TEVELLÂ VE TEBERRÂ’NIN NİZÂRÎ İSMÂİLÎ YORUMU: NASÎRÜDDİN TÛSÎ ÖRNEĞİ

Tevellâ ve Teberrâ İsmâilî inancın temel inanç esasları arasında yer alan veŞîa’nın velâyet ilkesine tekabül eden iki ilkedir. Tûsî açısından tevhide götürenşeylere karşı tevellâ (sevgi) ve tevhitten uzaklaştıran şeylerden ise teberrâ(nefret), Allah’a inanan herhangi bir kimsenin hayatı boyunca dikkat etmesigereken en önemli ilkelerdendir. Zira insanın manevi yönden tekâmülü veyadüşüşü, ahirette kurtuluşu elde etmesi ya da hüsrana uğramasında bu ilkelermühimdir. Bu iki duygunun doğru yönlendirilmesiyle insan, ahlâki bakımdankendisini geliştirip rıza, teslimiyet, iman ve yakîn mertebelerine çıkarak Allah’ınhoşnutluğunu kazanacaktır. Aksi takdirde şeytanın yolunun takip edilmesisuretiyle yaratıcının gazabına maruz kalma söz konusu olacaktır. Bu ikiduygunun insanın lehine veya aleyhine delil teşkil etmesi sahip olduğu kuvve-ihayvaniye, nefs-i nâtıkā ve aklı nasıl yönettiğiyle, özellikle zamanın imamınınrehberliğine müracaat edip etmemesiyle doğrudan ilişkilidir. Dolayısıyla Tûsî,bilenen teolojik bir prensibi yeniden doğrulamaktan ziyade, hakiki tevellânınİsmâilî bir mümin tarafından nasıl kazanılacağını ve manevi bakımdan nasıltekâmüle ulaşılacağını zâhirî ve bâtınî yönleri de ortaya koymak suretiyle tasviretmiştir. Bu çalışmada, Şîi düşünceye göre önemli bir yere sahip olan tevellâ veteberrâ prensibinin Nasîrüddin Tûsî tarafından kaleme alınan “Tevellâ veTeberrâ” risalesi ışığında Nizârî İsmâilîleri açısından nasıl yorumlandığı analizedilecektir. Ayrıca bu ilkeler hakkında başta Kur’an olmak üzere İslâmîgelenekteki bakış açıları da tahlil edilecek, aralarında karşılaştırmalar yapılacakve düşünce farklılıkları tespit edilmeye çalışılacaktır.

THE NİZĀRĪ ISMĀİLĪ INTERPRATİON OF TAWALLĀ AND TABARRĀ: EXAMPLE OF NASĪRUDDİN TŪSĪ

Tawalla and tabarra are two principles that are among the basic beliefs of the Ismāilī faith and that correspond to the walayah principle of Shia. In terms of alTūsī, tawalla (love) to the things taking to tawhid and tabarra (hate) to the things detracting from tawhid are among the most important principles that anyone who believes in Allah should pay attention to them throughout his/her live. These principles are central to the man in his/her spiritual rise or decline, salvation or frustration in the Hereafter. With the correct orientation of these two senses, human gains the pleasure of Allah by reaching out to the positions of consent, submission, faith and certanity through developing himself in terms of moral care. Otherwise, it is the point in question that he attracts the wrath of the Creator because of following the path of devil. Having evidence of these two senses in favour of or against the human beings is directly related with that how he/she manages his/her animal and rational soul faculties, and especially whether he/she applies to the commandment of the truthful commander of his/her time or not.

