ANTİK YUNAN'DAN İSLAM DÜŞÜNCESİNE: ÖLÇÜLÜLÜK/İFFET ERDEMİ MERKEZLİ BİR KARŞILAŞTIRMA

Namus, safiyet, temizlik gibi manalara gelen iffet, genel olarak filozoflartarafından kabul görmüş dört temel erdemden biridir. İnsan nefsinin şehevîgücünün itidal düzeyinde tutulması ve aklın kontrolünde hareket etmesi sonucuhasıl olan bu erdem, Antik Yunan'da çoğunlukla ölçülülük anlamına gelensôphrosûne kelimesiyle karşılanırken; İslam ahlak felsefesinde iffet terimiyleifade edilmiştir. Bu çalışmayla, şehevî gücün itidalinden doğan bu erdemin, AntikYunan'dan İslam düşüncesine tarihi süreç içerisinde nasıl ele alındığını ve bukonuya İslam düşünürlerinin ne şekilde bir katkılarının olduğunu karşılaştırmayapmak suretiyle ortaya koymak amaçlanmıştır. Bu makalede Antik Yunan'daEflatun ve Aristoteles'in ölçülülüğe, İslam düşüncesinde ise İlk İslam filozoflarıile ahlaka dair görüşleriyle ön plana çıkmış olan bazı düşünürlerin iffete ilişkinfikirleri onların temel eserlerine başvurulmak suretiyle ele alınmıştır. AntikYunan'daki ölçülülük ile İslam düşüncesindeki iffet erdemi arasında tanımlar, buerdemin ifrat ve tefritleri noktasında benzerliklerin mevcut olduğu görülmüştür.Bu benzerliklerle birlikte İslam düşüncesinde iffetin, onun altında yer alanerdemler ile ifrat ve tefridinin doğurabileceği kötülüklere de işaret edilerek genişbir perspektifle işlendiği tespit edilmiştir. İslam düşünürlerinin bu konudakikatkıları, ayrıntılarda ortaya çıkmaktadır. İffet erdeminin İslam düşüncesiiçerisindeki bu kapsamlı ele alınışının, erdemli olmak için öncelikli olarakerdemin bilgisine sahip olunmasının gerekliliği noktasında bu erdemin bilgiboyutunun sağlam bir zemine oturtulmasını sağlayacak bir nitelikte olduğusöylenebilir. Bu çalışmada, İslam ahlakçılarının iffet erdemine dair tespitleritemel hareket noktası olarak alınarak iffetin bilgi boyutunu ayrıntılarıyla ortayakoymak hedeflenmektedir. Sosyal ilişkilere bakan yönü ağır basan bu erdemin,doğru bir şekilde anlaşılması, yokluğunda ortaya çıkan reziletler dikkatealındığında sağlıklı bir toplumun inşası açısından mühim bir yere sahiptir.Nitekim sosyal birçok sorunun, şehevî gücün ifrat ve tefridinden doğanreziletlerden yani iffet erdeminin yokluğundan kaynaklandığını söylemek mümkündür. Dolayısıyla bu sorunlardan bir kısmının, iffet erdeminin toplumdayer edinmesiyle çözüme kavuşturulabilme imkanından bahsedilebilir.

A COMPARISON ON THE VIRTUE OF TEMPERANCE/IFFAH (CHASTITY) FROM ANCIENT GREEK TO ISLAMIC THOUGHT

Chastity means such as honor, purity, cleanliness, is one of the four cardinal virtues that are generally accepted by philosophers. This virtue is obtained as a result of keeping the desire power (al-quwwah al-shahwiyyah) of the human soul in level of moderation and acting under the control of the intellect. Iffah was used as the correspond of word of sôphrosûne in Ancient Greek, which often meant temperance. It is translated as "temperance" or "moderation" in English although not an exactly correspondance. Temperance is also seen as an aristocratic virtue and emerges that people don't use while they can be abused their power. With this virtue, one can control his/her passion and restrain self. It is also seen as a feminine virtue by the Greeks and it is mentioned that there is a power that is praised as a partner. Together with Socrates, it found a place in the moral philosophy. Together with Plato, it began to be counted as the cardinal virtues. It is seen as a rein that restrains desires and passions by Plato. With this virtue which is also identified as self-restraint, the person is able to control his/her bad side with good side. It is a virtue that must be seen at all levels of society in the eye of Plato. It is necessary to establish the order of society. In short, Plato considers temperance as a virtue belongs to both human being and the state. Aristotle, on the other hand, prefers to define temperance as the moderation of the willer part of the person, especially as touching desire, rather than the social dimension...

