FÂRÂBÎ’DE MANTIK BİLİMİNE İLİŞKİN BAZI TEMEL MESELELER

Bu çalışma, Fârâbî’nin düşüncesinde bir bilim olarak mantığın mahiyeti, konusu,konumu ve yararı gibi mantık bilimine ilişkin temel meseleleri ele almaktadır.Mantık, yanlış yapmanın mümkün olduğu her yerde sahip olduğu ilkelerledoğruya yönlendiren ve akıl ile çıkarsama özelliğine sahip olan her bilgide insanıyanılmaktan koruyan bir yöntemdir. Mantığın bu işlevi onun konusundan gelir.Mantığın temel konusu ise akledilirler ve akledilirlere ilişen ikinci akledilirlerdir.İnsanın sahip olduğu bilgilerin düzen ve sistem kazanması anlamına gelenmantığın bu hususiyeti, onu tüm bilgi ve bilimlerin ölçüsü haline getirmektedir.Konusundan dolayı da mantık biliminin konumu, yani diğer felsefî disiplin vebilimlerle ilişkisi şekillenmektedir. Fârâbî’nin nazarında mantık bilimi, kimiyaklaşımların aksine felsefenin bir disiplini değildir. Kendine has konusuylamüstakil bir bilim, müstesna konusundan dolayı da tüm felsefî disiplin vebilimlerin yöntem bilimi konumundadır. Mantık bilimi, edindiği konu ve sahipolduğu konumdan dolayı felsefî ve bilimsel mevzular dahil tüm konuşma veyazışmaları yanlıştan koruyarak doğruya yöneltmek gibi üstün yararlarsağlamaktadır. Mantığın bilinmemesi durumunda ise faydaların aksine zararlarmeydana gelecektir. Bu nedenle herhangi bir alana ilişkin sistemli bir bilgikuramı, imkânsız hale gelecektir. Bilimin akledilirlerle başladığıdüşünüldüğünde, bütün bilimler içinde akledilirlerin eklentilerini konu edinenmantık, alternatifsiz bir konuma yerleşmekte ve böylelikle onun öğrenilmesikaçınılmaz olarak öncelikli hale gelmektedir.

SOME MAIN ISSUES RELATED TO LOGIC SCIENCE IN FĀRĀBĪ

Fārābī (871-950), is one of the most important philosophers of the Middle Ages of Islamic philosophy, has been one of the areas that he contributed most in philosophical teaching was, undoubtedly, logic science. His philosophy, as a whole, aims to make the individual and the society happyness. The role of the science of logic here is an evident in the competence of both theoretical and practical philosophy. Therefore, without having the knowledge of logic, it is not possible to achieve happiness in the philosophical sense. In other words, it is not possible to realize competence in sciences without knowledge of logic. This feature of logic makes it very important at existential level. For this reason, in the understanding of Fārābī, logic is an introduction to philosophy as a tool science. On the other hand, it is possible to mention the introduction or preparation of logic in a suitable way. That is why Fārābī wrote many articles about nature of logic as a preparation for it.

