al-Mulk, Abu Hamid al-Ghazali, İbn Taymiyya, Abu Mansur al-Tha’alibi, Abu Bakr al-Turtushi, Abu al-Hasan al-Mawardi, Abdullah ibn al-Muqaffa and Narayana. The approach to women in the books of advice will be examined in three sub-sections. The first analyzes the optimistic approach, second the pessimistic and the third one will concentrate on the cautious approach.

PDF

___

Abdulhamid El-Katib (2007). Doğunun Hükümdarı. (Çev. Güldane Gündüzöz, Soner Gündüzöz), İstanbul: Lacivert Yayıncılık.
Acarlıoğlu, Ahmet (2018). “İlk Dönem İslâm Tarihinde Kadının Konumu”, Artuklu Akademi: Mardin Artuklu Üniversitesi İlahiyat Bilimleri Fakültesi Dergisi, Cilt: V, Sayı: 1, 115-139.
Aksu, Ali (2001). “Emevîler Döneminde Kadının Durumu”, Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: V, Sayı: 1, 263-279.
Albayrak, Fatma; Nilüfer Serin (2015). “Kutadgu Bilig ve Mârifetnâme’de Kadın Algısı,” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 37, 16-37.
Armaner, Neda (1961). “Hadîslere Göre Kadının Sosyal Durumuna Umumi Bir Bakış”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: IX, 131-139.
Arslan, Hammet (2014). “Budizm’de Kadının Konumu”, Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: I, Sayı: 39, 147-179.
Beydebâ; İbnü'l-Mukaffa (2003). Kelile ve Dimne. (Çeviri ve İnceleme. Said Aykut), İstanbul: Şule Yayınları.
Bilgin, Nuri (2006). Sosyal Bilimlerde İçerik Analizi Teknikler ve Örnek Çalışmalar, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Çağrıcı, Mustafa (1996). "Gazzali".Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 13, 489-505.
Çapcıoğlu, İhsan (2011). “Modernleşme Yolunda Türk Kadını: Osmanlı ve Cumhuriyet Dönemlerinde Kadının Toplumsal Statüsü”, Modernleşen Türkiye’de Din ve Toplum: Din, Bilgi ve Kültür Sosyolojisi Yazıları içinde, Ankara: Otto Yayınları, 173-194.
Debreli, Zekiye Gizem (2016). Kutadgu Bilig’de Kadın, Studies of The Ottoman Domain (Osmanlı Hâkimiyet Sahası Çalışmaları), Cilt: 6, Sayı: 11, 38-60.
DİA Komisyon (2002). "Kutadgu Bilig". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 26, 478-480.
Dönmez, Süleyman (2018). “Dede Korkut Kitabı Bağlamında Eski Türklerdeki Hanım Anlayışı”, Siirt Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 11-30.
Durmuş, İsmail (2000), "İbnü’l-Mukaffa‘”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 21; 130-134.
Ebu Mansur Es-Seâlibî (1997). Hükümdarlık Sanatı (Âdâbu'l-Mulûk). (Çev. Sait Aykut), İstanbul: İnsan Yayınları.
Ergin, Şakir (1988). "Abdülhamîd el-Kâtib".Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt:1;225.
Erkilet Başer, Alev (1998). “Modernleşme ve Özel Alan-Kamusal Alan Dikotomisi Açısından Müslüman Kadının Dönüşümü”, Tezkire, Sayı: 13, 71-85.
Haourani, Albert (2001). Arap Halkları Tarihi. (Çev. Yavuz Alogan), İstanbul: İletişim Yayınları.
İbn Teymiyye(1999). Siyaset (es-Siyasetü'ş-Şeriyye). (Çev. Vecdi Akyüz), İstanbul: Dergah Yayınları.
İbnu'l-Mukaffa (2004). İslam Siyaset Üslubu. (Çev. Vecdi Akyüz), İstanbul: Dergah Yayınları.
İmam Gazali(2014). et-Tibru'l-Mesbûk fi Nasîhati'l-Mülûk (Yöneticilere Altın Öğütler). (Çev. Hüseyin Okur), İstanbul: Semerkand Yayınları.
Kafesoğlu, İbrahim (2011). Türk Millî Kültürü. Ankara: Ötüken Neşriyat.
Kallek, Cengiz (2003). "Mâverdî". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 28, 180-186.
Karasu, Teceli (2015). “Değerler ve Kadının Aile İçerisindeki Konumu”, Kadın ve Âile Sorunları Sempozyumu: Hakkari Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2-3 Mayıs 2014, 268-274.
Keykavus (2008). Kabusname. (Haz. Hasan Ahmet Gökçe), İstanbul: Lacivert Yayıncılık.
