HAC İBADETİNİN BİREYSEL DİNÎ YAŞAYIŞ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ: BİR TİPLEME DENEMESİ

Bu çalışmada hac ibadetinin, bireyin dinî yaşayışı üzerinde ne gibi etkileri olduğuortaya konmaya çalışılmıştır. Bu amaçla Adana ilinde 27’si kadın, 23’ü erkektoplam 50 hacı ile mülakat gerçekleştirilmiştir. Mülakat soruları hac ibadetiöncesinde, esnasında ve sonrasında yaşanan tecrübelerin bireysel dinî yaşayışüzerindeki etkilerini belirlemeye yönelik olarak hazırlanmıştır. Yapılanmülakatlar neticesinde, hac öncesi, katılımcıları hac ibadetine yönelten temelmotivasyon olarak “Allah’ın emrini yerine getirmek” ve “kutsal topraklarıgörmek” cevapları ön plana çıkmıştır. Hac ibadeti için yapılan hazırlıklarabakıldığında ise katılımcıların ekseriyeti “insanlarla helalleşme” ve “hacla ilgilikitaplar okuma” konularına vurgu yapmıştır. Hac tecrübesine yönelik bulgularabakıldığında, haccın bireye ölümü ve ölüm ötesini hatırlattığı, günahlardanarınma bağlamında tövbeye yönelten bir ibadet olarak düşünüldüğü tespitedilmiştir. Hacılar en çok tavaf ve Arafat Vakfesi’nden etkilendiklerinibelirtmişlerdir. Hac esnasında hacıların birtakım dinî tecrübeler (Allah’ayaklaşma, ölüm ve ölüm sonrası hayatı düşünme, tövbe etme, günahlarınbağışlandığını hissetme, dünya hayatı ve maddiyattan sıyrılma vb.) yaşadıklarıanlaşılmıştır. Dolayısıyla hac ibadeti, bizatihi kendi bünyesinde bulundurduğubirtakım özellikler (kutsal zaman, kutsal mekân, semboller, ritüeller,kalabalıklar, yalnızca ibadet için ayrılmış zaman vb.) sebebiyle, bireyi dinîtecrübeye yönlendirmekte ya da bireyin dinî tecrübe yaşamasınıkolaylaştırmaktadır. Hac sonrası bulgulara göre ise bireylerin hacdan sonrakidinî yaşayışında birtakım değişiklikler olduğu, “içten içe” bir dinî değişimyaşadıkları ve hac dönüşü çevrelerindeki insanların kendilerindenbeklentilerinin dinî yaşayışa daha çok dikkat etme yönünde değiştiğigörülmüştür. Mülakatlarda verilen cevaplardan hareketle tevbekâr, ölümü veölüm ötesini düşünen, kuralcı, münzevi, empatik, çekingen, dindaş (ümmetçi), yakınlaşan ve teslimiyetçi olmak üzere 9 kategoriden oluşan bir hacılık tiplemesigeliştirilmiştir.

THE EFFECTS OF ISLAMIC PILGRIMAGE ON INDIVIDUAL RELIGIOUS LIFE: A TYPING ATTEMPT

Worships in the life of a religious individual has important functions. Worships provide that the relationship between individual and his/her religion remains constant, and helps the individual to organize and maintain his/her life according to religious orders and prohibitons. It can be argued that the Islamic pilgrimage (hajj) affects the individual in a stronger way in terms of religion because of some of the features that contains in itself and makes it different from other worships. It can be evaluated from this point of view that hajj is performed once in a lifetime, combines financial and physical necessities, and is exprienced less frequently but in a more intense spiritual atmosphere compared to other worships.

