KÜRE BİR DÜNYADA İSTİKBÂL-İ KIBLENİN İMKÂNI ÜZERİNE

Bilindiği üzere, istikbâl-i kıble namazın şartlarından biridir. Allah Teâlâ Bakarasûresinin 144. âyetinde “ َْهَجِ وَ ّلْ َوَ فـ الْر شطِ َك ََامرَِ ْ الحِدْجَسم “ buyurmak suretiyle namazkılarken kıbleye yönelmeyi farz kılmıştır. Zikredilen âyette kıbleye yönelmeninmahiyetini belirleyen üç unsur vardır: Yüz, Mescid-i Haram ve şatr. Fıkıhliteratürü incelendiğinde bunlardan her biri ile neyin kastedildiği üzerinde farklıgörüşlerin ortaya çıktığı ve bu farklı görüşlere bağlı olarak da istikbâl-i kıbleninmahiyetinin farklılık arz ettiği görülecektir. Âyette ayrıca zikredilmese de namazkılan kimsenin bulunduğu yer ile Mescid-i Haram’ın bulunduğu yer ve bunlarınbirbiri karşısındaki konumu kıble meselesinde kritik bir öneme sahiptir.Özellikle dünyanın bir küre şeklinde oluşunun genel kabul gördüğü günümüzdebu unsur üzerinde daha dikkatli bir şekilde durulması gerektiği kanaatindeyiz.Zira zikredilen âyet klasik dönemde genel itibariyle ve görebildiğimiz kadarıyladünyanın düz oluşu esas alınarak anlaşılmış, yorumlanmış ve dolayısıyla buaçıdan herhangi bir problem görülmemiştir. Modern dönemde ise dünyanın küreşeklinde olduğu fikri Müslümanlar arasında genel kabul görmüş, ancak bu fikrinkıble açısından ortaya çıkardığı problemler üzerinde yeterince durulmamıştır.Küre dünya modelinin kıble konusunda ortaya çıkardığı problemlerden ilkiKâbe’ye birden fazla rota üzerinden yönelmenin mümkün olması ve ne yapılırsayapılsın kıble sayısının ikiden aşağıya düşürülememesidir. İkinci problem,Kâbe’ye ya da kıbleye gerçek anlamda yönelememektir; naslar ne kadar genişyorumlanırsa yorumlansın küre dünya modelinde Kâbe’ye ya da kıbleyeyönelmek sadece Kâbe’nin merkezinde bulunduğu yarımkürede mümkünolabilmektedir. Bu makalede küre bir dünya üzerinde kıbleye yönelmenin imkanve keyfiyeti üzerinde durulacaktır.

ON THE POSSIBILITY OF ISTIQBĀL AL-QIBLA ON A SPHERE EARTH

As it is known, istiqbāl al-qibla is one of the conditions of the prayer. In the 144th verse of al-Baqarah, Allah made turning to the qibla obligatory while praying by َ َك ” saying ْه َج ِ و َ ّل ْ َو َ فـ ال ْر ِ َشط ِد ْج َس ِ م َام ر َ الح .“ ْ There are three factors that determine the essence of turning to the qibla in the mentioned verse: Face, Masjid al-Ḥarām and shaṭr. When the fiqh literature is examined, it will be seen that different opinions have emerged on what is meant by each of these, and that the essence of istiqbāl al-qibla differs by depending on these different opinions. Also, although it is not mentioned separately in the verse; the place where the prayer is located, the place where the Masjid al-Haram is located, and their position of facing each other have a critical importance in the matter of the qibla. Especially nowadays that the earth is globally recognized as being a sphere, we are of the opinion that it should be more carefully considered on this fact. Because, in general and as far as we can see, in the classical period the mentioned verse is understood, commented based on the flatness of the Earth and so no problems have been seen in this regard. In modern times, the idea that the earth is spherical has been generally accepted among Muslims, but the problems that emerged from this idea have not been dwelled on sufficiently. The first problem there arises regarding the qibla with the spherical world model is that it becomes possible to turn towards Ka´bah through more than one route and that it becomes impossible to decrease the number of qibla below two no matter whatever is done. The second problem is the inability to turn towards Ka´bah or qibla in real terms; In a global world model, it is possible to turn towards Ka´bah or qibla only on a hemisphere where the Ka´bah is located at the center of the same no matter how comprehensively the material evidences are interpreted. In this article, it will be focused on the possibility and arbitrariness of turning to the qibla on a sphere Earth.