Kılıç, Muharrem (2012). "Turtuşi", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, 430-431.
Koca, Ferhat (1999). "İbnTeymiyye, Takıyyüddin".Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 20, 391-405.
Kurtuluş, Rıza (2002). "Keykâvus b. İskender". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 25, 357.
Maverdi (2004). Siyaset Sanatı (Kitabülnasihatülmülûk). (Çev. Mustafa Sarıbıyık), İstanbul: Özgü Yayınları.
Muhammed B. Turtuşi (2011). Sirâcu'l-Müluk (Siyaset Ahlakı ve İlkelerine Dair).
(Hazırlayan: Said Aykut), İstanbul: İnsan Yayınları.
Narayana (2006). Hitopedaşa (Yararlı Eğitim). (Çev. Korhan Kaya), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Narlı, Nilüfer (2000). “İslam ve Türkiye’de Çağdaşlaşma Problemi ve Müslüman Toplumlarda Kadının Değişen Konumu”, Türkiye’nin Çağdaşlaşma Problemi ve İslam [Sempozyum: 3-4 Mayıs 1997, İzmir], 95-101.
Nasiruddin Tusi (2007). Ahlak-ı Nasıri. (Çev. Anar Gafarov-ZaurŞükürov), İstanbul: Litera Yayıncılık.
Nizamülmülk (2009). Siyasetname. (Çev. Mehmet Taha Ayar), İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Okudan, Muhammed (2013). “XIX. Yy.’da Mardin’de Aile Yapısı ve Kadının Toplumsal Statüsü”, Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: I, Sayı: 2, 187-200.
Ögel, Bahaeddin (2001). Dünden Bugüne Türk Kültürünün Gelişme Çağları. İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı.
Özaydın, Abdulkerim (2007). "Nizamülmülk". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 33, 194-196.
Özdeş, Talip (2009). “İslam Açısından Kadının Konumu ve Kadına Yönelik Şiddetin Değerlendirilmesi”, Eski Yeni: Üç Aylık Düşünce Dergisi, Sayı: 12, 68-76.
Sala, Bedir (2015). “Değişen Aile Yapısı ve Kadının Toplumsal Rolü”, Kadın ve Âile Sorunları Sempozyumu: Hakkari Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2-3 Mayıs 2014, 374-384
Soy, Hikmet (2017). “Toplumsal Cinsiyet: Kadının Sosyal ve Hukuki Konumu”, Selçuk Üniversitesi Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Şirinov, Agil (2012). "Tusi, Nasiruddin". Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 41, 437-442.
Teberoğlu, Haydar (2004). “İnsan Olarak Kadın, Kadının Toplumdaki Yeri ve Osmanlı'dan Kalma Önemli Bir Belge”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Cilt: X, Sayı: 32, 55-63.
Topuzoğlu, Tevfik Rüştü (2009). "Seâlibî, Ebû Mansûr".Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt: 36, 236-239.
Türk, H. Bahadır (2012). Çoban ve Kral Siyasetnamelerde İdeal Yönetici İmgesi. İstanbul: İletişim Yayınları.
Ünalan Turan, Sümeyra (2014). “Dindar Kadının Çalışma Hayatında Yer Almasının Dinî Anlayış ve Yaşantısı Açısından Sonuçları”, Muhafazakâr Düşünce, 2014, cilt: XI, sayı: 41-42, 141-166.
Yalçın, Hatice (2016). “Alevi Kültüründe Çocuk Yetiştirme ve Kadının Konumu”, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı: 79, 79-94.
Yapıcı, Asım (2016). Toplumsal Cinsiyet Din ve Kadın, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Yasdıman, Hakkı Şah (2005). “Kadının İslam Geleneğindeki Yeri ve Konumuna Yahudi-Hıristiyan Kültürünün Etkilerinden Bazı Örnekler”, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2005/1, Sayı: 14, 59-94.
Yeter, Elife (2015). “Toplumsal Cinsiyet Bağlamında Kadının Öznelliği ve Din”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: XV, Sayı: 2, 189-210.
Yılmaz Anıl, Adile (2004). “Kutadgu Bilig’de Kadın”, Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, Sayı 32, 1-9.
Yusuf Has Hacib (2014). Kutadgu Bilig. İstanbul: Akvaryum Yayınevi.