Timur Dönemi Hediye ve Hediyeleşme

Tüm kültürlerin var oluşlarında ve devamında çok önemli bir yeri olan “hediye” kavramı,devletlerarası ilişkilerde diplomasinin temel taşlarından biri olmuştur. Devletler arasında elçilerinherhangi bir sebepten dolayı gidip-gelişlerinde meseleyi oluşturan mevzunun çok önemli bir payı olagelmiştir. Ayrıca Hediyeleşme her toplumda sosyal ilişkilerin kurucusu, yenileyicisi, güçlendiricisi vepekiştiricisidir. Sosyal ilişkiler kapsamında etkileşimli bir bağ ve kültürel değerlerin karşılıklı olarakyapıldığı bir buluşma köprüsü olurken, bazende siyasi mesajlar vererek savaşlara sebep olmuştur.Hediyeler bir nevi devletlerin birbirlerine bağlılığını bildirmede bir araç olmuştur. XIV. yüzyılın ikinciyarısında Semerkand’da ortaya çıkan Timurlular Türk-Moğol geleneklerine bağlı olup kısa sürede bölgedehâkimiyetlerini sağlayarak Türk tarihinin büyük devletleri arasına girmişlerdir. Timurlular yabancıdevletlerle olan ilişkilerinde birçok hediyeler almışlar ve hediyeler vermişlerdir. Yabancı devletlerler kimizaman Timurlulardan savaşlarda aman dilemek kimi zamanda Timurlulardan yararlanmak için gözboyamak amaçlı hediyeler göndermişlerdir. Timurluların tarihinde siyasî, ictimâî, iktisadî ve gündelikhayatta yer edinmiş hediyeleşme geleneğinin birçok örneğine rastlamaktayız. Timurlu Devleti baştaOsmanlı, Çin, Mısır, Ermeniler, İspanya, İran, Akkoyunlular gibi birçok devletlerle siyasî, iktisadî, askerîilişkiler içerisinde olmuştur. Çalışmamızda Timurluların bahsini ettiğimiz devletlerin hükümdarları veyabeyleri ile sultanları arasında teâti olunan hediyeler, bu hediyelerin anlamları, hangi vesile ile geldikleriveya gönderildikleri belirtilmeye çalışacağız. Ayrıca Timurlular’da başta hanedan üyelerinin, devletricâlinin, seçkin ve sıradan kimselerin kendi aralarında hediyeleştikleri ve bu hediyeleşmeninde çeşitlinedenlere dayandığı görülmektedir. Timurlularda akrabalık, dostluk, tâbi ve metbûlar arasında sevgi,hürmet, zafer kutlama, barış, bayram, düğün, doğum, sünnet, zifaf, taziye, yardım ve hâkimiyeti tanıtmagibi amaçlarla hediyeleştikleri görülmektedir. Bu hediyeler başta hil’at olmak üzere altın, çeşitlimücevherler (firuze), para, gulâm, cariye, kâğıt, kürk, at, deve, merkep ve giyim kuşam olarak kullanılanher türlü eşyanın hediye olarak verildiği ve alındığı görülmektedir. Timurlu Devletinde hediyenin kıymetiçok önemliydi. Bu sebepten dolayıdırki yabancı ülkeler elçiler vasıtasıyla Timurlu hükümdarlara mücevherolarak firuze göndermeye dikkat etmişlerdir.Timurlu hükümdarlarının gücüne göre hürmet ediliyor ve hürmete göre de hediyenin değeriartıyordu. Yine Timurlulara birçok ülkeden çeşitli amaçlar doğrultusunda takdim edilen hediyelerinkabulünde Timurlularca belirlenmiş belirli kurallar vardı. Bu kurallara oldukça önem veren Timurlular bukurala aykırı bir davranışta bulunulduğunda hakaret olarak nitelendirirdi. Aynı şekilde çeşitli ülkelerdenelçiler vasıtasıyla gönderilen hediyelere karşılık, Timurlularda bu ülkelerin elçilerine toy ve eğlencelerdüzenleyerek hediyeler vermekteydiler. Elbetteki yabancı ülkelerden Timurlu ülkesine gelen bu elçilereverilen eğlencelerin süresi, büyüklüğü, ikramların çeşitliliği ve hediyelerin değeride ülkelerin gücü vekudretine göre değişmekteydi. Timurlularda hediyenin çokluğu ve azlığı da önemliydi. Timurlulardakihadiyeleşme geleneğinden bu devletin maddi ve manevi güçleri hakkında da bilgi edinmekteyiz.

