MÂTÜRÎDÎ'NİN KUR'AN YORUMUNA İLİŞKİN TERCİHLERİNDE AKIL KRİTERİ

Kur'an yorumunda nakil ile aklı birlikte kullanan Mâtürîdî Ehl-i sünnet kelamınınsistemleşmesine katkı sunduğu gibi onun tefsir anlayışına da farklı bir solukgetirmiştir. Mâtürîdî tefsirde nakil ile birlikte aklı dengeli bir şekilde kullanarak,Kur'an'a rasyonel yaklaşımın sembolü olmuş olan Mu'tezile ile nakle sıkı sıkıyabağlı olan selef âlimleri arasında mutedil bir düşünce sistemi inşa etmeyibaşarmıştır.Kur'an ayetlerinin yorumuna ilişkin kendi görüşünü birtakım kriterlere göredoğrudan ortaya koyan Mâtürîdî, pek çok ayetin tefsirinde ise kendisindenönceki müfessirlerin yaklaşımlarını aktarıp bunlar arasında tercihte bulunurkenya da ayetin anlamına ilişkin birden fazla ihtimalin söz konusu olduğudurumlarda Kur'an, sünnet, sahabe sözleri, kıraatler, dil ve Arap şiiri gibikıstaslara göre tercihini belirlemiştir.Mâtürîdî’nin Kur'an yorumları arasında seçim yaparken esas aldığı kriterlerdenbirisi de akıldır. Müfessir, farklı görüşler/ihtimaller arasında aklı bir kriterolarak kabul ederken Kur'an'ın bütünlüğüne dikkat etmiştir. Kur'an'ınbütünlüğünü esas alma imkânı olmayan yerlerde ise arka planında ait olduğukelâmî paradigmanın izleri olan yorumlar yaptığı görülmektedir. Mâtürîdîninakli izahlarının gerisinde kelamın temel konularından olan Allah’ın fiilleri, halkuef‘ali’l-‘ibâd, Allah’ın sıfatları, özellikle de, irade ve meşiet meselesi,Peygamberlerin sıfatları ve lütuf vb. meseleler yer almaktadır.Gerek müfessirlerin yorumları arasında tercihte bulunurken, gerekse doğruolması muhtemel anlamlar arasından seçimini yaparken ortaya koyduğu akligerekçelerinde genel olarak isabetli yaklaşımlar sergileyen Mâtürîdî, bazen desadece akıl zaviyesinden bakması neticesinde lafızların zahirini ve bağlamınıdikkatten kaçırmış ve hatalı tercihlerde bulunmuştur. Bu çalışmada Mâtürîdî‘ninTe’vîlâtü’l-Kur'an’da naklettiği görüşler arasında aklı esas alarak yaptığıtercihlerin arka planı tartışmaya açılarak onun Kur'an yorumuna ilişkin yaptığıyorumlar eleştirel bir bakışla ele alınacaktır.

CRITERION OF REASON IN MATURIDI’S CHOICES CONSIDERING INTERPRETATION OF KORAN

Al-Mâturîdî who combined the revelation (an-nakl) with the reason (al-‘akl) in his exegesis of Koran contributed to systematization of kalam of Ahlu’s-Sunnah. In his exegesis, using in balance the revelation and the reason, he accomplished to build a more moderate system of thought between that of Mu’tazila that is regarded as symbol of rational approach to Koran and that of the scholars of first generations (as-Salaf) who adhere strictly to the revelation. This accomplishment of him breathed new life into koranic exegesis of Ahlu’s-Sunnah. In Te’vîlâtü’l-Kur'an making interpretation of verses of Koran on the basis of reason as explaining his own opinions, al-Mâturîdî used reason as criterion as choosing the most correct among the interpretations, as well. Because, according to him, interpretation is an al-ictihâd and reasoning. This can be seen in his distinction between the concept of exegesis and the concept of interpretation and in his thought that the revelation endorses what is put forward by reason. Moreover, according to him Koran is a light (an-noor) and enlightens reasons. Enlighting reason like a light, which makes things visible, it uncovers the veracity of all things, the doubts in hearts and secrets. In this paper I will discuss thoughts of Mâturîdî, who contributed to the systematization and the establishment of the method of reason (ad-dirâyah) in koranic exegesis, about interpretation of Koran and place of the reason that is an important criterion, in these thoughts with in the frame of his Te’vîlatü’l-Kur'an. I will try to present the opinions, which are conveyed by him, or what result he came to after examining possible different meanings of verses of Koran and to what extent these results are accurate.