PDF

___

ADEEL, M. Ashraf. “Moderation in Greek and Islamic Traditions and a Virtue Ethics of the Qur’an”. The American Journal of Islamic Social Sciences [AJISS] 32/3 (Summer 2015): 1-28.
ARİSTOTELES. Eudemos’a Etik. Trc. Saffet Babür. Ankara: Dost Kitabevi, 1998.
ARİSTOTELES. Nikomakhos’a Etik. Trc. Saffet Babür. Ankara: Ayraç Yayınevi, 1997.
ARSLAN, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi: Helenistik Dönem Felsefesi Epikurosçular Stoacılar Septikler. 1-5 Cilt. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
BİLMEN, Ömer Nasuhi. Dini ve Felsefi Ahlak Lügatçesi. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1967.
CANBULAT, Mehmet. “İffet”. Dini Kavramlar Sözlüğü. 295-296. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006. TDV İslâm Araştırmaları Merkezi.
CİCERO. Devlet Üzerine. Trc. C. Cengiz Çevik. İstanbul: İthaki Yayınları, 2014.
CİCERO. On Moral Ends. Trc. Raphael Woolf. United Kingdom: Cambridge University Press, 2004.
CURZER, Howard J. Aristotle and the Virtues. New York: Oxford University Press, 2012.
ÇAĞRICI, Mustafa. “İffet”. İslâm Ansiklopedisi. 21: 506-507. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2000.
ÇAĞRICI, Mustafa. İslam Düşüncesinde Ahlak. İstanbul: Dem Yayınları, 2013.
DALKILIÇ, Bayram. “Doğallık, Yasallık ve Yasaklılık Bağlamında Bir (Ahlakî) Eylem ve Orta Erdem Olarak İffet(lilik) Kavramsal ve Kuramsal Bir Çözümleme”. I: 77-85. Samsun, 2016.
DEMİRKOL, Murat. “Mahremiyet Algısının Oluşumunda İffet Erdeminin Rolü”. II: 195-204. Samsun: Ordu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 2016.
DEVELLİOĞLU, Ferit. Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi, 1999.
Din ve Hayat: İffet Özel Sayısı. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 2013.
DÖLEK, Adem. “Ayetlerde ve Hadı̇slerde İnsan Onurunu Koruyan Önemlı̇ Vasıflardan: İffet”. 617-634. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2013.
DURAK, Nejdet. Aristoteles ve Fârâbî’de Etik. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2009.
EPİKÜR. Mektuplar ve Maksimler. Trc. Hayrullah Örs. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1962.
ERTUĞRUL, İsmail Fenni. Lûgatçe-i Felsefe [Felsefe Terimleri Sözlüğü. Konya: Çizgi Kitabevi, 2015.
FÂRÂBÎ. Arau Ehli’l-Medîneti’l-Fazıle. Thk. Albert Nasri Nadir. Beyrut: Dârü’lMeşrik (Dar el-Machreq), 1986.
FÂRÂBÎ. es-Siyâsetü’l-Medeniyye veya Mebâdi’ül-Mevcûdât. Trc. Mehmet S. Aydın - Abdülkadir Şener - M. Rami Ayas. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2012.
FÂRÂBÎ. Fusūl al-Madanī (Aphorisms of the Statesman). Trc. D. N. Dunlop. Cambridge: Cambridge University, 1961.
FÂRÂBÎ. “Fusûlü’l-Medenî (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler)”. Fârâbî’nin İki Eseri. Trc. Hanifi Özcan. 47-127. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2014.
FÂRÂBÎ. İdeal Devlet: el-Medinetü’l-Fâzıla. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Divan Kitap, 2013.
FÂRÂBÎ. Kitâb et-Tenbîh Alâ Sebîl As-Sa’âde. Thk. Cafer Al-i Yasin. Beyrut: Dârü’l-Menahil, 1985.
FÂRÂBÎ. “Tenbîh ’Ala Sebîli’s-Sa’âde (Mutluluk Yoluna Yöneltme)”. Fârâbî’nin İki Eseri. Trc. Hanifi Özcan. 145-170. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı, 2014.
