Adil BOR

KUR’ÂN-I KERÎM’İN ANLAŞILMASINDA İ‘RÂB-BAĞLAM İLİŞKİSİ

İlk günden itibaren Kur’ân-ı Kerim’in doğru anlaşılması hususunda birbirindenfarklı çalışmaların yapıldığı görülmektedir. Rivâyet, dirâyet, fıkıh, kelâm ve işarîtefsirlerin yanında belâgat, nahiv ve i‘râb ağırlıklı tefsirlerin de varlığına şahitolunmaktadır. Ancak çalışmamıza konu edindiğimiz Kur’ân’ın edebi yönüneağırlık veren bir kısım tefsir ve İ‘râbu’l-Kur’ân kitaplarında bir âyette yer alankelime veya cümle ile ilgili birbirinden farklı i‘râb vecihlerinden ve bunlarıoluşturan âmillerden bahsedilmesine rağmen doğru olan i‘râb vechinin ve âmilintespitinde önemli bir etkinliğe sahip olan bağlamın üzerinde yeteri kadardurulmamıştır. Bundan dolayı bu makalede, Kur’ân-ı Kerim’in anlaşılmasında vemuhatap kitleye doğru takdim edilmesinde âyetlerin bağlamının etkinliğinin vei‘râbı meydana getiren âmilin, örnek âyetler üzerinden doğru bir şekilde tespitedilerek ortaya konulması hedeflenmiştir. Aynı şekilde bağlamla irtibatı olduğuanlaşılan konuşmacının maksadının, dilbilgisi kurallarının, metinde gerçekleşenhaziflerin, takdim ve te’hirlerin ve edatların, seçilen örnek âyetlerin i‘râbvecihlerinden ve muhtemel âmillerden hangisinin doğru olduğu hususundakietkileri irdelenmiştir. Buna bağlı olarak mananın anlaşılmasında i‘râb mietkindir yoksa anlam mı i‘râbın ortaya çıkarılmasında etkin olduğu konusutartışılmıştır. Ayrıca klasik ve çağdaş kaynaklardan i‘râb ve bağlamla ilişkiliverileri elde etme, bu verilerin analizlerini yaparak bir sonuca varma şeklindetakip edilen yöntem neticesinde, bağlamın i‘râbın ve âmilin tayin edilmesindeetkin olduğu anlaşılmıştır.

THE RELATIONSHIP BETWEEN I’RAB AND CONTEXT IN THE INTERPRETATION OF THE QUR’AN

Different studies have been conducted from an early period onwards for the correct understanding of the Quran. In addition to riwayah (narration-based),dirayah (opinion-based), fiqh-oriented, kalam-oriented, and ishaari tafsirs, there were tafsirs that focused on issues of balaghah (eloquence of the Quran), grammar, and i’rab. However, some of the literary-oriented tafsirs and i’rab oriented tafsirs that are examined in the present study failed to pay sufficient attention to context, which plays an important role in identifying the correct version of i’rab and the corresponsing operator (‘amil), even though they discussed the different grammatically possible i’rab versions and the operators that would give rise to them. Therefore, the present study aims to demonstrate the important role played by the context and the operator responsible for a specific i’rab version in achieving and presenting a correct understanding of the Quran, by focusing on sample verses. The study also examines other textual elements related to the context -such as the intent of the speaker, rules of grammar, particles, and omitting, postponing or moving forward parts of the text-, and the role they play in selecting from among the multiple grammatically possible operators and identifying the correct version of i’rab. It also discusses whether i’rab comes first and gives rise to meaning, or vice versa. Following a methodology based on collecting data on i’rab and context from classical and contemporary sources and making inferences based on an analysis of these data, the study concludes that context plays a critical role in identifying the correct operator and thus i’rab.