PDF

___

ABDALİ, S. Kamal. “The Correct Qibla”. National Science Foundation, Washington, DC (1997): 1-36.
ABDULLAH B. AHMED B. HANBEL. el-Mesâil. Thk. Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: elMektebü’l-İslâmî, 1401/1981.
ÂBÎ, Salih Abdüssemî el-Âbî el-Ezherî. Cevâhiru’l-iklîl şerḥu Muḫtaṣari’ş-Şeyḫ Ḫalîl. 2 cilt. Beyrut: el-Mektebetü's-Sekâfiyye, ts..
ÂLİM B. ALÂ. el-Fetâva’t-Tatarḫaniyye. Thk. Seccad Hüseyin. 4 cilt. Hyderabad: Osmania Oriental Publications, 1404/1986.
Antipodes Map. “Tunnel to the other side of the World”. Erişim: 19 Mayıs 2018. https://www.antipodesmap.com/.
BÂBERTÎ, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. “el-ʿİnâye”. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 cilt. Bulak: el-Matbaatü'lKübra'l-emîriyye, 1315/1897.
BOZAL, Özge. Navigasyona Hazırlık ve Geleneksel Navigasyon Yöntemleri. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Denizcilik ve Yelken Kulübü, 2016.
BOZKURT, Nebi. “Şâzervân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 38: 390. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
BUHÛTÎ, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Dekāʾiku üli’n-nühâ li-Şerhi’lMüntehâ. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî. 7 cilt. Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1421/2000.
BUHÛTÎ, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. er-Ravzü’l-mürbiʿ şerḥu Zâdü’lmüstekniʿ. Thk. Abdulkuddüs Muhammed Nezir. Beyrut: Dâru'lMüeyyid & Müessesetü'r-Risâle, ts..
BUHÛTÎ, Mansûr b. Yûnus b. Salâhiddîn. Keşşâfü’l-kınâʿ ʿan metni’l-İknâʿ. Thk. Muhammed Emin ed-Dinnâvî. 5 cilt. Beyrut: Âlemü'l-kütüb, 1417/1997.
BURHÂNÜDDÎN eL-BUHÂRÎ, Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Mergīnânî. elMuḥît. Thk. Abdülkerim Sami el-Cündî. 9 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'lilmiyye, 1424/2004.
BÜCEYRİMÎ, Süleyman b. Muhammed b. Ömer. Tuḥfetü’l-ḥabîb ʿalâ şerḥi’lḪaṭîb. 5 cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-ilmiyye, 1417/1996.
Cactus 2000. “Distance of the Horizon”. Erişim 19 Mayıs 2018. https://www.cactus2000.de/uk/unit/masshor.shtml.
Denizcilik Balıkçı Gemisinde Kıyı Seyri. Ankara: T.C. Millî Eğitim Bakanlığı, 2017.
Denizcilik Temel Seyir. Ankara: T.C. Milli Eğitim Bakanlığı, 2016.
Earth Curvature. “Earth Curvature Calculator”. Erişim 19 Mayıs 2018. http://earthcurvature.com/.
el-Fetâva’l-Hindiyye. 6 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 1421/2000.
GÜÇ, Ahmet. “Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 364. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
GÜNEL, Fuat. “Hicr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 455-456. Ankara: TDV Yayınları, 1998.
HASKEFÎ, Alâüddîn Muhammed b. Alî b. Muhammed ed-Dımaşkī. “edDürrü’l-muḫtâr”. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 13 cilt. Riyad: Dâru Âlemü'l-kütüb, 1423/2003.
İbn ABDÜLBER en-NEMERÎ, Ebû Ömer Cemâlüddîn Yûsuf b. Abdillâh b. Muhammed. el-Kâfî fî fıḳhi ehli'l-Medîneti'l-Mâlikî. Beyrut: Dâru'lKütübi'l-ilmiyye, 1413/1992.
İbn ÂBİDÎN, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. “Minḥatü’l-ḫâliḳ ʿale’l-Baḥri’r-râʾiḳ”. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. Thk. Zekeriyya Umeyrât. 9 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 1418/1997.
İbn ÂBİDÎN, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. 13 cilt. Riyad: Dâru Âlemü'lkütüb, 1423/2003.
İbn EBÛ ZEYD, Ebû Muhammed Abdullāh b. Ebî Zeyd Abdirrahmân elKayrevânî en-Nefzî. en-Nevâdir ve’z-ziyâdât ʿalâ mâ fi’l-Müdevvene ve ġayrihâ mine’l-ümmehât. 15 cilt. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1999.
İbn HACER EL-HEYTEMÎ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Muhammed b. Muhammed es-Sa‘dî. “Tuḥfetü’l-muḥtâc bi-şerḥi’l-Minhâc”. Ḥavâşî Tuḥfetü’l-muḥtâc bi-şerḥi’l-Minhâc. Kahire: Matbaatü Mustafa Muhammed, ts..
İbn KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Kâfî fî fıḳhi’lİmâmi’l-mübeccel Aḥmed b. Ḥanbel. 6 cilt. Cîze: Hicr li't-tibâati ve'nneşr, 1417/1997.
İbn KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. el-Muġnî. Thk. Abdullah b. Abdulmuhsin et-Türkî & Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 15 cilt. Riyad: Dâru Âlemü'l-kütüb, 1417/1997.
İbn KUDÂME, Ebû Muhammed Muvaffakuddîn Abdullah b. Ahmed b. Muhammed b. Kudâme el-Cemmâîlî el-Makdisî. “el-Muḳniʿ”. el-Muḳniʿ, Şerḥu’l-kebîr, el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf . Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî & Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 32 cilt. Cîze: Hicr li't-tibâa ve'n-neşr, 1414/1993.
İbn KUDÂME, Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. “eş-Şerḥu’l-kebîr”. el-Muḳniʿ, Şerḥu’l-kebîr, el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf. Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî & Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 32 cilt. Cîze: Hicr li't-tibâa ve'n-neşr, 1414/1993.
İbn MANZÛR, Ebü’l-Fazl Muhammed b Mükerrem b Ali el-Ensârî. “Ḳbl”. Lisânü’l-ʿArab. 11: 536-547. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadır, ts..
İbn MÜFLİH, Ebû İshâk Burhânüddîn İbrâhîm b. Muhammed b. Abdillâh erRâmînî ed-Dımaşkī. el-Mübdiʿ fî şerḥi’l-Muḳniʿ. Thk. Muhammed Hasan Muhammed Hasan İsmail eş-Şâfiî. 8 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'lilmiyye, 1418/1997.
İbn NÜCEYM, Zeynüddîn b. İbrâhîm b. Muhammed el-Mısrî. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. Thk. Zekeriyya Umeyrât. 9 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 1418/1997.
İbnü’l-HÜMÂM, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd esSivâsî el-İskenderî. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 cilt. Bulak: elMatbaatü'l-Kübra'l-emîriyye, 1315/1897.
İbnü’n-NECCÂR el-FÜTÛHÎ, Ebû Bekr Takıyyüddîn Muhammed b. Ahmed b. Abdilazîz. Müntehe’l-irâdât fî cemʿi’l-Muḳniʿ maʿa’t-Tenḳīḥ ve ziyâdât, Thk. Abdülgani Abdülhâlik. 2 cilt. Beyrut: Âlemü'l-kütüb, ts..
