GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE DİNLER TASNİFİNDE MORFOLOJİK YAKLAŞIM

XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren dinler tasnifi teşebbüslerinin artarakçoğalması ve ortaya çıkan tasniflerin dini araştırmalarda kullanılmasınınsonucunda dinleri tasnif etme yaklaşımları ön plana çıkmıştır. Dinler Tarihindecoğrafi yaklaşımın yaygınlığına rağmen morfolojik yaklaşımın yadsınamazşekilde cezp ediciliğe sahip olduğu ve konunun ilk defa bu bağlamda belli birsistematiğe kavuştuğu ve dinamik hale geldiği belirtilmektedir. XIX. Yüzyılınikinci yarısında hâkim olan ve XX. Yüzyılın ortalarına kadar Batı’daki diniaraştırmalarda kullanılan dinin kaynağına ilişkin teoriler morfolojik dinlertasnifinin ilk tezahürleri niteliğindedir. Morfolojik dinler tasnifini sistematizeeden din bilimcisi olma payesini ise Din Fenomenolojisinin mimarlarındanCornelius Petrus Tiele hak etmiştir. Çünkü Tiele’nin dinleri ahlaki dinler olarakkategorize edip evrensel dinlere/dünya dinlerine alt kategoride yer vermesimorfolojik dinler tasnifi açısından bir dönüm noktası olmuş ve yapılanmorfolojik dinler tasniflerini etkilemiştir. Tiele’nin dünya dinleri kavramınıİngilizceye kazandırması akademik ve popüler Dinler Tarihi çalışmalarının,Hıristiyanlık, Budizm, İslam, Hinduizm ve Yahudilik dinlerinin daimî üye olduğu;Konfüçyanizm, Taoizm, Şintoizm, Caynizm, Sihizm ve Zerdüştilik dinlerinin isesıklıkla kullanıldığı bir dinler listesi ekseninde şekillenmesine kadar uzanmıştır.Jonathan Z. Smith ve Tomoko Masuzawa gibi din bilimcilerinin politik ve teolojikvarsayımlara dayandığı gerekçesiyle eleştirdikleri bu durum, James L. Coxtarafından dünya dinleri paradigması şeklinde nitelendirilmiş ve dinleri daha iyianlamak ve yerli dinleri de araştırmalara dâhil etmek için aşılması gereken birproblem olarak görülmüştür. Günümüzde özellikle batılı Dinler Tarihiçalışmaları incelendiğinde dünya dinleri kavramının üst bir kategori olarakkullanılmakta olduğunu ve belli başlı dinleri kapsayan bir dinler listesisunduğunu görmek ve bu durumun alandaki pek çok çalışmayı kapsadığınısöylemek mümkündür.

MORPHOLOGICAL APPROACH IN CLASSIFICATION OF RELIGIONS FROM THE PAST TO PRESENT

The origins of researching the religious beliefs of others by modern historians of history, it is based to the 5th centuries BC. Therefore, evolving and expanding data about religious beliefs and practices in the historical process made it necessary to use different methods and approaches that will enable to understand and analyze this data in a correct, systematic and comprehensively way. In this context, the method of classifying religions according to certain categories within in the framework of the religious materials obtained has been formed and has been used by updating by many Eastern and Western religious researchers from the past to the present. From the second half of the nineteenth century, approaches of classification of religions have take over with increasing the number of classification of religions attempts and their using in religious studies.

