Kübreviyye Tarikatı Şeyhi Seyfeddin el-Bâharzî’nin (ö. 659/1261) Esrârü’l -erbaîn li-ahyâri’s-sâirîn Adlı Kırk Hadisi ve Hadislerde Muvaşşah (Akrostiş) Uygulaması

İslam Tarihi boyunca pek çok sûfi tasavvuf alanında telif ettiği kıymetli çalışmalarının yanında tefsirden hadise, İslam hukukundan kelama varıncaya kadar derinleşmiş oldukları ilim alanları ile ilgili sağlam kaynaklara dayanan, zengin içerikli ve ses getiren eserler ortaya koymuşlardır. Kübreviyye tarikatının önemli simalarından Seyfeddin el-Bâharzî de tasavvuf literatüründeki önemli eserlerinin yanında uzmanlaşmış olduğu hadis ilminin bir mahsulü olarak kırk hadisten oluşan bir eser meydana getirmiş ve buna Esrârü’l-erbaîn li-ahyâri’s-sâirîn adını vermiştir. Esrârü’l-erbaîn, 16 varaktan oluşmaktadır. Henüz yayınlanmamış bu eserin istinsah yılı 840/1436 olarak gözükmektedir. Bâharzî kırk hadisin her birinin başına hadisi rivayet ettiği şeyhi, hadisi işittiği mekân, belde veya bulunduğu şehri ve hadisi aldığı tarihi mümkün olduğunca zikretmeye gayret etmiştir. Onun bu kayıtlarından anlaşıldığı kadarıyla eser, 607/1210 ile 628/1231 yılları arasında sema yoluyla aldığı hadisleri ihtiva etmektedir. Eserde bizzat hadis dinlediği on yedi ayrı şeyhinin ismi geçmektedir. Müellif eseri müridleri için bir hatırlatma olması ve sâlih kimselerin duasını almak için yazdığını belirtmektedir. Eser, tergîb ve terhîb konularındaki hadislerden derlenmiş olup müellife göre bunların tamamına yakını sahih rivayetlerden oluşmakta olup bazı rivayetlerin sıhhatinin ise problemli, en azından sahih derecesine ulaşamama ihtimali olduğu görülmektedir. Eserin en orijinal yönü hadislerin seçimi ve sıralanmasında gizlidir. Nitekim eserine alacağı hadisleri muhtelif zaman ve mekânlarda birebir görüştüğü şeyhlerden rivayet ettiği hadisler arasından seçmiştir. Hadislerin seçiminde rivayetlerin sıhhati ve konusu etkili olduğu kadar hadiste muvaşşah (akrostiş) sanatını uygulama gayretinin de etkili olduğunu söylemek mümkündür. Nitekim kırk hadisin her birinin ilk harfi bir araya getirildiğinde yukarıdan aşağıya müellifin ismi, künyesi ve nisbesi ortaya çıkmaktadır. Böyle bir uygulama yapmış olması, müellifin hadis birikimini göstermesi açısından ayrıca önemli addedilebilir. Öte yandan eser tek bir konu çerçevesinde derlenmiş kırk hadisten oluşmamaktadır. Neredeyse her bir hadis farklı bir mevzuyu işlemektedir. Eserde kısa, ezberlenmesi kolay rivayetler olduğu gibi çok uzun hadisler de bulunmaktadır. Bâharzî, eserde hadislerin metinlerinin yanında senedine de yer vermiştir. Senette hadisi aldığı şeyhini, ad, baba adı, künye ve nisbeyi ayrıntısıyla zikrederek vermektedir.

Kubrevi Sheikh, Seyfeddin el-Baharzi’s Forty Hadith Work Esrâru’l-erbaîn li-ahyâri’s-sâirin and Acrostic Application in Hadiths

