Aynu’l-Kudât el-Hemedânî (d. 492-1098/ö. 525-1131) tasavvufun bir ilim olarak ortaya çıktığı dönemde dünyaya gelmiştir. İslam Medeniyeti açısından zengin olan bu dönemde, Sünnî düşüncenin oluşmasında önemli bir yeri olan Nizamiye Medreseleri kurulmuş ve yaygınlaşmıştır. Hemedânî, küçük yaşlarından itibaren iyi bir tahsil görmüş ve ilk eserini 14 yaşında kaleme almıştır. O, yirmili yaşlarda tasavvuf, kelâm, tefsir, fıkıh, dil bilimleri, matematik, astronomi ve felsefe alanlarında yüksek düzeyli eserler vermiştir. Genç yaşta fetva verecek seviyeye ulaşarak Hemedan kadılığına ve aynı yerde mevcut medresenin müderrisliğine tayin edilmiştir. Hemedânî, meşgul olduğu ilmi faaliyetlerinin, arayışlarına ve zihnini kurcalayan sorularına cevap verememesi üzerine bir buhran geçirir. İmam-ı Gazzalî’nin eserleri vesilesiyle bu sıkıntıyı atlatır. Ahmed Gazzalî ile tanışması ise hayatında bir dönüm noktası olur. Ahmed Gazzalî’yi kendisine rehber olarak seçer ve ondan almış olduğu tasavvufi eğitim ile hayatının sonuna kadar etrafındaki insanları irşad eder. Özellikle yirmili yaşlarında fikirlerini özgürce dile getirmesi ve şatahat türü sözler söylemesi, aleyhinde faaliyet gösteren bir topluluğun oluşmasına neden olur. Bununla beraber üstün hitabet yeteneği ve etkili vaazları sayesinde aralarında devlet adamlarının da bulunduğu çok sayıda mürid edinmiştir. Hemedânî’nin tasavvuf yolu, Ahmed Gazzalî’den kendisine intikal eden aşk, cezbe ve fenadır. Ona göre din bir sosyal alışkanlık değildir. Tasavvuf, Allah’ı görmeyi ve O’na kavuşmayı hedefleyen bir yolculuktur. Otuz üç yaşında, Hemedân’da, zındıklık suçlamasıyla, Selçuklu veziri Kıvâmüddin Dergezînî’nin emriyle öldürülmüş/şehit edilmiştir. Şekve’l-Garîb adlı risalesi, ölümünden kısa bir müddet önce Bağdat’ta zindanda tutulduğu esnada, kendisini savunmak için dönemin ilim ve tasavvuf erbabına yazmış olduğu son eseri ve bir tür idam savunmasıdır. Yaşadığı dönemin âlimlerinden ve mutasavvıflarından yakınmalarını hüzünlü bir üslupla dile getiren bu eser, onun fikri sürecinin son halkasını teşkil etmesi bakımından önemlidir. Öte taraftan eser, tarihe iz bırakmış bir müellifin nasıl anlaşılması gerektiğine dair önemli metodik veriler sunmaktadır. Risalede tasavvuf, akâid, kelam ilimlerinin yanı sıra tefsir ilmine dair kıymetli veriler bulunmaktadır. Elinizdeki çalışma, Hemedânî’nin idam savunmasını yaptığı Şekve’l-garîb adlı eserinde yer alan tefsir uygulamalarını ve bunların tasavvufî yorumlarını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Bu bağlamda Hemedâni’nin dini ve edebi metinleri anlamlandırırken kullandığı metodun “kelâmın tamamından edinilmiş bilgi ve algı” ekseninde seyrettiğini söylemek mümkündür

Ayn al-Qudât al-Hamadânī (b. 492-1098/d. 525-1131) was born in the period when Sufism emerged as a science. That period is also rich in terms of Islamic Civilization. Nizamiye Madrasas, which have an important place in the formation of Sunni thought, were established and spread in that period. Hamadânī received a good education from an early age and wrote his first book when he was fourteen. He wrote high level books in the fields of sufism, kalam, tafsir, fiqh, linguistics, mathematics, astronomy and philosophy. He reached a level to give a fatwa at a young age, he was appointed as judge of Hamadan and lecturer of madrasa at the same place. Hamadânī suffered a depression when his scientific activities could not answer his questions. He overcame this problem on the occasion of the books of Imam al-Ghazalī. His meeting with Ahmad Ghazali was a turning point in his life. He chose Ahmad Ghazali as a guide for him, and with the Sufi education he received from him, he educated the people around him until the end of his life and wrote books. The fact that he expressed his ideas freely and spoke words of satahat led to the formation of a community operating against him. However, thanks to his superior oratory skills and effective sermons, he has acquired a large number of follower, including statesmen. Hamadanī’s sufism way, which takes its source from Mansur al-Hallaj and comes from Ahmad Ghazali, consists of love, ecstasty and fanâ. According to him, religion is not a social habit. Sufism is a journey that ends with seeing and meeting God. At the age of thirty-three, he was murdered in Hamadân by the orders of the Seljuk vizier Kıvâmüddin Dergezînî on charges of getting out of religion. He wrote his book entitled Sakva al-Garîb shortly before his death to defend himself while he was kept in the dungeon in Baghdad. This piece, written for the scientists and sufis of the time, is a kind of execution defenses. This book that expresses the complaints from the scholars and sufis of the period he lived in a sadness style is important in that it constitutes the final link of his intellectual process. On the other hand, the work provides important methodical data on how a writer who left a mark on history should be understood. In this booklet, there are valuable data on the ilm of sufism, akâid, kalam, and tafsir. This study aims to identify the tafsir practices and their sufi interpretations in his work called Sakva alGarîb, where Hamadânī defended his execution. In this context, it is possible to say that the method used by Hamadanī in making sense of religious and literary texts is in the axis of “knowledge and perception gained from the kalam”.