PDF

___

ADAM, Baki. “Din Hakkında Genel Bilgiler”. Dinler Tarihi El Kitabı. Ed. Baki Adam. Ankara: Grafiker Yayınları, 2015.
ADAMS, Charles Joseph. “Classification of Religions”. Erişim: 01 Aralık 2018. https://www.britannica.com/topic/classification-of- religions.
ALICI, Mustafa. “Dinler Tarihini Popülerleştirmek: Yaşayan Dünya Dinleri Adlı Çalışma Üzerine Bir Kaç Söz”. Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 4/2 (2007): 163- 171.
ALICI, Mustafa. Dinler Tarihinin Batılı Öncüleri. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
ALICI, Mustafa. Evrimci Politeizm Devrimci Monoteizm: Erken Kültürlerde Yüce Varlık Fikrine Etnolojik ve Fenomenolojik Yaklaşımlar. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2013.
ARCHER, John Clark. Faiths Men Live By. New York: The Ronald Press Company, 1934.
AYDIN, Mahmut. Ana Hatlarıyla Dinler Tarihi: Tarih, İnanç ve İbadet İstanbul: Ensar Neşriyat, 2015.
AYDIN, Mehmet. Dinler Tarihine Giriş. İstanbul: Literatürk Academia, 2015.
BALDRICK-MORRONE, Tara- GRAZIANO, Michael- STODDARD, Brad. “Not a task for amateurs: Graduate instructors and Critical Theory in the World Religions classroom”. After World Religions: Reconstructing Religious Studies. Ed. Christopher R. Cotter, David G. Robertson London, 37- 47. New York: Routledge, 2016.
BOUQUET, Alan Coates. Comparative Religion: A Short Outline. London: Penguin Books, 1953.
COX, James L. From Primitive to Indigenous: The Academic Study of Indigenous Religions. Hampshire, Burlington: Ashgate, 2007.
COX, James L. “Before the ‘After’ in ‘After World Religions’- Wilfred Cantwell Smith on the meaning and end of religion”, After World Religions: Reconstructing Religious Studies. Ed. Christopher R. Cotter, David G. Robertson. XII- XVIII. London, New York: Routledge, 2016.
ELIADE, Mircea. Ebedi Dönüş Mitosu. Çev. Ümit Altuğ. Ankara: İmge Kitabevi, 1994.
GÜNDÜZ, Şinasi. “Giriş”. Yaşayan Dünya Dinleri. Ed. Şinasi Gündüz. 17-33. Ankara: D.İ.B. Yayınları, 2007.
HUME, Robert Ernest. The World’s Living Religions. New York: Charles Scribner’s Sons, 1924.
KARATAŞ, İbrahim Ethem. Max Müller: Hayatı, Eserleri ve Dinler Tarihindeki Yeri. Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi, 2006.
KELLET, Ernest Edward. A Short History of Religions. London: Victor Gollancz Ltd., 1933.
KING, Richard. “Taking on the guild: Tomoko Masuzawa and The invention of world religions”. Method and Theory in the Study of Religion 20/2 (2008): 125-133.
KNOTT, Kim. “How to Study Religion”. Religions in the Modern World: Traditions and Transformations. Ed. Linda Woodhead, Christopher Partridge, Hiroko Kawanami. 15-40. London: Routledge, 2016.
KUŞCU, Emir. “Türkiye’de Din Fenomenolojisiyle İlgili Yayınlar Üzerine Bir Değerlendirme”. İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi 2/1 (2011): 127-154.
KÜÇÜK, Abdurrahman- TÜMER, Günay- KÜÇÜK, Mehmet Alparslan. Dinler Tarihi. Ankara: Berikan Yayınevi, 2009.
LEEUW, Gerardus Van der. Religion in Essence and Manifestation Princenton, New Jersey: Princeton University Press, 1986.
MARTIN, Douglas- HEVESI, Dennis. “Huston Smith, ‘Author of the Worlds Religions’, Dies at 97”. Erişim: 12 Ocak 2019.
https://www.nytimes.com/2017/01/01/us/huston-smith-authorof-the-worlds-religions-dies-at-97.html.
MASUZAWA, Tomoko. “World Religions”. Encyclopedia of Religion (Second Edition). Ed. Lindsay Jones. 14: 9800-9804. New York: Macmillan Reference, 2005.
MASUZAWA, Tomoko. The Invention of World Religions: Or, How European Universalism Was Preserved in the Language of Pluralism. Chicago, London: The University of Chicago Press, 2005.