Timur Period Gift and Gifting

The concept of “gift”, which has a very important place in the existence and continuation of all cultures, has been one of the corner stones of diplomacy in inter state relations. It has been a very importantpart of the issue that constitutes the issue among the states for the ambassadors for any reason. In addition, gift making is the founder, renewer, strengthener and reinforcer of social relations in every society. While it was an interactive link and a meeting bridge where cultural valueswere made mutually with in the scope of social relations, it sometimes caused wars by giving political messages. In a way, gifts have been a tool for reporting the inter dependence of states. XIV. The Timurids, who emerged in Samarkand in these cond half of the century, are connected to the Turkish-Mongolian traditions, and soon became one of the major states of Turkish history by main taining their dominance in the region. Timurians received many gifts and gave gifts in their relations with foreign states. Foreign states have sometimes sent gifts to paint the Timurians to wished forwar and sometimes to take advantage of the Timurids. We come across many examples of the tradition of gift giving, which took place in the history of the Timurids in political, secular, economic and daily life. The Timurid State was in political, economic and military relations with many states such as the Ottomans, China, Egypt, Armenians, Spain, Iran and Akkoyunlu. In our study, we will try to state the gifts, the meanings of these gifts, the occasion they came or were sent, between the rulers or gentlemen of the states we mentioned in Timur, and their sultans. In addition, it is seen that the members of the dynasty, state officials, elite and ordinary people gift edamong themselves in the Timurids, and this gift was based on various reasons. It is seen that among Timurians, they are gifted for kinship, friendship, of course, love, respect, victorycelebration, peace, holidays, weddings, birth, circumcision, weakness, condolence, aid and domination. It is seen that these gifts are given and received as gifts, especially hil'at, gold, various jewelery (turquoise), money, gulâm, concubine, paper, fur, horse, camel, donkey and clothing. The value of the gift was very long lasting in the Timurid State. For this reason, foreign countries have paid attention to sending turquoise as jewelry to Timurian rulers through the envoys. According to the power of the Timurid rulers, the value of the gift increased according to the reverence. Again, there were certain rules determined by the Timurians in the acceptance of the gifts presented to the Timurids for various purposes from many countries. The Timurians, who gave great importance to these rules, would describe them as an insult when acting against this rule. Like wise, in response to gifts sent through ambassadors from various countries, Timurians were giving gifts to the ambassadors of these countries by arranging toys and entertainment. Of course, the duration of the entertainment given to these ambassadors, who came to the Timurian country from foreign countries, varied according to the strength handpower of the countries, the variety of treats and the value of gifts. In Timurids, the abundance and scarcity of the gift was also important. We also learn about them a terial and spiritual powers of this state from the tradition of the Timurid tradition.