İLÎŞ, Ebû Abdillâh Muhammed b. Ahmed b. Muhammed el-Mısrî. Mineḥu’lcelîl ʿalâ Muḫtaṣari’ş-Şeyḫ Ḫalîl. 4 cilt. Kahire: Dâru Sâdır, 1294.
KALYÛBÎ, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Ahmed b. Selâme. “Ḥâşiyetü’lḲalyûbî ʿalâ Şerḥi’l-Maḥallî ʿale’l-Minhâc”. Ḥâşiyetân ʿalâ şerḥi Celâlüddîn Muḥammed Aḥmed el-Maḥallî ʿalâ Minhâci’ṭ-ṭâlibîn. 4 cilt. Kahire: Mektebetü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1375/1956.
KARÂFÎ. Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. İdrîs b. Abdirrahmân el-Mısrî. eẕẔehîra. Thk. Said Aʿrâb. 14 cilt. Beyrut: Dâru'l-Garbi'l-İslâmî, 1414/1994.
KÂSÂNÎ, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’şşerâʾiʿ. 7 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 1406/1986.
Math Central. “Curvature of the Earth”. Erişim: 19 Mayıs 2018. http://mathcentral.uregina.ca/QQ/database/QQ.09.97/dyck2.html. Math Central. “Hidden by the curvature of the Earth”. Erişim: 19 Mayıs 2018. http://mathcentral.uregina.ca/QQ/database/QQ.09.02/shirley3.html
MÂVERDÎ, Ebü'l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib. el-Ḥâvi’l-kebîr. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud & Ali Muhammed Muavvaz. 18 cilt. Beyrut: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye, 1414/1994.
MERDÂVÎ, Ebü’l-Hasen Alâüddîn Alî b. Süleymân b. Ahmed. “el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf”. el-Muḳniʿ, Şerḥu’l-kebîr, el-İnṣâf fî maʿrifeti’r-râciḥ mine’l-ḫilâf . Thk. Abdullah b. Abdülmuhsin et-Türkî & Abdülfettah Muhammed el-Hulv. 32 cilt. Cîze: Hicr li't-tibâa ve'n-neşr, 1414/1993.
MERGİNÂNÎ, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl elFergânî. “el-Hidâye”. Fetḥu’l-ḳadîr li’l-ʿâcizi’l-faḳīr. 10 cilt. Bulak: elMatbaatü'l-Kübra'l-emîriyye, 1315/1897.
Metabunk. “Earth's Curve Horizon, Bulge, Drop, and Hidden Calculator”. Erişim 19 Mayıs 2018. https://www.metabunk.org/curve/. MEVSILÎ, Ebü’l-Fazl Mecdüddîn Abdullah b. Mahmûd b. Mevdûd. el-İḫtiyâr litaʿlîli’l-Muḫtâr. Thk. Mahmud Ebu Dakîka. 5 cilt. Kahire: Dâru'l-Fikri'lArabî, 1370/1951.
NESEFÎ, Ebü’l-Berekât Hâfızüddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd. “Kenzü’ddeḳāʾiḳ”. el-Baḥrü’r-râʾiḳ. Thk. Zekeriyya Umeyrât. 9 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-ilmiyye, 1418/1997.
NEVEVÎ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Şeref b. Mürî. el-Mecmûʿ şerḥu’l-Müheẕẕeb. Thk. Muhammed Necîb el-Mutîʿî. 23 cilt. Cidde: Mektebetü'l-İrşâd, ts.. Omni Calculator. “Earth Curve Calculator”. Erişim 19 Mayıs 2018. https://www.omnicalculator.com/physics/earth-curvature.
