ORTA ASYA'NIN KADİM MEDENİYET KANDİLİ: KUTADGU BİLİG

Yusuf Has Hâcib hem İslâm öncesi hem de ilk İslâmî dönem Türk kültürününgünümüze ulaşmasını sağlayan seçkin birkaç Türk bilim insanından biridir.Kutadgu Bilig, insanı merkeze koyarak, Allah-insan, dünya-insan ve ölüm-insanilişkilerini özelde bir siyaset felsefesi, genelde de bir hayat felsefesi bakışıyla elealan özgün bir eserdir. Bu bağlamda dönemine ve medeniyetine kandil olan çokönemli bir kaynaktır. Kutadgu Bilig, İslâm öncesi Türk kültür kodlarınıbarındırmakla birlikte daha çok İslâmlaşma dönemi Türk düşüncesini sunmasıbakımından da çok özeldir.Her dönemde, kendi hayat anlayışları çerçevesinde, devrin ihtiyaçlarına uygun,halkın durumunu dile getiren, hükümdarlara, vezirlere ve diğer üst düzey devleterkânına, halkın dertleriyle ilgilenmelerini ve özellikle de âdil davranmalarınıöğütleyen, uyarıcı ve yol gösterici hem ilmî hem de popüler eserler hep yazılagelmiştir. Bu eserlere ilim tarihimizde “siyasetnâme” adı verilmiştir. Bueserlerde temel olarak iki ekol göze çarpar. Bunlardan biri Eflatun ve Aristo’nunfikirlerinin ağırlıkta olduğu Batı ekolüdür. Diğeri ise, İbn Mukaffa’nın Edebü’lKebîr ve Edebü’s-sagîr ve Risâletü’s-sahâbe adlı eserleri, Cahız’ın Kitabü’t-Tâc fîahlâki’l-mülûk, Keykavus b. İskender’in oğlu Gilan Şah için yazdığı Kâbusnâmeve Nizamü’l-Mülk’ün Siyasetnâme’sinin etkilerini hissettirdiği Doğu (İran-Hint)ekolüdür. Bu bağlamda Kutadgu Bilig Doğu (İran-Hint) ekolü seçkin ve önemlibir siyasetnamedir. Kutadgu Bilig, bütün diğer ilmî kimlikleri bir tarafa bırakılsabile, Eflatun’un Devlet’inden daha hayatın içinde; Niccola Machiavelli’ninPrens’inden daha insânî ve daha ahlaklı; Jean Jacques Rousseau’nun ToplumSözleşmesi ve Tommaso Campanella’nın Güneş Ülkesi Filozofça Bir DevletTasarısı’ndan daha gerçekçi; Abdülhamid el-Kâtib’in Doğunun Hükümdarı’ndan;Nizâmü’l-Mülk ve Necmeddin Dâye’nin Siyasetname’lerinden hayatla daha iç içeve daha klasik bir siyasetnamedir.Kutadgu Bilig sadece siyasetname özelliği ile sınırlanamaz Siyasetin nasıl olmasıgerektiğini hem siyasal olan şeylerin hem de doğru ya da iyi siyasal düzenindoğasını bilmek isteyişi ve bunu bütün muhataplarına aktarma girişimiyle bir siyaset felsefesidir. Bu özelliği ile İslam dünyasında kaleme alınmış olan Siyasetfelsefelerinin ilklerinden olan Kutadgu Bilig devlet yönetiminin bir bütün olarakgenel ilkelerini konu edinerek devlet-din veya siyaset-din ilişkilerini ele alır. Builişkiler bir taraftan Kur’ân-ı Kerim âyetleri ve Hadislerle ilmek ilmekdokunurken diğer taraftan bu dokumalar mevcut sultana kaftan olarak giydirilir,kılıç olarak kuşatılır. Hedef kitlesi için de medeniyet kandili olarak parlar.

THE ANCIENT CIVILISATION CANDLE OF CENTRAL ASIA: KUTADGU BILIG

Yusuf Has Hajib is one of the few distinguished Turkish scientists who have brought the pre-Islamic and early Islamic Turkish culture to the present day. Kutadgu Bilig is an original work that focuses on people, focusing on the relations between God and man, the world and man, and death and human in particular with a political philosophy and a philosophy of life in general. In this context, it is a very important resource that sheds light on its period and civilization. Although Kutadgu Bilig contains pre-Islamic Turkish cultural codes, it is also of special importance in that it presents Turkish during the period of Islamization. Various scholars have always written both scientific and popular works, which warn the rulers, viziers and other high-level statesmen to deal with the problems of the people and especially to act fairly, in accordance with the needs of the era in line with their own life understanding. These works have been called “book of policy-siyasetname” in our scientific history. In these works, there are basically two schools. One of them is the Western school, where the ideas of Plato and Aristotle predominate. The other one is the East (Iran-Indian) school in which the influence of Siyasetnâme of Nizamü'l-Mulk is felt as well as Ibn Mukaffa's works named Edebü’l-Kebir and Edebü's-sagir and Risâletü's-sahâbe, Cahız's "Kitabü't-Tâc fiî Ahlâki'l-mülûk", Keykavus b. Iskender's book he wrote for his son Gilan Shah, Kabusnâme.

___

  • DİA, “Kutadgu Bilig”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 2/478-480, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
  • DİLAÇAR, Agop, Kutadgu Bilig İncelemesi, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
  • FARUKÎ, İsmâil Râci Luis Lâmia Fârukî, İslam Kültür Atlası, çev. Okan Kibaroğlu – Zerrin Kibaroğlu, İstanbul: İnkılab Yayınları, 1997.
  • KAFESOĞLU, İbrahim, Kutadgu Bilig ve Kültür Tarihimizdeki Yeri, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1980.
  • KAYMAZ, Zeki, “Kutadgu Bilig Hakkında Türkiye’de Yapılan Yayınlar Üzerine Bir Deneme”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/3, (Spring 2009), 1408-1422.
  • KUTLUER, İlhan, “Medeniyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 28/296-297, Ankara: TDV Yayınları, 2003.
  • İBN MANZUR, Lisânü’l-Arab, 9.Cilt, Beyrut: Dâru Sadır, 1968.
  • PAZARBAŞI, Erdoğan, Kuran ve Medeniyet, İstanbul: Pınar Yayınları, 1996.
  • SARIÇAM, İbrahim & Erşahin, Seyfettin, İslâm Medeniyeti Tarihi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2006.
  • SİLAHTAROĞLU, Fikri, Günümüz Türkçesi ile Kutadgu Bilig Uyarlaması, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
  • TOYNBEE, Arnold Joseph, Medeniyet Yargılanıyor, çev. U. Uyan, İstanbul: Yeryüzü Yayınları, 1980.
  • TÜRKER Küyel, Mübahat, “Kut, Fârâbî ve İbn Sina’daki el-Akl el-Fa’âl İçin Bir Temel Oluşturabilir mi?”, İbn Sînâ Doğumunun Bininci Yılı Armağanı, düz. Aydın Sayılı Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1984.
  • YUSUF HAS HACİB, Kutadgu Bilig I, haz. Reşid Rahmeti Arat, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 1979.
  • YUSUF HAS HACİB, Kutadgu Bilig II, çev. Reşid Rahmeti Arat, Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu, 1988.
  • YUSUF HAS HACİB, Kutadgu Bilig III, haz. Kemal Eraslan, Osman F. Sertkaya, Nuri Yüce, İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1979.