PDF

___

ABDÜLBÂKÎ, Muhammed Fuâd. el-Mu‘cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’an’i-lKerim. 2. Baskı. Kahire: Dâru’l-Hadis, 1988.
AL-ISLAM.ORG. “The Various Dimensions of Tawalla”. Erişim: 26.02.2019. https://www.al-islam.org/media/various-dimensions-tawallasayyid-muhammad-rizvi.
AMİR-MOEZZİ, Mohammad Ali. The Spirituality of Shi’i Islam Beliefs and Practices. London, New York: I. B. Tauris Publishers, 2011.
A‘SEM, Abdülemir. el-Feylesofi Nasirüddîn Tûsî. Beyrut: Dâru’l-Endelüs, 1980.
ATICI, Ayşe. Büyük Selçuklu İmparatorluğu’nda Bâtınî Hareketi (Hasan Sabbah İle İlk Halefleri ve İran Nizârî İsmâilîleri 1090-1157). Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, 2005.
AYYAŞİ, Ebü'n-Nasr Muhammed b. Mesud. Tefsirü'l-Ayyaşi. tlk. Haşim Resuli Muhallati. 2 Cilt. Kum: Matbaatü’l-İlmiyye, 1960.
BADAKHCHANİ, Jalal. Shi’i Interpretations of Islam: Three Treatises on Islamic Theology and Eschatology. London: I.B. Tauris Publishers, 2010.
BERKÎ, Ahmed b. Muhammed b. Halid. Kitâbu’l-Mehâsin. nşr. Celâleddin elHüseynî. Tahran: y.y., 1950.
CÜRCÂNÎ, Muhammed es-Seyyid eş-Şerîf. Kitâbu’t-Ta’rîfât. Mısır: Matbaatu’lHayriyye, 1306.
DAFTARY, Farhad. The Ismā’ilis Their History and Doctrines. 2. Baskı. Cambridge: Cambridge University Press, 2007.
DEMİRKOL, Murat. Nasirüddîn Tûsî’nin İbn Sînâcılığı. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
DEVRİMCİ, Asyacan Nermin. Dağların Şeyhi Hasan Sabbah. İstanbul: Mola Kitap, 2013.
EBU HANİFE, Numan b. Sabit el-Bağdâdî İmam-ı A'zam. el-Âlim ve’l-Müteallim - İmam-ı A’zam’ın Beş Eseri. trc. Mustafa Öz. 7. Baskı. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 2011.
EŞ’ARİ, Ebu’l-Hasen. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve İhtilâfu’l-Musallîn - İlk Dönem İslam Mezhepleri. çev. Mehmet Dalkılıç – Ömer Aydın. İstanbul: Kabalcı, 2005.
FAHREDDİN RÂZÎ, Ebu Abdillâh Muhammed b. Ömer b. Hüseyin. Tefsîr-i Kebîr Mefâtîhu’l-Gayb. trc. Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç v.dğr. ed. Ahmet Hikmet Ünalmış. 23 Cilt. İstanbul: Huzur Yayınevi, 2002.
FAHREDDİN RÂZÎ. Nihâyetü’l-Ukûl fi Dirâyeti’l-Usûl. thk. Saîd Abdüllatîf Fûde. 4 Cilt. Beyrut: Dârü’z-Zehâir, 2015.
FIĞLALI, Ethem Ruhi. İmamiyye Şiası Caferiyye Mezhebi: Doğuşu, Gelişmesi ve Görüşleri. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1984.
GAZZÂLÎ, Ebu Hamid. el-Kīstâsü’l-Müstakīm - Dosdoğru Ölçü. çev. İbrahim Çapak. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2016.
İBN BÂBEVEYH EL-KUMMÎ, Ebû Cafer Şeyh Saduk Muhammed b. Ali b. Hüseyin. Emâlî’s-Sadûk. Mukaddime: Muhammed Mehdi Hasan elHarsan. Necef: el-Matbaatü’l-Haydariye, 1970.
İBN BÂBEVEYH EL-KUMMÎ. Kitâbü'l-Hisâl. Necef: Matbaatü’l-Haydariyye, 1971.
İBN BÂBEVEYH EL-KUMMÎ. Risaletü’l-İ’tikādâti’l-İmamiyye, A Shi’ite Creed: A Translation of I’tıqādātu’l-Imāmiyah (The Beliefs of Imāmiyyah) of Abu Ja’far. çev. Asaf Ali Asghar Fyzee. London, New York, H. Milford: Oxford University Press, 1942.
İBN MANZUR, Ebu’l-Fazl Cemaleddin Muhammed b. Mükerrem. “ve-li-ye”. Lisânu’l-Arab. 15 Cilt. Kum: Edebü’l-Havza, 1405.
KOHLBERG, Etan. “Barâ’a in Shi’i Doctrine”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam. 7 (1986): 139-175.
KUMMÎ, Sa’d b. Abdullah el-Eş’ari Ebû Halef. Kitâbü’l-Makalat ve’l-Fırak. tsh. Muhammed Cevat Meşkûr. Tahran: Müessese-i Matbuat-ı Atai, 1963.
KÜLEYNÎ, Ebu Cafer Muhammed b. Yakup b. İshak. el-Usûl mine’l-Kâfî. 2 Cilt. Beyrut: y.y., ts.
MAKRÎZÎ, Ebü’l-Abbâs Takıyüddîn Ahmed b. Alî b. Abdülkādir. Kitâbü’s-Sülûk li-Marifeti Düveli’l-Mülûk. nşr: Muhammed Mustafa Ziyade. 11 Cilt. Kahire: Matbaatu’l- Cenne, 1956.