ÖZEL, Ahmet. “Kıble”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 25: 367. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
RÛYÂNÎ, Ebü’l-Mehâsin Fahrülislâm Abdülvâhid b. İsmâîl b. Ahmed etTaberî. Baḥrü’l-meẕheb fî fürûʿı meẕhebi’l-İmâm eş-Şâfiʿî. Thk. Ahmed İzzû İnâye ed-Dımaşkî. 14 cilt. Beyrut: Dâru İhyai’t-Türasi’l-Arabi, 1423/2002.
SÂVÎ, Ahmed b. Muhammed el-Mâlikî el-Halvetî. “Bulġatü’s-sâlik li-aḳrabi’lmesâlik”. eş-Şerḥu’ṣ-ṣaġīr ʿalâ Aḳrebi’l-mesâlik. Thk. Mustafa Kemal Vasfi. 4 cilt. Kahire: Dâru'l-Meârif, ts..
SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsûṭ. 30 cilt. Beyrut : Dâru'l-Ma'rife, 1414/1993.
ŞÂFİÎ, Ebû Abdillâh Muhammed b. İdrîs b. Abbâs. el-Üm. Thk. Rıfat Fevzi Abdülmuttalib. 11 cilt. Mensûra: Dârü'l-Vefâ, 1422/2001.
ŞİRÂZÎ, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Müheẕẕeb fî fıḳhi’lİmâm eş-Şâfiʿî. Thk. Zekeriyya Umeyrât. 3 cilt. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'lİlmiyye, 1416/1995.
ŞİRBÎNÎ, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kāhirî. “el-İḳnâʿ fî ḥalli elfâẓi Ebî Şücâʿ”. Tuḥfetü’l-ḥabîb ʿalâ şerḥi’l-Ḫaṭîb. 5 cilt. Beyrut: Dârü'lKütübi'l-ilmiyye, 1417/1996.
ŞİRBÎNÎ, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed el-Hatîb el-Kāhirî. Muġni’l-muḥtâc ilâ maʿrifeti meʿânî elfâẓi’l-Minhâc. Thk. Muhammed Halil Aytânî. 4 cilt. Beyrut: Dâru'l-Ma'rife, 1418/1997.
ŞİRVÂNÎ, Abdülhamîd. “Ḥâşiye alâ Tuḥfeti’l-muḥtâc bi-şerḥi’l-Minhâc”. Ḥavâşî Tuḥfetü’l-muḥtâc bi-şerḥi’l-Minhâc. 10 cilt. Kahire: Matbaatü Mustafa Muhammed, ts..
Tekne Dergisi. “Denizcilikte Merkator İzdüşümü”. Erişim: 19 Mayıs 2018. http://www.teknedergisi.com/denizcilikte-merkator-izdusumu/.
Türkiye Bilimler Akademisi Ulusal Açık Ders Malzemeleri. “Harita Projeksiyonları”. Erişim: 19 Mayıs 2018. http://www.acikders.org.tr/pluginfile.php/693/mod_resource/cont ent/1/Unite4_harita_projeksiyonlari_guncel.pdf.
ÜNAL, Sadettin. “Kâbe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14: 14-21. Ankara: TDV Yayınları, 2001.
VENŞERÎSÎ, Ebü’l-Abbâs Ahmed b. Yahyâ et-Tilimsânî el-Fâsî. el-Miʿyârü’lmuʿrib ve’l-câmiʿu’l-muġrib ʿan fetâvâ ʿulemâʾi İfrîḳıyye ve’l-Endelüs ve’lMaġrib. 13 cilt. Vizâratü’l-evkâf ve’ş-şuûni’l-İslâmiyye li’l-Memleketi’lMağribiyye, 1401/1981.
Vikimy. “Merkator Projeksiyonu Hakkında Bilgiler”. Erişim: 19 Mayıs 2018. http://vikimy.com/l-tr/Merkat%C3%B6r_projeksiyonu.
Wikiderya. “Kerte hattı/İmece Deniz Ansiklopedisi”. Erişim: 19 Mayıs 2018. https://wikiderya.org/wiki/kerte-hatt%C4%B1.