Yatırım Aracı Olarak Kaldıraçlı/Marjlı Forex İşlemi ve Fıkhî Değerlendirmesi

Günümüz döviz piyasalarında bedellerin vadeli olup olmamasına göre “spot (peşin)” ve “türev (vadeli)” olmak üzere iki tür işlem vardır. Spot döviz işlemleri genelde sahip olunan paralarla yapılır. Ancak bankaların müşterilerine ellerindeki para miktarından çok daha fazla miktarda döviz alıp satma limiti tanıdığı durumlar da söz konusudur. Bankacılık literatüründe bu işleme kısaca “marjlı fx” veya “forex işlemi” denmektedir. Forex, döviz alım satımının İngilizce karşılığı olan Foreign Exchnage ifadesinin kısaltılmasıdır. Arap dünyasında el-bey‘u bi’l-hâmiş (شماهلاب عيبلا) adıyla anılır. Esas itibariyle forex, bir ülkenin para birimi karşılığında başka bir ülke parasının alımı ya da satımı olarak tanımlanmaktadır. Marjlı forex işlemi ise bir sözleşme kapsamında bankanın müşteriye, yatıracağı teminat miktarının belirli bir katı kadar döviz alıp satma limiti tanıması olarak tanımlanmaktadır. Forex piyasası, dünyanın hem en büyük hem de en hızlı gelişen finansal piyasalarından birisidir. Bu piyasadaki likidite, dünyanın temel hisse senetleri borsalarının toplamından daha fazladır. Merkez bankaları ticari bankalar, döviz borsaları, yatırım fonları, uluslararası ticaret şirketleri, aracı kurumlar ve özel şahıslar forex piyasasının katılımcılarıdır. Forex işlemini cazip kılan sebepler olmakla birlikte oldukça riskli bir piyasadır. İslam hukukunda sarf akdi kapsamında ele alınan paraların alım satımı konusu üzerinde titizlikle durulmuş, Kitap, sünnet ve genel ilkeler ışığında hukuki çerçevesi belirlenmiştir. Para mübadelesi işlemlerinde İslam hukukçularının en çok üzerinde durdukları husus, her iki bedelin de peşin olmasıdır. İşte kaldıraçlı forex işleminde bedellerin peşin olmaması ve karışık bir muhtevaya sahip olması ve fıkıhtaki sarf akdi prensiplerine uygun düşmeyen unsurlar içerdiği için forexin İslam hukukuna göre geçerli bir işlem olup olmadığı hususu iş dünyasında merak konusudur. Makalemizde kaldıraçlı forex işlemi sarf akdi başta olmak üzere karz akdi, madumun satımı ve safkateyn yasağı açısından tahlil edilecektir.

PDF

___

Abdürrezzâk. E. (1983). el-Musannef. (11. C). Habîburrahmân A. (thk.), Beyrut: y.y.

Altan, M.-Akten, Ç., (2012), “Modern İktisat Bilimi Açısından Para ve Faiz”. Fıkhî Açıdan Finans ve Altın İşlemleri. Çalış, H. (Ed). İstanbul: Ensar Neşriyat.

Askarî, H. (2014). “İslam’da ekonomik Gelişim”. Ekonomik Gelişim ve İslâmî

Finans. İkbal, Z., Mirakhor, A. (Ed.), Borsa İstanbul. (çev.). İstanbul: Borsa İstanbul

Atalay, A. (2016). İslam Ticaret Hukukunda Teslim Tesellüm (Kabz). Kayseri: Kimlik Yayınları.

Aynî, B. (2000). el-Binâye fî şerhi’l-Hidâye. (13. C). Eymen Salih Şâban (thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye.

Baqir, A., Mirakhor, A. (2003). Iqtısad-The Islamic Approach to Economic Problems. Global Scholarly Publications.

Bayındır, S. (2005). Finansal Türev Varlıklar ve Bu Varlıklar Üzerine Yapılan Sözleşmelerin Fıkhî Tahlili. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12, 51-73.

Berkî, A. (1959). Açıklamalı Mecelle. Ankara: Güzel İstanbul Matbaası.

Beyhakî, E. (2003). es-Sünenu’l-kübrâ. (10. C). Atâ, M. (thk.). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye.

Bilgili, İ. (2011). İslam Hukukunda Ma‘dûmun Satımı. Konya: Desen Ofset.

Bilmen, Ö. (1970). Hukukî İslamiye ve Istalahat-ı Fıkhiyye Kamusu, (8. C). İstanbul: Bilmen Yayınevi.

Çeker, O. (2016). Fıkıh Dersleri-1. Konya: Tekin Kitabevi

Çeker, O. (2014). İslâm Hukukunda Akidler. Konya: Tekin Kitabevi.

Dede, K. (2017). Katılım Bankalarında Hazine Ürünleri ve Sermaye Piyasası Uygulamaları. İstanbul: TKBB Yayınları.

Durmuş, A. (2014). Fıkhî Açıdan Günümüz Para Mübadelesi İşlemleri. İstanbul: İsam Yayınları.

Guliyev, E. (t.y.). A’dan Z’ye Forex, y.y.: Invezstaz yayınları.