MOLENDIJK, Arie L. “Religious Development: C.P. Tiele’s Paradigm of Science of Religion”. Numen 51/3 (2004): 321-351.
MÜLLER, Max. Introduction to the Science of Religion. London: Longmans, Green, and Co., 1882.
NOSS, David S.- GRANGAARD, Blake R. A History of the World's Religions. New Jersey: Pearson Higher Education, 2011.
NOSS, David S.- NOSS, John B. A History of the World's Religions. New York: Macmillan, 1990.
NOSS, John B. Man’s Religions. New York: The Macmillan Company, 1949.
NOSS, John B. Man’s Religions. New York: The Macmillan Company, 1963.
OWEN, Suzanne. “The World Religions paradigm Time for a Change”. Arts & Humanities in Higher Education 10/3 (2011): 253- 268.
ÖZCAN, Şevket “Ancient Origins of the History of Religions: Herodotus Example”, İlahiyat Tetkikleri Dergisi 51/1 (2019): 395-417
PARTIN, Harry B. “Classification of Religions”. Encyclopedia of Religion (Second Edition), Ed. Lindsay Jones. 3: 1817-1822. New York: Macmillan Reference, 2005).
SAUSSAYE, Chantepie de la. Manual of the Science of Religion. London: Longmans, Green and Co., 1891.
SHARPE, Eric. J. Nathan Söderblom and The Study of Religions. London: University of North California, 1990.
SHARPE, Eric J. Dinler Tarihi: Tarihsel Bir Anlatı. Çev. Fuat Aydın. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları, 2013.
SMART, Ninian. The Religious Experience of Mankind. New York: Charles Scribner’s Sons, 1969.
SMART, Ninian. Dimensions of the Sacred: An Anatomy of the World’s Beliefs, Berkeley. London: Harper Collins, University of California Press, 1996.
SMITH, Huston. The World’s Religions: Our Great Wisdom Traditions. New York: Harperone, 1998.
SMITH, Jonathan Z. Map is Not Territory: Studies in the History of Religions. Chicago, London: The University of Chicago Press, 1993.
SMITH, Jonathan Z. Relating Religion: Essays in the Study of Religion. Chicago, London: The University of Chicago Press, 2004.
SMITH, Wilfred Cantwell. The Meaning and End of Religion. New York: Mentor Books, 1964.
TAIRA, Teemu. “Doing Things with ‘Religion’: A Discursive Approach a Rethinking the World Religions Paradigm”, After World Religions: Reconstructing Religious Studies. Ed. Christopher R. Cotter, David G. Robertson. 75-91. London, New York: Routledge, 2016.
TIELE, Cornelius P. “Religions”. The Encyclopedia Britannica. 20: 358-371. Edinburgh: Adam and Charles Black, 1886.
TIELE, Cornelius P. Outlines of the History of Religion to the Spread of the Universal Religions. London: Kegan Paul, Trench, Trübner, 1896.
TIELE, Cornelius P. Elements of the Science of Religion: Part I. Morphological. Edinburgh: William Blackwood and Sons, 1898.
TÜMER, Günay. “Din”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 9: 312-320. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
TYLOR, Edward Burnett. Primitive Culture: Researches Into The Development Of Mtyhology, Philosophy, Religion, Art and Custom. London: John Murray, Albemarle Street, 1871.
ÜNAL, Mustafa. Din Fenomenolojisi: Tarihçe, Yöntem ve Uygulama. Kayseri: Geçit Yayınları, 1999.
WHITNEY, William D. “On the So-Called Science of Religion”. Princeton Review 57/1 (1881): 429-452.
WOODHEAD, Linda- FLETCHER, Pau- KAWANAMI, Hiroko- SMITH, David (Eds.). Religions in the Modern World: Traditions and Transformations. London: Routledge, 2002.
WOODHEAD, Linda- PARTRIDGE, Christopher- KAWANAMI, Hiroko (Eds.). Religions in the Modern World: Traditions and Transformations. Ed. Linda Woodhead, Christopher Partridge, Hiroko Kawanami. London: Routledge, 2016.