PDF

___

ABDULVAHHÂB, Ramazan. Fusûlün fî fıkhı’l- ‘Arabiyye. 8. Baskı. Kahire: Mektebetu el-Hâncî, 1999.
AHFEŞ, Ebû Hasan Saîd b. Mes'ade. Me'ânî'l-Kur’ân. thk. Hudâ Mahmûd Karağa. Kahire: Mektebetü'l-Hâncî, 1999.
ÂLÛSÎ, Ebü's-Senâ Şehâbeddîn Mahmûd b. Abdullâh b. Mahmûd. Rûhu’lma‘ânî fî tefsîri’l-Ķur’âni’l-‘azîm ve’s-seb‘i’l-mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’r-Risâle, 2015.
BEYZÂVÎ, Nâsırüddîn Ebû Saîd Ebû Muhammed Abdullah b. Ömer b. Muhammed. Envâru’t-tenzîl ve esrâru’t-te’vil. thk. Muhammed Abdurrahman el-Mer‘aşlî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turâsi’l-Arabî, ts.
CEMHÎ, Muhammed b. Selâm. Tabakâtu fuhûli’ş-şu‘âra. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 2001.
CÜRCÂNÎ, Abdulkâhir. Delâilü'l-i'câz. thk. Muhammed Reşid Rıza. 3.Baskı. Beyrut: Dâru'l-Marife, 2001.
EBÜ’L-MEKÂRİM. Alî el-Medhal ilâ Nahvi’l-Arabî: Kahire: Dâru’l-Garîb, 2008.
EBÛ MUHAMMED, Mekkî b. Ebû Talip el-Kaysî. Müşkilü i‘râbi’l-Kur’ân. thk. Hatem Salih ed-Damîn. Beyrut: Muessesetü’r-Risâle, 1984.
EBÛ HATİM ER-RÂZÎ, Ahmed b. Hamdân. Kitabu’z-zîne fî’l-kelimâti’lİslâmiyye el-Arabiyye, thk. Hüseyin b. Feydullâh el-Hemedânî. San‘a: Merkezu’d-Dirâsât ve’l-Buhûsi el-Yemenî, 1994.
ENBÂRÎ, Ebü’l-Berekât Kemâlüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ubeydillâh. el-Beyân fî garibi i‘râbi’l-Kur’ân. Nşr. Abdulhamîd Taha. Kahire: el-Heyetü’l-Mısrıyyetü’l-‘Amme, 1980.
ESED, Muhammed. Kur’ân Mesajı. trc. Cahit Koytak ve Ahmet Ertürk. İstanbul: İşaret Yayınları, 2002.
EBÛ ZEHRA, Muhammed Ahmed Mustafa. 10 Cilt. Zehretü’t-tefâsîr. Kahire: Dâru’l-Fikri’l-Arabî, ts.
EBÛ HAYYÂN, Ebû Abdillâh Yûsuf b. Alî b. Yûsuf b. Hayyân el-Endelüsî. elBahru’l-muhît. 8 Cilt. Riyât: Mektebetü'n-Nasr el-Hadîyse.
DEMİRCİ, Muhsin. Kur’ân’da Sosyal Gerçeklik. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2008.
FERRÂ, Ebû Zekeriyâ Yahya b Ziyâd. Meânî’l-Kur’ân. 4 Cilt. Beyrut: Alemü'lKütüb, 1983.
GÜVEN, Şahin. Kur’ân’ın Anlaşılmasında ve Yorumlamasında Çok Anlamlılık Sorunu. İstanbul: Denge Yayınları, 2005.
GÖKKIR, Necmettin. Tefsir Usulünde “Lafız-Mana” İlişkisinin Tespiti ve Bağlam Bilgisinin Önemi, Tarihten Günümüze Kur’ân İlimleri ve Tefsir Usulü. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’ân ve Tefsir Akademisi, 2009.
İBN ATİYYE, el-Muharreru’l-vecîz fî tefsîri Kitâbillah’l-azîz. thk. Abdusselâm Abduşşâfî Muhammed. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
İBN MANZÛR. Lisânü’l-Arab. thk. Emîn Muhammed Abdulvehhâb. 15 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi't-Turasi'l-Arab, 1997.