MALATİ, Ebü'l-Hüseyin Muhammed b. Ahmed b. Abdurrahman. et-Tenbih ve'r-Red ‘ala Ehli'l-Ehva ve'l-Bida'. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1968.
MECLİSÎ, Muhammed Bâkır b. Muhammed Tâki b. Maksud Ali. Bihârü'lEnvâri’l-Câmiatü li-Düreri Ahbari’l-Eimmeti'l-Ethar. 110 Cilt. Kum: Dâru’l-Kütübü’l-İslamiyye, 1388.
NERÂKĪ, Muhammed Mehdî. Câmiʿu’s-Saʿâdet. ed. Muhammed Rızâ elMuzaffer. Necef: Dâru’n-Nu’mân li’t-Tıbyan ve’n-Neşr, 1968.
NEVBAHTİ, Ebû Muhammed Hasan b. Musa b. Hasan. Kitâbü Fırakü’ş-Şia. tsh. Helmut Ritter. İstanbul: Matbaatü’d-Devle, 1931.
Nİ‘ME, Abdullah. Felasifetü’ş-Şia Hayatuhum ve Âsâruhum. Beyrut: Daru’lFikri’l-Lübnani, 1987.
ÖZ, Mustafa. “Teberrî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40: 214- 215. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
ÖZ, Mustafa. “Ta’lîmiyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39: 548- 549. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
ÖZAYDIN, Abdülkerim. “Hasan Sabbâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 16: 347-350. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
RIZAYEV, Ağababa. Nasreddin Tûsî: Hayatı, İlmi, Dünya Görüşü. Bakü: Kitab Klubu, 1996.
SAFEDÎ, Ebü’s-Safâ Salâhuddîn Halîl b. Aybeg b. Abdilllah. el-Vâfî bi’l-Vefeyât. nşr: Helmut Ritter. 27 Cilt. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1962.
SÂHİB B. ABBÂD, Ebü'l-Kāsım İsmâîl b. Abbâd b. El-Abbâs et-Tâlekānî. Divanu Sahib b. Abbad. ed. Muhammed Âl Hasan Yasin. 2. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kalem, 1974.
SENÂÎ, Ebu’l-Mecd Hâkim Mecdûd b. Âdem. Divan. ed. Muhammed Taki Muderris-i Radavi. Tahran: Kitabhane-i Senai, 1986.
SAVİ, Saime İnal. “Senâî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36: 502- 503. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
SEVGİ, H. Ahmet. “Efdalüddîn-i Kâşânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10: 453-455. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
SUYÛTÎ, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebi Bekr. el-Câmiu’s-Sağîr fî Ehâdîsi’l-Beşîri’n-Nezîr. ed. Abdurrauf el-Münavi. 2 Cilt. Kahire: y.y., 1954.
ŞİRİNOV, Agil. “Tûsî, Nasîrüddin”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 41: 437-442. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
ŞİRİNOV, Agil. Nasîruddin Tûsî’de Varlık ve Ulûhiyet. İstanbul: İSAM Yayınları, 2011.
TABERÎ, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Taberî Tefsiri. trc. Kerim Aytekin - Hasan Karakaya. 9 Cilt. İstanbul: Hisar Yayınevi, 1996.
TABERSİ, Ebû Mansur Ahmed b. Ali b. Ebî Talib. İ'lâmü'l-Vera bi-A'lâmi'lHüda. Necef: Mektebetü’l-Haydariyye, 1970.
TÛSÎ, Nasîrüddîn. Ahlâk-ı Nâsırî. Anar Gafarov – Zaur Şükürov, ed. Tahir Özakkaş. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2007.
TÛSÎ, Nasîrüddîn. Üç Risale: Tevellâ - Teberrâ, Matlûbu’l-Mü’minîn, Mebde ve Meâd. çev. Harun Işık – Yasin İpek. İstanbul: İlke Yayıncılık, 2019.
TÛSÎ, Nasîrüddîn. Sayr wa Sulûk (Nasir al-Din Tūsī, Contemplation and Action: The Spiritual Autobiography of a Muslim Scholar). ed. ve çev. Jalal Badakhchani. London: I.B. Tauris, 1998.
TÛSÎ, Nasîrüddîn. Paradise of Submission: A Medieval Treatise on Ismaili Thought A New Persian Edition and English Translation of Nasir al-Din Tūsī’s Rawday-i Taslim. ed. ve çev. Jalal Badakhchani. London: I. B. Tauris, 2005.
TÛSÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Hasen b. Ali. el-Fihrist. 3. Baskı. Beyrut: Müessesetü'l- Vefa, 1983.