Throughout the history of Islam, sufis have produced rich and evocative works based on solid resources in the fields they specialize in as well as their precious works in the field of sufism. Seyfeddin al-Bâharzî (d. 659/1261), one of the important figures of the Kubreviyya sect and with many important works in the sufi literature, has compiled the works of forty hadiths as a result of the hadith science that he specialized in and named as Esraru’l-erbain li-ahyari’s-sairin. Esraru’l-erbain, Seyfeddin al-Bâharzî’s Arabic forty hadith study is composed of 16 leaves. This manuscript hasn’t been published yet and it appears to be written in 840/1436. In his book, Bâharzî, he wrote the sheikh he narrated from, the space he narrated and the date he narrated. From his records it is understood that the work contains hadith he had heard between 607/1210 and 628/1231. In total, seventeen shaykhs are mentioned in this book. The author states that he wrote the work to be a reminder for his followers and to take the prayer of the righteous. The works have been compiled from the hadiths about tergîb and terhîb and almost all of these are considered authentic hadiths. It is seen that some narratives’ validity is problematic, at least not likely not to reach the degree of authenticity. The most original aspect of the work is hidden in the selection and order of hadiths. In fact, he selected the hadiths to be included in his work from the hadiths that he narrated directly from the sheikhs he met in various times and locations. In the selection of hadiths, the health and subject of the narrations were effective. In addition to this, it is possible to say that the effort to apply the art of acrostics in the hadiths were also effective. Actually, the name of the author is revealed when the first letter of each of the forty hadiths is put together. It is important for showing the hadith accumulation of the author. On the other hand, the work does not consist of forty hadiths compiled within a single subject. Nearly every hadith has a different subject. In the work there are short, memorable narrations as well as very long hadiths. In his work, Bâharzî included the sanad as well as the texts of the hadiths. He mentions the time and place of hearing the hadith and the name of sheikh at the beginning of the sened. The records of each of his narrations have has made it possible to identify information about his life and travel which are not included in the references.