TAKİYYUDDİN EBU’L-HAYR, Mansûr b. Felâh el-Yemenî. el-Muğnî fî’n-nahvi. thk. Abdurrazak Abdurruhman. Bağdâd: Dâru’ş-Şuûni’s-Sekâfiyyeti’lAmme, 1999.
İBN KAYYIM EL-CEVZİYYE, Ebu Abdullah Şemseddin Muhammed. esSevâi‘ku’l-mursele. thk. Alî b. Muhammed er-Rahîl. 4 Cilt. Riyâd: Dâru’lAsime.
İBN CİNNÎ, Ebu’l-Feth Osman. el-Hasâis. thk. Muhammed Ali en-Neccâr. 3 Cilt. Kahire: Dâru’l-Kutûbi’l-Mısriyye, 1952.
İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdullâh b. Yûsuf b. Ahmed b. Abdillâh el-Ensârî el-Mısrî. Muğnî’l-lebîb an kutûbi’l-e‘ârib. thk. Muhammed Muhyeddin Abdulhamîd. 2. Cilt. Beyrut: el-Mektebetü’lAsrıyye, 1996.
İBN CÜZEY, Ebü'l-Kâsım Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Kelbî. etTeshîl li ulûmi’l-tenzîl. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
İSÂVÎ, Yûsuf b. Halef. İlmu ir‘âbi’l-Kur’ân. Riyâd: Dâru’s-Semî‘î, 2008.
İSLAMOĞLU, Mustafa. Hayat Kitabı Kur’ân. İstanbul: Düşün Yayıncılık, 2008.
HALEBÎ, Ebü’t-Tayyib Abdulvâhid b. Ali el-Luğavî. 3 Cilt. Merâtibu’nnahviyyîn. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. Kahire: Mektebetü Nahda, ts.
HAMMÂSE, Abdullatîf Muhammed. mine’l-i‘câzi’l-Kur’ân’iyyi ta‘addüdü evcuhi’l-i‘râb fî’l-cümle. Karhire: Mektebetu İmâm el-Buhârî, 2009.
HADÎR, Muhammed Ahmed. el-İ‘râbu ve’l-manâ fî’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-İncilü, 2001.
KAYA, Mehmet, İ‘râb Değerlendirmelerinin Kur’ân Anlaşılmasındaki Rolü. Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2004.
KAYA, Mehmet. “Farklı İ’râb Değerlendirmelerinin Tefsire Etkisi”. Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi13/252014
KÂSİMÎ, Muhammed Cemâluddin. Mehâsinu'te’vîl. 17 Cilt. Beyrut: Dâru'lKütübi'l-İlmiyye, 2003.
MUHTAR ÖMER, Ahmed. el-Bahsu’l-luğavî inde’l-Arab. 6.baskı. Kahire: Alemü’l-Kütüb, 1987.
MUSENNÂ, Abdulfettâh Mahmud Mahmud. es-Sıyaku’l-Kur’ânî ve eseruhu fî’ttercihi’d-delâlî. Doktora Tezi, Câmi‘atuYermûk, 2005.
MUSTAFA, İbrahim. İhyâu’n-nahv. Mısır: Matbaatü Lecnetü’t-Te’lif ve‘tTercüme ve’n-Neşr, 1937.
MÜBÂREK, Muhammed. İstikbâlü’n-nass inde’l- ‘Arab, Beyrut, elMüessesetü’l-Arabiye, 1999.
NEHHÂS, Ahmed b. Muhammed b. İsmail b. Yûnus. İ‘râbu’l-Kur’ân. Beyrut: Dâru-‘l-Kütübi’l-İlmiyye, 1421.
NİYSÂBÛRÎ, Nizâmuddin Hasan b. Hüseyin. Garâibü’l-Kur’ân ve reğâibu’lFurkân. thk. İbrahim Atve. 6 Cilt. Mısır: Mektebetü Mustafa el-Bâbî, 1965.
SEMÎN EL-HALEBÎ, Ebu’l-Abbas Ahmed b. Yûsuf b. Abdiddaîm. ed-Durru’lmasûn fî ulûmi’l- Kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât.11 Cilt. Dımaşk: Dâru’l-Kalem, 1987.
SEYYİD HÂMİD, Abdusselâm. es-Şeklü ve’d-delâle. Kahire: Dâru’l-Garîb, 2002.