PDF

___

Abdurrezzak-i Semerkandî, (1383). Matla‘-ı Sa‘deyn ve Mecma‘-ı Bahreyn, C. I/II, Neşr. Abdul Hüseyin Nevâi, Tahran, Pejuhaşkah-ı Ulum-i İnsanı ve Muta’alat-ı Ferhengi.
Aka, İsmail (1994). Mirza Şahruh Ve Zamanı (1405-1447), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Aka, İsmail (2005). “Timur Sadece Bir Asker Mi İdi?”, Makaleler, C.II. (Haz. E.S. Yalçın – Ş. Gedikli), Ankara: Berikan Yayınları.
Aka, İsmail (2017). Timur ve Devleti, Ankara: TTK Yayınları.
Alan, Hayrunnisa (1999). “Bir Timurlu Hanımı; Gevher Şad Ağa ve TarhanîEmîrler”, Prof. Dr. İsmail Aka Armağanı, İzmir: s.231-248.
Andican, A.Ahat (2019). Emir Timur, Tarih, Siyaset, Miras, İstanbul: Selenge Yayınları.
Araycan, Ayşe Atıcı (2014). “Ankara Savaşı Öncesi Diplomatik Görüşmeler”, 1402 Ankara Savaşı Uluslararası Kongresi (Yıldırım- Timur) Bildiri Kitabı, Ankara: 9-12 Ekim 2012, TTK Yayınları.
Âşıkpaşazade, (2010). Tevarih-i Al-i Osman, (Haz. Kemal Yavuz, M.A. Yekta Saraç), İstanbul: Gök kubbe Yayınları.
Barthold, Wılhelm (1990). Uluğ Bey ve Zamanı, (Çev. İsmail Aka), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1000 Temel Eser Serisi.
Bozkurt, Nebi (2002). “Kılıç”, DİA,XXV, ss. 405-408.
Ca’ferî b. Muhammed el-Hüseynî, (2011). Târîh-i Kebîr (Tevârîh-i Enbiyâ ve Mülûk), (Çev. İsmail Aka), Ankara: TTK Yayınları.
Dukas, (2013). Kroniği (1341-1462), (Çev. V. Mirmiroğlu), İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Ebû Bekr-i Tihrani, (2014). Kitab-ı Diyarbekriyye, (Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
Elçin, Şükrü. (1964). “Türklerde Atın Armağan Olması”, Türk Kültürü Araştırmaları, S.I, Ankara: Ankara Basımevi.
Göksu, Erkan (2008). Türk Kültüründe Silah, İstanbul: Ötüken Yayınları.
Grousset, Rene, (2011). Stepler İmparatorluğu, Atilla, Cengiz Han, Timur, Ankara: TTK Yayınları.
Hâfız-ı Ebrû, (1385). Zübdetü’t-Tevârîḫ, C. 2, (Neşr. Seyyid Kemal HâcSeyyid Cevadi), Tahran: Vizâret-i Ferheng ve İrşad-i İslâmî.
Hasan-ı Rumlu, (2006). Ahsenü’tTevârîh,(Çev. Mürsel Öztürk), Ankara: TTK Yayınları.
İbni Arabşah, (2012). Acâibu’lMakdûr- Bozkırdan Gelen Bela, (Çev. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
İbni Tagrıberdi, (2013). En-Ncûmu’z-Zâhire (Parlayan Yıldızlar), (Çev. D. Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yayınları.
Manz, Beatrice Forbes (2006). Timurlenk-Bozkırların Son Göçebe Fatihi, (Çev. Zuhal Bilgin), (2. Baskı), İstanbul: Kitap Yayınları.
Merçil, Erdoğan (2007). Selçuklular’da Hükümdarlık Alâmetleri, Ankara: TTK Yayınları.
Muhammed Yusuf Valeh-i İsfehâni-yiKazvinî, (1379). Hold-i Barin (Tarih-i Timuryan ve Türkmenan), (Haz. Mir Haşim Muhaddis), Tahran: Miras-ı Mektub Neşriyat.
Nicol, Donald M., (2016). Bizans’ın Son Yüzyılları 1261-1453, (Çev. Bilge Umar), İstanbul: Türkiye İş Bankası Yayınları.
Nizamüddin Şami (1987). Zafername, (Çev. Necati Lugal), Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Özdemir, Nebi (2008). “Türk Hediyeleşme Geleneği ve Medya”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, TheJournal Of InternatıonalSocialResearch, Volume ¼, Summer 2008, s.461-480.
Pakalın, Mehmet Zeki, (1993). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, İstanbul: MEB Basımevi.
Paydaş, Kazım (2006). “Timurlu ve Türkmenlerin Şirvanşahlarla Olan Münasebetleri”, Ankara: Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi, s. 113-140.
RoemerHans R., (1979). “Timurlular”, İA, C.12/1, İstanbul: MEBYayınları, s.346-376.
Roux, J. P. (2001). Moğol İmparatorluğu Tarihi, (Çev. Aykut Kazancıgil- Ayşe Bereket), İstanbul:Kabalcı Yayıncılık.
Roux, J. P. (2014). Ora Asya Tarih ve Uygarlık,(Çev. Lale Arslan Özcan), İstanbul: Kabalcı Yayıncılık
Şerefüddin Ali Yezdi, (2013). Emir Timur (Zafername), İstanbul: Selenge Yayınları.
Tacü’s-Selmânî, (1993). Tarihnâme, (Çev. İsmail Aka), Ankara: TTK Yayınları.
Taşağıl, Ahmet (1995). Göktürkler, Ankara: TTK Yayınları.
Yücel, Yaşar (1989). Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri ve Sonuçları (1393-1402), Ankara: TTK Yayınları.