PDF

___

ALPER, Ömer Mahir. “Akledileni Akletme: İslam Mantık Geleneğinde “İkinci Akledilirler”in Yorumu ve Osmanlı’da Alımlanması Üzerine Bir İnceleme”. Nazariyat 1/2 (2015): 35-68.
ARİSTOTELES. Kategoriler. Trc. Saffet Babür. Ankara: İmge Kitabevi, 2014.
ARİSTOTELES. İkinci Çözümlemeler. Trc. Ali Houshiary. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2011.
ARİSTOTELES. Metafizik. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Sosyal Yayınları, 1996.
ARSLAN, Ahmet. İlkçağ Felsefe Tarihi II. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2008.
ARSLAN, Ahmet. İlkçağ Felsefesi Tarihi III (Aristoteles). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2009.
AYDINLI, Yaşar. Fârâbî. İstanbul: İSAM Yayınları, 2008.
AYDINLI, Yaşar. “Fârâbî’nin Bilgi anlayışına Genel Bir Bakış”. Bilimname 4/1 (2004): 5-16.
BAYRAKDAR, Mehmet. “Fârâbî’nin Şiir Sanatının Kanunları Adlı Risalesi”. Anakara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 36 (1997): 45-65.
BİLEN, Osman. “Ebû Bişr Mattâ ile Ebû Said es-Sîrâfi Arasında Mantık ve Gramer Üzerine Bir Tartışma”. İslâmîyât Dergisi 7/2 (2004): 155-172.
BOCHENSKY, I. M. A History of Formal Logic. Trans. and d. by Ivo Thomas Freiburg/München: University of Notre Dame Press, 1956.
BRUN, Jean. Stoa Felsefesi. Trc. Medar Atıcı. İstanbul: İletişim Yayınları, 2003.
ÇIKAR, Şirin Mehmet. Nahivciler ile Mantıkçılar Arasındaki Tartışmalar. İstanbul: İSAM Yayınları, 2009.
DURUSOY, Ali. Örnek Çeviri Metinlerle Mantığa Giriş. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Vakfı Yayınları, 2008.
DURUSOY, Ali. “Fârâbî’de Bilim, Felsefe ve Mille Bağlamında Mantık”. Uluslararası Fârâbî Sempozyum Bildirileri. Ed. Ferullah Terkan-Şenol Korkut. 65-76. Ankara: Elis Yayınları, 2004.
DURUSOY, Ali. “İbn Sînâ’nın Klasik Mantığa Katkıları”. İslam Felsefesinin Sorunları. Haz. Mehmet Vural. 181-194. Ankara: Elis Yayınları, 2003.
EBHERÎ. İsagoci. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2010.
EMİROĞLU, İbrahim. Klasik Mantığa Giriş. Ankara: Elis Yayınları, 2009.
FAHRİ, Macit. “Fârâbî’nin Aristoteles Mantığının Gelişimine Katkısı”. Trc. Ahmet Kayacık, İslamî Araştırmalar Dergisi 16/3 (2003): 416-421.
FÂRÂBÎ. “Kitâbu’l-Cedel”. el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî III. Nşr. Refik el-Acem. Beyrut: Daru’l-Meşrik, 1986.
FÂRÂBÎ. “Kitâbu’l-Makûlât”. el-Mantık ‘inde’l-Fârâbî I. Nşr. Refik el-Acem. Beyrut: Daru’l-Meşrik, 1986.
FÂRÂBÎ. Şerhu’l-Fârâbî li kitâbi Aristûtâlîs fi’l-ibâre. Nşr. W. Kutsch- S. Marrow. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 1986.
FÂRÂBÎ. Şerâitu’l-Yakîn. Nşr ve Trc. Mübahat Türker Küyel. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 1990.
FÂRÂBÎ. “Felsefe Öğreniminden Önce Bilinmesi Gereken Konular”. İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri. Trc. Mahmut Kaya. 109-117. İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
FÂRÂBÎ. Kitâbu’l-elfâzi’l-Müsta‘mele fi’l-mantık. Trc. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2016.
FÂRÂBÎ. “İhsâu’l-ulûm”. Mantığa Giriş Risâleleri. Trc. Yaşar Aydınlı. 92-127. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
FÂRÂBÎ. “et-Tenbîh alâ sebîli’s-seâde”. Mantığa Giriş Risaleleri. Trc. Yaşar Aydınlı. 130-147. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
FÂRÂBÎ. “et-Tavtia evi’r-Risâletu’l-leti Saddere bihâ’l-Mantık”. Mantığa Giriş Risâleleri. Trc. Yaşar Aydınlı.16-31. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
FÂRÂBÎ. “Kitâbu’l-İsagûcî ey el-Medhal”. Mantığa Giriş Risaleleri. Trc Yaşar Aydınlı. 60-89. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
FÂRÂBÎ. Kitâbu’l-Hurûf. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2008.
FÂRÂBÎ. Aristoteles Felsefesi. Trc. Hüseyin Atay. Ankara: Atayy Yayınları, 2018.
FÂRÂBÎ. el-Medînetü’l-fazıla. Trc. Yaşar Aydınlı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
HASIRCI, Nazım. İbn Teymiyye’nin Mantık Eleştirisi. Anakara: Araştırma Yayınları, 2010.
İbn HALDUN. Mukaddime II. Trc. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1991.
İbn SÎNÂ. İşaretler ve Tembihler. Trc. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
İbn SÎNÂ. Kitâbu’ş-Şîfâ: Mantığa Giriş. Trc. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
İbn SÎNÂ. Kitâbu’ş-Şifâ: Metafizik (el-ilâhiyyât. Trc. Ekrem Demirli-Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2013.
KEKLİK, Nihat. İslam Mantık Tarihi ve Fârâbî Mantığı. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi, 1969.
KEKLİK, Nihat. “Fârâbî Mantığının Kökleri”. Şarkiyat Mecmuası 4 (1962):147-169.
KNEALE, William–KNEALE, Marta. The Development of Logic. London: Oxford at the Clarendon Press, 1962.
KÖMÜRCÜ, Kamil. Esîrüddin el-Ebherî’nin Mantık Anlayışı. Ankara: Yayınevi Yayınları, 2010.
LAERTIOS, Diogenes. Ünlü Filozofların Yaşamları ve Öğretileri. Trc. Candan Şentuna. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2013.
ÖNER, Necati. Klasik Mantık. Ankara: Vadi Yayınları, 2009.
ÖNER, Necati. Tanzimattan Sonra Türkiye’de İlim ve Mantık Anlayışı. İstanbul: Divan Kitap, 2012.
ÖZPİLAVCI, Ferruh. Fârâbî’nin Önerme Anlayışı. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2018.
PATZİG, Günther. “Mantık Nedir?”. Günümüzde Felsefe Disiplinleri. Trc. Doğan Özlem. 55-73. İstanbul: Ara Yayıncılık, 1990.
PETERS, Farancis E. Antik Yunan Felsefesi Terimler Sözlüğü. Trc. ve Haz. Hakkı Hünler. İstanbul: Paradigma, 2004.
PORPHYRIOS. Isagoge. Trc. Betül Çotuksöken. İstanbul: Remzi Kitabevi, 1986.
ROSS, David. Aristoteles. Trc. Ahmet Arslan. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık, 2011.
SABRA, Abdülhamid I. “İbn Sînâ’da Mantığın Konusu”. Trc. Yusuf Daşdemir. Necmettin Erbakan Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2015): 221-239.
TOKTAŞ, Fatih. İslam Düşüncesine Felsefe Eleştirileri. İstanbul: Klasik Yayınevi, 2004.
URAL, Şafak. Temel Mantık. İstanbul: Çantay Kitabevi, 1995.