PDF

___

AKSEKİ, A. H. (1993). İslam dini: İtikat, ibadet ve ahlâk. Ankara: Nur Yayınları.
BAKHTIARI, M., ARANI, A. M., KARAMKHANI, M., KHUBESTANI, M. S., & MOHAMMADI, H. (2017). Investigating the relationship between hajj pilgrimage and mental health among Sharif University of Technology students. Journal of Research on Religion & Health, 3(2), 78-87.
BAYYİĞİT, M. (1998). Sosyo-kültürel yönleriyle Türkiye’de hac olayı. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
BIANCHI, R. R. (2004). Guests of god: Pilgrimage and politics in the Islamic world. New York: Oxford University Press.
BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. (1993). Sahihu’l-Buhârî (thk. Mustafâ Dib el-Buğa). I-IV, Beyrut: Dâru İbn Kesîr-Yemame.
CERTEL, H. (1994). Psikolojik yaklaşımla hac ibadeti. Türk Yurdu, 84, 14-20.
CERTEL, H. (2003). Hacda strese yol açan sebepler. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 12, 199-213.
CLINGINGSMITH, D., Khwaja, A. I., & Kremer, M. (2009). Estimating the impact of the Hajj: Religion and tolerance in Islam’s global gathering. The Quarterly Journal of Economics, 124 (3), 1133-1170.
CÜCELOĞLU, D. (2006). İnsan ve davranışı: Psikolojinin temel kavramları. İstanbul: Remzi Kitabevi.
DRANSART, P. (2004). Pilgrimage. In F. A. Salamone (Ed.), The Encyclopedia of religious rites, rituals and festivals. (pp. 327-331). New York: Routledge.
ERBAŞ, A. (2002). İslam dışı dinlerde hac. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 4(5), 97-121.
ERDOĞAN, M. (2005). Fıkıh ve hukuk terimleri sözlüğü. İstanbul: Ensar Neşriyat.
GEÇİOĞLU, A. R. (2010). Hac ibadetinin bireysel yaşayıştaki rolü. Yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana.
GEÇİOĞLU, A. R. (2016). Hac ibadetine psikolojik bir yaklaşım. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 16(1), 219-243.
GEÇİOĞLU, A. R. (2017). Hac ibadetinin bireysel yaşayıştaki rolü. Saarbrücken: LAP LAMBERT Academic Publishing.
GERRIG, R. J., & ZIMBARDO, P. G. (2012). Psikoloji ve yaşam: Psikolojiye giriş (G. Sart, Çev.). Ankara: Nobel Yayıncılık.
GESLER, W. (1996). Lourdes: Healing in a place of pilgrimage. Health & Place, 2(2), 95-105.
HOOD, R. W., Jr. (1995). The facilitation of religious experience. In R. W. Hood Jr. (Ed.), Handbook of Relious Experience (pp. 568-597). Birmingham, AL: Religious Education Press.
HÖKELEKLİ, H., (2005), Din psikolojisi, Ankara: TDV Yayınları.
HUFFORD, J. D. (1985). Ste. Anne de Beaupré: Roman Catholic pilgrimage and healing. Western Folklore, 44(3), 194-207.
KARACA, F. (2015). Psikolojik perspektiften hac. M. Sülün (Ed.), Bütün yönleriyle hac içinde (s. 225-246). İstanbul: Ensar Neşriyat.
KARAMAN, H. (2006). İslâm’ın ışığında günün meseleleri. İstanbul: İz Yayıncılık.
KAYIKLIK, H. (2005), Bireysel yaşamda dinsel değişim. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 5(2), 5-23.
KELEŞ, N. O. (2015). Türk dindarlığında hac algısı: Batı Akdeniz bölgesi örneği. Yayınlanmamış doktora tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta.
KOÇ, M. (2013a). Hac psikolojisi - I: İngiltereli Türk diaspora hacıları üzerine nitel bir durum çalışması. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(27), 49-74.
KOÇ, M. (2013b). Hac psikolojisi - II: İngiltereli Türk diaspora hacıları üzerine nitel bir durum çalışması. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 15(28), 193-222.
KÖKSAL, M. A. (2004). Peygamberler tarihi I. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
KÜÇÜK, A. (1992). Beytü’l-ma’mûr. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi içinde (C. VI, ss. 94-95). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
MAHESHWARI, S., & SINGH, P. (2009). Psychological well-being and pilgrimage: Religiosity, happiness and life satisfaction of Ardh–Kumbh Mela pilgrims (Kalpvasis) at Prayag, India. Asian Journal of Social Psychology, 12(4), 285-292.
MASLOW, A. (1996). Dinler, değerler, doruk deneyimler (H. K. Sönmez, Çev.). İstanbul: Kuraldışı Yayınları.
MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc el-Kuşeyri en-Neysâbûrî. (1981). Sahîhu Müslim (neşr. Muhammed Fuad Abdülbaki). İstanbul: Baki Yayınları.
NOTERMANS, C. D. (2007). Loss and healing: A Marian pilgrimage in secular Dutch society. Ethnology, 46(3), 217-234.
PALOUTZIAN, R. F. (1996). Invitation to the psychology of religion (2nd ed.). Needham Heights, MA: Allyn & Bacon.
PANDYA, S. (2015). Pilgrimage and devotion to the divine mother: Mental wellbeing of devotees of Mata Vaishno Devi. Mental Health, Religion & Culture, 18(9), 726-737.
PAWLIKOWSKI, J., WIECHETEK, M., SAK, J., & JAROSZ, M. (2015). Beliefs in miraculous healings, religiosity and meaning in life. Religions, 6(3), 1113-1124.
PERRIAM, G. (2015). Sacred spaces, healing places: Therapeutic landscapes of spiritual significance. The Journal of Medical Humanities, 36(1),19-33.
REICHER, S. (2001). The psychology of crowd dynamics. In M. A. Hogg & R. S. Tindale (Eds.), Blackwell handbook of social psychology: Group processes (pp. 182-208). Oxford: Blackwell.
ŞAHİN, H. (2006). Toplumsal ilişkiler açısından hac ibadetinin analizi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Gazi Üniversitesi, Ankara.
ŞEN, N. (2003). Hac ibadetinin psiko-sosyal yönden değeri. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Sakarya Üniversitesi, Sakarya.
TEWARI, S., KHAN, S., HOPKINS, N., SRINIVASAN, N., & REICHER, S. (2012). Participation in mass gatherings can benefit well-being: Longitudinal and control data from a North Indian Hindu pilgrimage event. PLOS ONE, 7(10): e47291.
WARFIELD, H. A., BAKER, S. B., & FOXX, S. B. P. (2014). The therapeutic value of pilgrimage: A grounded theory study. Mental Health, Religion & Culture, 17(8), 860-875.
WILLIAMS, A. (2010). Spiritual therapeutic landscapes and healing: A case study of St. Anne de Beaupre, Quebec, Canada. Social Science & Medicine, 70(10), 1633-1640.
YALÇINKAYA, E. (2011). Hac psikolojisi. Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Atatürk Üniversitesi, Erzurum.
YAPICI, A. (1997). İslâm’da tövbe ve dinî yaşayıştaki rolü. İstanbul: Beyan Yayınları.
YILMAZ, S. (2018). Umre ibadetinin hayatın anlamı ve umutsuzlukla ilişkisi üzerine ampirik bir araştırma. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 22(1), 543-570.