PDF

___

ALPER, Hülya. “İmam Mâturîdî’de Akıl-Vahiy İlişkisi: Aklın Önceliği ve Vahyin Gerekliliği”. Milel ve Nihal (İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi) 7/2 (2010).
ÂLÛSÎ, Şihâbüddîn Mahmud. Rûhu’l-Meânî. Thk. Ali Abdülbârî, 16 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1995.
BARDAKCI, Sefa. Ebü’l-Muîn en-Nesefî’de Allah İnsan İlişkisi. Konya: Adal Kitap. 2010.
BEYZÂVÎ, Nâsıruddîn Ebû Sa‘îd, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Thk. Muhmmed Abdurrahman el-Maraşlı. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’tTürâsi’l-Arabî, 1418/1999.
CASSÂS, Ahmed b. Ali Ebubekir. Ahkâmü’l-Kur'an. Thk. Muhammed Sâdık Kamhâvî. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1412/1992.
ÇELEBİ, İlyas. İslam İnanç Sisteminde Akılcılık ve Kâdî Abdülcebbâr. İstanbul: Rağbet yay., 2002.
EBÛ UBEYDE, Mamer b. el-Müsennâ. Mecâzü’l-Kur'an. Thk. Fuat Sezgin. 2 Cilt. Kahire: Mektebetü Hâncî, 1381/1961.
DEMENHÛRÎ, Ahmed Sa‘d. el-İmam el-Mâtürîdî ve Menhecü Ehli’s-Sünne fî Tefsîri’l-Kur'an. Ürdün: Dâru’n-Nûr, 2018.
ERSÖZ, Muhammed. "Kur’an’da Allah’ın Dilemesi İstisnâ Edilen Yerlerin İncelenmesi". Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1/32 (Aralık 2018): 475-511.
FERRÂ, Ebû Zekeriyyâ Yahya b. Me‘ani’l-Kur’an. 3 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1983.
GÜL, Ali Rıza. “Mâtürîdî’nin Te’vilâtü’l-Kur’ân’da Kullandığı Veri Kaynaklarına Ahkâm Ayetleri Ekseninde Bir Yaklaşım”. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi III (2015): 7-48.
İbn ÂŞÛR, Muhammed Tahir. et-Tahrîr ve’t-Tenvîr. 30 Cilt. Tunus: Dâru’tTûnûsiyye li’n-Neşr, 1985.
İbn ATIYYE, Abdülhâk b. Ğâlib. el-Muharraru’l-vecîz fî tefsîri kitâbi’l-‘azîz.
Thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’lKütübi’l-İlmiyye, 2001.
İbn KESÎR, Ebü’l-Fidâ İsmail. Tefsîru’l-Kur'an’il-azîm. Thk. Sâmi b. Muhammed Selâme. 2. Baskı. 8 Cilt. Riyad: Dâru’t-Taybe li’n-Neşr ve’tTevzi‘, 1999.
İbn KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah ed-Dinyeverî. Tevîl’i müşkili’lKur'an. Sa‘d b. Necdet Ömer. Beyrut: Müesssetü’r-Risâle, 2015.
İbnü’l-CEVZÎ, Ebü’l-Ferac Abdurrahman. Zâdü’l-Mesîr fî İlmi’t-Tefsîr. Thk. Abdürrezzâk el-Mehdî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1422/2003.
KÂDÎ ABDULCEBBÂR, Ebü’l-Hasen el-Hemedânî. Müteşâbihü’l-Kur’an. Thk.
Adnan Muhammed Zerzûr. Kahire: Dârut-Türâs, tsz. KÂDÎ Abdulcebbâr, Ebü’l-Hasen el-Hemedânî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. Thk. Abdulkerim Osman. Kahire: Mektebetü Vehbe, 1996.
KARATAŞ, ALİ. “Rivayet ve Dirayet Kaynakları Açısından Mâtürîdî’nin Te’vîlâtü’l-Kur’ân’ı”. Ekev Akademi Dergisi 15/47 (Bahar 2011): 161- 174.
KURTUBÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-‘İlâm bimâ fî Dîni’n-Nasârâ mine’l-Fesâd ve’l-Evhâm ve Izhâri Mehâsini’l-İslâm. Thk. Ahmed Hicâzî es-Sakâ. Kahire: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1980.
KURTUBÎ, Ebû Abdillah Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur'an, Thk. Ahmed Berdûnî-İbrahim Atfeyyiş. 2. Baskı. 10 Cilt. Kahire: Dâru’lKütübi’l-Mısrıyye, 1964.
KURTUBÎ, Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. et-Tezkira bi Ahvâli’l-Mevtâ ve’l-Âhıra, Thk. Sâdık b. Muhamme. Riyad: Mektebetü Dâri’l-Minhâc, 1425/2005.
KUTUB, Seyyid. Fî Zılâli’l-Kur'an. 32. Baskı. 6 Cilt. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 2003.
MÂTÜRÎDÎ, Muhammed b. Muhammed Ebû Mansûr. Kitâbü’t-Tevhîd, Thk. Fethullah Huleyf. İskenderiyye: Dâru Câmi‘âti’l-Mısriyye, ts.
MÂTÜRÎDÎ, Muammed b. Muhammed Ebû Mansûr. Te’vîlâtü’l-Kur'an, Thk. Ahmet Vanlıoğlu. 18 Cilt. İstanbul: Dâru’l-Mîzan, 2005.
MÂTÜRÎDÎ, Muammed b. Muhammed Ebû Mansûr. Te’vîlâtü Ehli’s-Sünne, Thk. Mecdi Bâsellûm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.
MÂVERDÎ, Ebü’l-Hasen Ali b. Muhammed. en-Nüket ve’l-‘Uyûn. Thk. Seyyid İbn Abdi’l-Maksûd. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
MUKÂTİL b. SÜLEYMAN, Ebü’l-Hasen. Tefsîru mukâtil b. Süleyman. Thk. Abdullah Muhammed Şehhate. 5 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâs, 1423/2003.
NESEFÎ, Ebü’l-Berekât Abdullah b. Ahmed. Medarikü’t-Tenzîl ve Hakîku’tTe’vîl. Thk. Yûsuf Ali Bedevî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, 1998.
ÖZDEŞ, Talip. Mâtürîdî’nin Tefsir Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2003.
RÂZÎ, