Hadis Istılahlarından Mühmel ve Sahîh-i Buhârî Ricâlinden Süfyân’ın Tayini Meselesi

Temel hadis kaynaklarında, isnâdı zikrederken bazı râvîlerin kimliğini açıkça tayin etmemek musannıfların sıkça görülen tasarruflarındandır. Bu durum hadislerin tasnif edilmeye başlandığı hicrî II. ve III. yüz yıl gibi ilk dönemlerde yaygın olan, isnâdlar ve râvîler hakkındaki yüksek bilgi düzeyi dikkate alındığında anlaşılabilir mahiyette olmakla beraber bu sahadaki bilginin azaldığı sonraki dönemler için “isnâdın sıhhat düzeyi” problemini gündeme getirmiştir. Farklı türleri olan bu uygulamanın örneklerinden biri de “ihmâl” veya “mühmel” dir. Bu araştırmada söz konusu ıstılahın anlamı üzerinde durulmuş ve özellikle Buhârî’nin (ö. 256/870) Sahîh’indeki isnâdlarda yer alan iki önemli râvî, Süfyân es-Sevrî (ö. 161/778) ve Süfyân b. Uyeyne (ö. 198/814) hakkında ne ölçüde kullanıldığı ve bunları birbirinden temyiz etmenin imkânı, mezkûr eserin bazı önemli şerhleri esas alınarak belirlenmeye çalışılmıştır. Yine Süfyân’ın tayini hususundaki ihtilaflar ve farklı görüşlerin gerekçeleri, bulundukları isnâdın sıhhatine doğrudan etki etmeleri nedeniyle bu râvîlerin biyografileri ve adâlet ve zabt durumları ve bu tür rivayetlerin genel olarak sıhhat açısından değeri de inceleme konusu yapılmıştır.

The Term of “Muhmal” in the Science of Hadith and the Problem of Determination of Sufyan, One of the Narrators of Sahih al-Bukhari