SÜYÛTÎ, Ebü'l-Fazl Celaleddin Abdurrahman b. Ebû Bekr. el-İtkân fî ulûmi’lKur’ân. thk. Mustafa Dîb el-Buğâ. 5.Baskı. 2 Cilt. Dımaşk: Dâru İbn Kesîr, 2002.
SEHLÎ, Ebu'l-Kasım Abdurrahman b. Abdulmelik. Netâicu'l-fikr fi ilmi’n-nahv. thk. Adil Ahmed Abdulmevcût ve Ali Muhammed Mu‘avved. Beyrtu: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1992.
SELMÎ, İzzuddin Abdulazîz b. Abdusselâm. el-İmâm fî beyâni edilleti’l-ahkâm. Beyrut: Dâru’l-Beşâir el-İslâmiyye, 1987.
ŞERÎF ER-RADÎ, Muhammed b. Hasan el-İstirâbâdî. Şerhu’r-radîyyi ‘ale’lKâfiye. 3 Cilt. Bingazî: Menşûrâtu Kân Yûnus, 1996.
ŞEVKÂNÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî elYemenî: Fethu’l-kadîr el-câmi‘ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr. thk. Abdurrahman Amire. 2. Baskı. 5 Cilt. Kahire: Dâru’lVefâ, 1997
ŞİMŞEK, Ümit Açıklamalı Kur’ân-ı Kerîm Meali. İstanbul: Zafer Yayınları, 2005.
TABERSÎ, Ebû Alî Fadl b. Hasan b. Fadl. Mecme'’l-beyân fi tefsîri’l-Kur’ân. thk. İbrahim Şemşuddin. 10 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1997.
TENNUHÎ, Muhammed Alî. Keşşâfu istilâhâti’l-funûn ve’l-ulûm. thk. Refûku’lAcem. 2 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1996.
TEMMÂM, Hassan. el-Luğatu’l-Arabiyye: Manâhâ ve mebnâhâ. Mağrib, Dâru’s-Sekâfe, 1994, 181.
TÛSÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. el-Hasen b. Alî. et-Tibyân fî tefsîri’l-Kur’ân. thk. Ahmed Habîb Kasîr el-Amilî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’lArabî, ts.
TABÂTÂBÂÎ, Muhammed Hüseyin. el-Mizân fî tefsîri'l-Kur’ân. 20 Cilt. Beyrut: Müessesetü'l- A'lemî, 1998.
UKBERÎ, Ebü'l-Bekâ Muhibbüddin Abdullahb. Hüseyin b. Abdullah. et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân. B.y: Beytu’l-Efkâri’d-Devliyye. ts.
ÜLGEN, Emrullah. Kur’ân’ın Yorumlanmasında İ’râbın Rolü. Ankara: Gece Kitaplığı, 2015.
YAZIR, M. Hamdi. Hak Dini Kur’ân Dili Meali. İstanbul: Akçay Yayınları, 2006.
YAKÛT, Ahmed Süleyman. Zâhiretü’l-i‘râb fi’n-nahvi’l-Arabi ve Tatbikuhâ fi’lKur’ân-i’l-Kerim. İskenderiyye: Dâru’l-Marife, 1994.
ZEMAHŞERÎ, el-Keşşâf an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve uyûni'l-ekâvil fî vücûhi't-te’vil. thk. Muhammed Abdusselâm Şâhin. 4 Cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2015.
ZERKEŞÎ, Bedreddin b. Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ulûmi’l-Kur’ân. thk. Mustafa Abdulkâdir Atâ. 4. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 2001.
ZECCÂC, Ebû İshak İbrahim b. es-Seriyyî. Maânî’l-Kur’ân ve i‘râbüh. thk. Abdulcelîl Abduh Şiblî. 5 Cilt. Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1988.