GAFAROV, Anar. “Râgıb El-İsfahânî”. TDV İslam Ansiklopedisi. 34: 401-403. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
GAZZÂLÎ, İmam. Amellerde İlahi Saadet : Mizanü’l-Amel. Trc. Ömer Dönmez. İstanbul: Hisar Yayınevi, t.y.
GAZZÂLÎ, İmam. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. 1-4 Cilt. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
GAZZÂLÎ, İmam. İhyâu Ulûmi’d-Dîn. Trc. Ahmet Serdaroğlu. İstanbul: Bedir Yayınevi, 2002.
GAZZÂLÎ, İmam. Mizanü’l-Amel. Kahire: Dârü’l-Maarif, 1964.
GÜLÇÜR, Musa Kazım. “Dil ve Düşüncenin İffeti”. Din ve Hayat. 19 (Haziran 2013): 52-55.
İBN MİSKEVEYH. Tehzîbu’l-Ahlak: Ahlâk Eğitimi. Trc. Abdulkadir Şener - Cihat Tunç - İsmet Kayaoğlu. İstanbul: Büyüyenay Yayınları, 2017.
İBN MİSKEVEYH. Tehzibü’l-Ahlâk li’İbn Miskeveyh fi’t-Terbiye. Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 1985.
İBN SÎNÂ. “el-Ahlak”. İbn Sînâ’nın Şimdiye Kadar Bilinmeyen Bir Ahlak Risalesi. Trc. Bekir Karlığa. y.y., t.y.
İBN SÎNÂ. “Risale fi’l-Birr ve’l-İsm”. eş-Şeyhu’r-Reis İbn-i Sînâ. Trc. Gürbüz Deniz. 363-376. Ankara: DİB Yayınları, 2015.
İSFAHÂNÎ, Râgıb el-. Erdemli Yol: ez-Zeria ila Mekarımi’ş-Şeria. Thk. Ebu’lYezid el-Acemi. İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
İSFAHÂNÎ, Râgıb el-. Müfredât: Kur’ân Kavramları Sözlüğü. İstanbul: Çıra Yayınları, 2012.
KARAMAN, Hüseyin. “İslâm Ahlâkında Temel Erdemler”. İslâm Ahlâk Esasları ve Felsefesi. 197-213. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
KINALIZÂDE. Ahlâk-ı Alâî. Ankara: Fecr yayınları, 2016.
KİNDÎ. “Tarifler Üzerine”. Felsefi Risaleler. Trc. Mahmut Kaya. İstanbul: Klasik Yayınları, 2014.
KÖSE, Saffet. “Nefse Karşı Onurlu Duruş: İffet”. Din ve Hayat. 19 (2013): 5-9.
Ma’arif-i Umûmiyye Nezâreti Istılâhât-ı İlmiyye Encümeni Kâmûs-ı Felsefe Istılâhâtı Mecmû’ası (Rıza Tevfik’in Notlarıyla). Konya: Çizgi Kitabevi, 2014.
MACLNTYRE, Alasdair. Erdem Peşinde Ahlak Teorisi Üzerine Bir Çalışma. Trc. Muttalip Özcan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2001.
MARAŞ, İbrahim. “Mutluluk”. İslâm Ahlâk Esasları ve Felsefesi El Kitabı. Ed. Müfit Selim Saruhan. 245-264. Ankara: Grafiker Yayınları, 2013.
NACİ, Muallim. Lügat-ı Naci. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1987.
OKTAY, Ayşe Sıdıka. Kınalızâde Ali Efendi ve Ahlâk-ı Alâî. İstanbul: İz Yayıncılık, 2005.
PETERS, Francis E. Antik Yunan Felsefesi Terimleri Sözlüğü: Tarihsel Bir Okuma. İstanbul: Paradigma Yayıncılık, 2004.
PİEPPER, Josef. The Four Cardinal Virtues Prudence, Justice, Fortitude, Temperance. United States: Helen and Kurt Wolf Book, 1964.
PLATON. Politeia/ Devlet. Trc. Sabahattin Eyüpoğlu - M. Ali Cimcoz. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2010.
SAMİ, Şemseddin. Kâmûs-ı Türkî. İstanbul: Çağrı Yayınları, 1978.
Sarp Erk Ulaş Felsefe Sözlüğü. Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları, 2002.
SARUHAN, Müfit Selim. “Ahlak ve Erdemin İnşası”. İslam Felsefesi Tarihi. Ed. Bayram Ali Çetinkaya. 1: 329-359. Ankara: Grafiker, 2012.
SERİNSU, Ahmet Nedim, ed. Dini Terimler Sözlüğü. Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2009.
TÛSÎ, Nasîrüddin. Ahlâk-ı Nâsırî. Trc. Anar Gafarov - Zaur Şükürov. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
YARAN, Cafer Sadık. İslam’da Ahlakın Şartı Kaç: Dört Temel İslami Erdem. İstanbul: Elif Yayınları, 2005.