HİKMET EKSENİNDE NASSLARIN YORUMLANMA İMKÂNI VE SINIRLARI

Alîm olan ve kemal ilmiyle kullarının dinî ve dünyevî maslahatlarını en iyi bilenyüce Allah, hakîm olarak onlarla ilgili koyduğu hükümlerde de en ince hikmetigözetmiştir. Yüce Allah hikmeti gereği, kullarının maslahatlarını hem maddî hemde manevî; hem bu dünyaya ‘âcile dönük hem de uzun vadeye/ ahirete dönükolarak gözetmiştir. İstikrâ/ tümevarım metoduyla incelendiğinde söz konusu gâîhikmetin Kur’an ve Sünnette yer alan nasslarda da gözetildiği görülür. Nasslarınsınırlı olayların sınırsız olduğu düşünüldüğünde Müslümanların karşılaştığı yenimeselelerde vahiyle olgu arasında sağlıklı bir bağ kurulabilmesi bu hikmetingözetilmesiyle mümkündür. İslam Hukuku geleneği içerisinde ilk üç asır hariçdiğer zamanlarda nasslarla olgu arasında hikmet eksenli bu bağın kurulduğunusöylemek (bazı müçtehitler istisna edilirse ) güç gözüküyor. Zira naslarla ilgiliyapılan yorum ve istidlaller daha çok literal nitelikli olmuştur. Kıyas yolu ile illetbenzerliğinden hareketle hükmü nasslarda açıklanmış bir meselenin hükmünü,hükmü bilinmeyen meselelere de tadiye ederek hükmü genişletme şeklindeki biriçtihat yöntemi olan kıyasta, hukuk istikrârının korunması adına hükümler illetüzerine bina edilmiş ve hikmet çoğu zaman göz ardı edilmiştir. Kıyasta ta’lilinneye göre yapılacağı bağlamında illet mi? Hikmet mi? Sorusunda söz konusuedilen hikmet daha dar anlamlıdır. Çünkü burada hikmet kıyas konusu olayınözelinde cereyan eder. Biz araştırmamızda sadece bunu konu edinmiyoruz.Bilakis geniş anlamda yani hükmün konulmasında hedeflenen sonuç ya dakorunmak istenen maslahat anlamındaki hikmeti merkeze alıyoruz. Neticede ikihususa cevap arıyoruz 1.Nassların yorumlanmasında gözetilen bu gâi hikmetinsınırları nedir. 2.Doğabilecek sonuçların dikkate alınması anlamında “hikmeti”önceleyen bir gâî yorum geliştirilerek günümüzde ortaya çıkan problemlerinçözümüne katkı sağlamak mümkün mü? Makalede bu sorular somut örneklerüzerinden tartışılmaktadır.

THE POSSIBILITY AND LIMITS OF INTERPRETING THE NASS IN THE BASIS OF WISDOM

With his perfect lore, knowing best what is best for his servants’ religious and worldly good, Allah, the Almighty, regards the deepest wisdom in his judgements he has made as the Judge. Due to his wisdom, Allah, the Almighty, considers the good of his servants both physically and spiritually both in this World “in the short term” and in the afterlife “in the long term”. Adopting the inductive method, one can see that the functional wisdom in question is kept in view in Qur’an and Sunnah. When we regard that the nass are limited but not the cases, when Muslims experience a new problem, it can be possible to reasonably correlate between the revelation and the fact by taking the wisdom into account. Within the tradition of Islamic law, except fort he fisrt three centuries, it seems hard to say that this wisdom -based correlation (with the exception of some mujtahids) has been achieved. This is because interpretation and reasoning of the nass has been mostly literal. Judgement are built on the causes for the sake of stability in law, thus wisdom has mostly been bypassed in anaolgy, an ijtihad method functioning as a judgement extender by appliying the judgement for a familiar case whose judgement is already known to a new case because of the cause similarity between the two. The wisdom mentioned in the question “How will analogy be fulfilled, in a causebased context or in a wisdom –based context?” has narrower meaning as wisdom takes place specificly in the case which is subject to analogy. Our subject matter is not only this; conversely, we focus on the wisdom with its largest meaning as the desired result or the maslaha (good) aimed at judgement making process. As a result, we search for answers to two subjects: 1. What are the limits of this functional wisdom regarded in the interpretation process of the nass? 2. Is it possible to contribute to the solutions for the problems that arise at present by improving a functional interpretation without ignoring the probable outcomes? In this article, these questions are discussed on concrete examples.