In the basic sources of hadith, in connection with mention of chain of transmission (isnād), it is one of the frequent disposition of the authors (musannif) not to point out the identity of some of the narrators (rāwi) obviously. Upon consideration of the high level of knowledge about isnāds and rāwis, even though this is common and understandable in the first periods like 2nd and 3rd century AH, where the hadiths began to be classified, it raises the problem of the level of authenticity of isnād for the following periods when the information in this field is reduced. One of the examples of this application with different types is “Ihmal” or “muhmal”. In this research, the meaning of this term is emphasized and to what extent especially the two important narrators in Bukharis (d. 256/870) sahih, Sufyan ath-Thawri (d. 161/778) and Sufyan ibn Uyaynah (d. 198/814) were used, and the possibility of impression from each other is tried to be determined on the basis of some important annotations of the work. Again, because of the disputes about the determination of Sufyan and the reasons for the different opinions, the biographies of these narrators and the states of justice and Zabt (Methods of preserving Hadith), and the value of such narrations in general in terms of authenticity, have also been examined because of their direct influence on the authenticity of chain of transmission.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah eş-Şeybânî (ö. 241/855), Müsned, I-L, thk. Şuayb el-Arnaût ve diğerleri, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1416/1995.
Aydınlı, Abdullah, “Mühmel”, DİA, XXXI, s. 524, İstanbul 2006.
Aynî, Ebû Muhammed Bedruddin Mahmûd b. Ahmed b. Musa Hanefî (ö. 855/1451), Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, tsh. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut, 1421/2001.
Buhârî, Muhammed b. İsmail (ö. 256/870), el-Camiu’s-sahîh, Dâru’s-Selâm, Riyad 1999.
Ebû Dâvûd, Süleyman b. el-Eş’as es-Sicistânî (ö. 275/889), Sünen, Dâru İbni’l-Cevzî, Kahire 1432/2011.
Hatîb el-Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sâbit (ö. 463/1071), Kitâbu’l-kifâye fî ilmi’r-rivâye, Dâiretü’l-Maârifi’l-Osmaniyye, Haydarâbâd 1357.
İbn Hacer, Şihâbeddin Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Ahmed Askalânî (ö. 852/1449), Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî, I-VIII, Dâru’l-Marife, Beyrut 2005.
………., Nüzhetü’n-nazar fî tavdîhi Nuhbeti’l-fiker fî mustalahi ehli’l-eser, thk. Nureddin Itr, Matbaatu’s-Sabâh, Dımeşk 1421/2000.
………., Tehzîbu’t-Tehzîb, I-IV, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1995.
………., Takrîbu’t-Tehzîb, I-II, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1415/1995.
İbn Kesîr, Ebu’l-Fidâ el-Hâfız İmâdüddîn İsmail b. Ömer (ö. 774/1373), el-Bâisü’l-hasîs şerhu İhtisâri ulûmi’l-hadîs, thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1416/1996.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid el-Kazvînî (ö. 273/886), Sünenü İbn Mâce, I-II, Çağrı Yay. ve Dâru Sehnûn, İstanbul 1413/1992.
İbn Manzûr, Cemalüddin Muhammed b. Mükerrem (ö. 711/1311), Lisanu’l-Arab, I-VI, thk. Abdullah Ali el-Kebîr, Muhammed Ahmed Hasebullah, Hâşim Muhammed eş-Şâzelî, Seyyid Ramazan Ahmed, Dâru’l-Maârif, Kahire trs.
İbn Sa’d, Muhammed b. Sa’d b. Meni’ ez-Zührî (ö. 230/845), Kitâbu’t-tabakâti’l-kebîr, I-XI, thk. Ali Muhammed Ömer, Mektebetü’l-Hancî, Kahire 1421/2001.
Kirmânî, Muhammed b. Yûsuf b. Ali b. Saîd Şemsüddin (ö. 786/1384), el-Kevâkibu’d-derârî fî şerhi Sahîhi’l-Buhârî, I-XXV, Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut 1401/1981.
Koçyiğit, Talat, Hadis Terimleri Sözlüğü, Rehber Yay., Ankara 1992.
.........., Hadîs Usûlü, Türkiye Diyanet Vakfı Yay., Ankara 2013.
Mizzî, Cemalüddin Ebu’l-Haccâc Yusuf (ö. 742/1342), Tehzîbu’l-Kemâl fi esmâi’r-ricâl, I-XXXV, thk. Beşşâr Avvâd Maruf, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1403/1983.
………., Tuhfetü’l-eşrâf bi-ma’rifeti’l-etrâf, I-XIII, thk. Abdüssamed
Şerefüddin, el-Mektebetü’l-İslâmî/ed-Dâru’l-Kayyime, byy. 1403/1983.
Müslim, Ebü’l-Huseyn Müslim b. Haccâc (ö. 261/875), el-Câmiu’s-sahîh, I-III, Çağrı Yay. ve Dâru Sehnûn, İstanbul 1413/1992.
Nesâî, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Şuayb b. Ali el-Horâsânî (ö. 303/915), Sünenü’n-Nesâî, tsh. Ahmed Şemsüddin, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2009.
Sezgin, M. Fuad, Buhârî’nin Kaynakları, Otto Yay., Ankara 2012.
Süyûtî, Celaleddin Abdurrahman (ö. 911/1505), Tedrîbü’r-râvî fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, Dâru İbn Hazm, Beyrut 1430/2009.
Tahhân, Mahmûd, Teysîru mustalahi’l-hadîs, Mektebetü’l-Maârif, Riyad 1432/2011.
Tahânevî, Muhammed Ali (ö. 1158/1745’ten sonra), Mevsûatü keşşâfi ıstılâhâti’l-funûni ve’l-ulûm, I-II, thk. Ali Dehrûc, Mektebetü Lübnan Nâşirûn, Lübnan 1996.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre (ö. 279/892), Câmiu’t-Tirmizî, Dâru’s-Selâm, Riyad 1999.
Türkî, Muhammed b. Türkî, Temyîzü’l-mühmel mine’s-Süfyâneyni ve meahû vesâilü temyîzi’l-mühmeleyn, Dâru’l-Âsıme, Riyad 1431/2010.
Uğur, Mücteba, Ansiklopedik Hadis Terimleri Sözlüğü, TDV Yayınları, Ankara 1992.
Zehebî, Şemsüddin Muhammed b. Ahmed b. Osman (ö. 748/1374), Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, I-XXIX, thk. Şuayb el-Arnaût, Ali Ebû Zeyd, Muhammed Nuaym el-Araksûsî, Müessesetü’r-Risâle, Beyrut 1402/1982.