İbn Âbidin, M.E. (2003). Reddü’l-muhtar ale’d-Dürri’l-muhtar şerhu Tenviri’l-ebsâr, (7. C). Adil Ahmed Abdülmevcûd – Ali Muhammed Muavviz(thk.). Riyad: y.y.

İbn Hacer, (2014), Bülûğu’l-merâm min edilleti’l-ahkâm. el-Fahl, M.Y. (thk.). Riyâd: Dâru’l-Kabes.

İbn Kudâme, A. (1997). el-Muğnî, (15. C). et-Turkî, A., Muhammed, A. (thk.). Riyad: y.y.

İbn Nüceym (2010), el-Eşbah ve’n-nezâir ‘alâ mezhebi Ebî Hanîfe en-Nu‘mân.

Umeyrât, Z. (thk), Dâru’l-kütübi’l-İlmiyye, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.

İbn Rüşd, el-Hafîd. (2004). Bidayetü’l-müctehid ve nihâyetü’l-muktesıd. (4. C).

el-Cündî, F. (thk.). Kahire: Dâru’l-Hadîs.

İbnü’l-Hümam, K (861/1456). (2003). Fethu’l-Kadîr. (10. C). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.

İbnü’l-Kayyim, M. (2006). İ‘lâmu’l-muvakkiîn an Rabbi’l-âlemîn, (C. 4). Sabâbitî, İ. (thk.). Kahire: Dâru’l-Hadîs.

Mevsılî, M. (1996). el-İhtiyar li-ta'lili'l-Muhtar, (4. C). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye.

Meydânî (2010). el-Lubab fî şerhi’l-Kitâb, (3. C). Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-ilmiyye.

Nesefî (2017), el-Mustasfâ fî şerhi’n-Nâfi‘.Özer H & Çaba, M. (thk.). İstanbul: İrşad Kitabevi.

Nevevî, Y. (t.y.). el-Mecmu‘ şerhu’l-Mühezzeb -Fethu’l-‘azîz ve Telhîsu’l-habîr ile Sübkî’nin ve Mutî‘î’nin tekmileleri ile birlikte- (C. 20). Beyrut: Dâru’l-Fikr.

Orman, S. (1987). “Modern İktisat Literatüründe Para, Kredi, Faiz”. Para Faiz ve İslâm. Orman, S., Kurt, İ. (Ed). İstanbul: İslâmi İlimler Vakfı Yayınları.

Özdemir, A. (2012). Karz Akdinin Mahiyeti ve Faizli İşlemleri Önleme Fonksiyonu. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 12 (1), 125-145.

Öztop, A. (2013). Türk Sermaye Piyasalarında Forex Aracı Kurumların Yeri, İşleyişi ve Vergilendirilmesi. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.

Samar, M. (2015). İslam Borçlar Hukukunda Akitlerde Ca‘lî Şartlar. Necmettin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya: Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.

Savaş, A. (2013), “Forex”, Güncel Dini Meseleler İstişare Toplantısı III. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.

Şendur, Y. (2014). Forex Piyasaları ve Türkiye Uygulamaları. Osmaniye: Osmaniye Korkut Ata Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi.

Şevkânî, M. (1993). Neylü’l-Evtâr. (8. C). İsamuddîn, S. (thk.). Kahire:

Şirbînî, M. (2014). Muğni’l-muhtac ila ma’rifeti meani’l minhâc, (4. C). Beyrut: Dâru’l-marife.

Tahâvî, A. (1994). Şerhü müşkili’l-âsâr, (C. 15). Şayb A. (thk.). Beyrut: Müssesetü’r-Risâle.

Takî Osmanî M. (2015). Fikhü’l-Büyû‘ ‘ale’l-mezâhibi’l-erba‘a me‘a tatbîkâtihi’l-muâsıra mukârinen bi’l-kavânini’l-vaz‘, (2. C). Karatâşî: Mektebetü meârifi’l-Kur’ân.

Yanpar, A. (2015). İslâmi Finans. İstanbul: Scala Yayınları.

Zeylâî, C. (1997). Nasbü’r-râye li-tahrîci ehâdîŝi’l-Hidâye. (C. 7). Avvame, M. (thk.). Beyrut: Müssesetü’r-Reyyân.

Zuhaylî, M, (2006). el-Kavâidü’l-fikhiyye ve tatbîkâtuha fi’l-mezâhibi’l-erbaâ. (2. C). Dımeşk: Dâru’l-Fikr.

http://www.isefam.sakarya.edu.tr/wp-content/uploads/2018/01/Kripto-Para-Birimleri-ve-f%C4%B1khi-A%C3%A7%C4%B1dan-De%C4%9Ferlendirilmesi_son.pdf

http://al-sabhany.com/index.php/2012-08-21-01-23-11

http://www.hayrettinkaraman.net/makale/0557.htm https://www.youtube.com/watch?v=kYQC7CKdQS8 http://www.fx4beginners.com/materials/books/ar/fx4beginners_v1.1.pdf https://www.integralyatirim.com.tr/PDF/kaldiracli_risk_bildirim.pdf