PDF

___

Ahmed b. Hanbel, Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed, Müsnedü’l-İmâm Ahmed bin Hanbel, haz. Şuʻayb el-Arnaût, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1995-2001.
Algar, Hamid, “Necmeddîn-i Kübrâ”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 2006, XXXII, 498-506.
Aydın, Mustafa, “Müveşşah”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 2006, XXXII, 229-231.
Aydınlı, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: İFAV, 2009.
Bâharzî, Seyfeddin, Esrârü’l-erbaîn li-ahyâri’s-sâirîn, Kütahya Vahidpaşa İl Halk Kütüphanesi, 43 Va 188, 840/1436.
Beyhakî, Ebû Bekir Ahmed b. el-Hüseyin b. Ali, el-Câmiu li-şuabi’l-îmân, haz. Muhtar Ahmed en-Nedvî, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2003.
Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim, “el-Câmiu’s-sahîh”, el-Kütübü’s-sitte (Mevsûatü’l-hadîsi’ş-şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 1-631.
Câmî, Abdurrahman, Evliya Menkıbeleri, çev. Lâmiî Çelebi, haz. Süleyman Uludağ – Mustafa Kara, İstanbul: Pinhan, 2011.
Çelebioğlu, Âmil, Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yay., 1998.
Deylemî, Ebû Şücâ‘ Şîrûye b. Şehredâr b. Şîrûye, el-Firdevs bime’sûri’l-hitâb, haz. Saîd b. Besyuni Zaglul, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1986.
Dilçin, Cem, Örneklerle Türk Şiir Bilgisi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yay., 1983.
Ebû Avâne, Ya‘kûb b. İshâk, Müsned, haz. Eymen b. Ârif ed-Dımaşkî, Beyrut Dâru’l-Maʻrife, 1998.
Ebû Dâvud, Süleyman b. Eş’as b. İshâk el-Ezdî es-Sicistânî, “es-
Sünen”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 1223-1608.
Erkaya, Mahmud Esad “Seyfeddin el-Bâharzî’nin Şeyhi Necmeddîn-i Kübrâ’ya Arz Ettiği Vâkıalar: Vekâyiu’l-Halvet”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XVIII/1 (2018), ss. 23-46.
Gökbulut, Süleyman, Necmeddîn-i Kübrâ -Hayatı, Eserleri, Görüşleri-, İstanbul: İnsan Yay., 2010.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Ali b. el-Hasen, Mu‘cemü’ş-şüyûh, haz. Vefâ Takıyyüddîn, Dımaşk: Dâru’l-Beşâir, 2000.
İbn Ebû Hâtim, Abdurrahmân b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, haz. Esʻad Muhammed et-Tayyib, Riyad Mektebetü Nezzâr Mustafâ el-Bâz, 1997.
İbn Ebû Şeybe, Ebû Bekir, el-Kitâbü’l-Musannef fi’l-ehâdîs ve’l-âsâr, I-VIII, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 1989.
İbn Huzeyme, Muhammed b. İshâk, Sahîhu İbn Huzeyme, haz. Muhammed Mustafâ el-A’zamî, Beyrut: el-Mektebetü’l-İslâmî, 1980.
İbn Mâce, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezîd er-Rebeî el-Kazvinî, “es-Sünen”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 2477-2741.
İbn Râhûye, İshâk b. İbrâhîm, Müsnedü İshâk bin Râhûye, haz. Abdülgafûr b. Abdülhak Huseyn el-Belûşî, I-V, Medine: Mektebetü’l-Îmân, 1410.
İbn Zencûye, Ebû Ahmed Humeyd b. Mahled, Kitâbü’l-Emvâl, haz. Şâkir Zîb Feyyâz, Riyad: Merkezü’l-Melik Faysal li’l-Bühûs ve’d-Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1986.
İbnü’l-Mukri, Ebû Bekr Muhammed b. İbrâhîm, el-Muʻcem, haz. Ebû Abdurrahmân Âdil b. Saʻd, Riyad: Mektebetü’r-Rüşd-Şirketü’r-Riyâd, 1998.
İzgi, Cevat, “Ekmeleddin en-Nahcuvânî”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 1994, X, 548-549.
Kandemir, Yaşar, “Kırk Hadis”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 2002, XXV, 467-470.
Karahan, Abdülkadir, İslâm-Türk Edebiyatında Kırk Hadis Toplama, Tercüme ve Şerhleri, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yay., 1954.
Ma‘mer b. Râşid, Ebû Urve, el-Câmi (Abdurrezzak'ın Musannef'i içerisinde), haz. Habiburrahman el-Azami, X-XI, Beyrut: el-Meclisü’l-İlmî, 1403.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdullah el-Asbahî el-Yemenî, el-Muvatta’, haz. Mahmud b. el-Cemîl, Kahire: Mektebetü's-Safâ, 2001.
Müslim, Ebû’l-Hüseyin en-Nisâbûrî, “Sahîh”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 673-1202.
Nesâî, Ebû Abdurrahmân Ahmed b. Ali b. Şuayb, “el-Müctebâ mine’s- Sünen”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 2087-2453.
Süyûtî, Ebü’l-Fazl Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebû Bekir, Câmi‘u’l-ehâdîs, haz. Abbas Ahmed Sakr – Ahmed Abdülcevâd, Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1994.
———, el-Câmi‘u’s-sağîr fî ehâdîsi’l-beşîri’n-nezîr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2004.
Taberânî, Ebü’l-Kasım, el-Mu‘cemü’l-evsat, haz. Târık b. Avdullah b. Muhammed-Abdülmuhsin b. İbrahim el-Hüseynî, I-X, Kahire: Daru’l-Harameyn, 1995.
Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd, Câmiu’l-beyân an te’vîli’l-Kur’ân, haz. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
Tavukçu, Orhan Kemal, “Muvaşşah (Akrostiş)”, Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, ed. Emine Gürsoy Naskali – Erdal Şahin, İstanbul: Picus Yay., 2008, ss. 220-235.
Tirmizî, Ebû İsâ Muhammed b. İsâ b. Sevre es-Sülemî, “el-Câmi”, el-Kütübü’s-Sitte (Mevsûatü’l-Hadîsi’ş-Şerîf içerisinde), haz. Sâlih b. Abdülazîz, Riyad: Dâru’s-Selâm, 2000, ss. 1629-2061.
Türer, Osman, “Hânî, Abdülmecîd b. Muhammed”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 1997, XVI, 29-30.
Uludağ, Süleyman, “Bâharzî, Seyfeddin”, TDV İslâm Ansiklopedisi (DİA), İstanbul: TDV Yay., 1991, IV, 474, 475.
Ünal, İsmail Hakkı, “İslâm Kültüründe Kırk Hadis Geleneği ve Şeyh Hâmid-i Velî’nin Hadîs-i Erbaîn Şerhi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXIX/1 (1999), ss. 137-146.
Yekbaş, Hakan, “Divan Şairinin Sessiz ve Gizli Anlatımı: Muvaşşah”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, VII/3 (2012).
Yıldırım, Enbiya, “Hâmid-i Velî’nin Kırk Hadis Şerhi”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VIII/2 (2006), ss. 137-166.
Yılmaz, Hasan Kamil, Tasavvufî Hadis Şerhleri ve Konevî’nin Kırk Hadis Şerhi, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yay., 1990.
Zehebî, Ebû Abdullah Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, haz. Şu‘ayb el-Arnaût, I-XXV, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1982-1988.