PDF

___

ÂMİDÎ, Ebü’l-Hasen Seyfeddin Alî b. Muhammed b. Sâlim. el-İhkâm fî Usûli’lAhkâm. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1985.
APAYDIN, H. Yunus, İslam Hukuk Usûlü. Kayseri: Kardeşler Form Ofset Baskı, 2016.
BARDAKOĞLU, Ali, İslam Hukukunda Metodolojik İhtilaflar ve Sonuçları(Ders Notları). Kayseri: 1987.
BUHÂRÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail, Sahîhu’l-Buhârî. nşr. Halil b. Me’mun Şiha, Beyrut: Daru’l-Marife, 2010.
CEVHERÎ, İsmail b. Hammad. es-Sıhâh Tâcu’l-Luğa ve Sıhâhu’l-Arabiyye. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Turasi’l-Arabî, 1999.
CESSÂS, Ebû Bekr Ahmed b. Alî Râzî. el-Fusûl fi’l-Usûl. nşr. Uceyl Câsim enNeşmî, Kuveyt: Vizaretü’l-Evkaf ve’ş-Şuûni’l-İslamiyye, 1994.
EBÛ DÂVÛD, Süleyman b. Eş'as, es-Sicistani. Sünenu Ebî Davud. nşr. İzzet Ubeyd ed-De’as, Muhammed Ali es-Seyyid, Beyrut: Dâru’ İbni Hazm, 1997.
ERKAL, Mehmet. “Ganimet”, DİA. XIII, (s. 351-354).
EZHERÎ, Ebu Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehzîbu’l-Luğa. (tah. Ahmed A. Muhaymir), Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2004.
FAYDA, Mustafa. “Fey” , DİA. XII, (s. 511-513)
FÎRÛZABÂDİ, Muhammed b. Yakub, Kâmûsu’l-Muhît. Beyrut: Dâru’l-Kitâbi’lArabî, 2011.
İBN ÂŞÛR, Muhammed Tâhir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. Beyrut: Müessesetü Târihi’l-Arabî, 2000.
İBN ÂŞÛR, Muhammed Tâhir, İslam Hukuk Felsefesi. (çev. Mehmet Erdoğan; Vecdi Akyüz) İstanbul: Rağbet Yayınları, 2006.
İBN MÂCE, Ebû Abdullah Muhammed b. Yezid, Sünenü İbn Mâce, nşr. Ammâr Tayyâr, Yâsir Hasan, Dimaşk: Müessetü’r-Risâle, 2009.
İBN MANZÛR, Cemaleddin. Lisânu’l-Arab. Beyrut: Dâru sadr, 1993.
İBNÜ’L-HÜMÂM, Kemâlüddin Muhammed b. Abdül’l-Vâhid es-Sivâsî. Fethu’lKadîr. Beyrut: ty.
İSFAHÂNÎ, Ebü'l-Kâsım Hüseyin Muhammed b. Muhammed b. Mufaddal Râgıb. el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân. thk. Safvân Adnân Davûdî, Dımeşk: Dâru’l-Kalem, 2002.
KOCA, Ferhat. “Hikmet” DİA. İstanbul: 1998, XVII, (s. 514-518)
MÜSLİM, Ebü'l-Hüseyin Müslim b. el-Haccac Sahîh-i Müslim. nşr. Muhammed Fuad Abdülbaki, Kahire: Müessetü’l-Muhtar, 2010.
NESÂÎ, Ebû Abdurrahman Ahmed b. Ali, Kitabü’s-Süneni'l-Kübrâ, nşr. Hasan Abdülmün’im, Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2001.
ÖZDEMİR, İbrahim. Usül-i Fıkıhta T’alîl Tartışmaları (hicri IV-VIII. asırlar). Dicle Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (basılmamış doktora tezi), Diyarbakır: 2013.
RÂZÎ, Ebû Abdullah Fahreddin Muhammed b. Ömer Fahreddin. el-Mahsûl fî İlmi Usûli'l-Fıkh. nşr. Taha Câbir Feyyaz el-Alvâni, Beyrut: Müessesetü'r-Risâle, 1992.
SERAHSÎ, Ebû Bekr Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el-Mebsût. Beyrut: Dâru’l-Marife, tz.
SERAHSÎ, Usulü’s-Serahsi. thk. Ebu’l-Vefa el-Afganî, Beyrut: Daru’l-Fikr, 2005.
ŞABAN, Zekiyyüddin. İslam Hukuk İlminin Esasları. (çev. İbrahim Kâfi Dönmez), Ankara: TDV Yayınları, 2009.
ŞÂTIBÎ, Ebû İshak. el-Muvâfakât. Dâru’l-Fikr, y.y., t.y.
ŞELEBÎ, Muhammed Mustafa. Ta’lîlü’l-Âhkâm, Beyrut: 1981.
TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa. Sünenü't-Tirmîzî. nşr. Ammar Tayyar ve dğr., Dimaşk: Müessetü’r-Risâle, 2011.
YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi. Hak Dini Kuran Dili. İstanbul: Eser Neşriyat, 1979.
ZEBİDÎ, Muhammed b. Abdurrezzak el-Hüseyni. Tâcu’l-Arûs min Cevâhiri’lKâmûs. Dâru’l-Hidaye, tsz.
ZEMAHŞERÎ, Ebü'l- Kâsım Cârullah Mahmud b. Ömer b. Muhammed. Tefsîrü`l-Keşşâf an Hakâiku`t-Tenzil ve Uyûni`l-Ekâvil fi Vucûhi`t-Te`vil. nşr. Adil Ahmed Abdülmevcud, Ali Muhammed Muavvıd, Riyad: Mektebetü’l-Ubeykan, 1417.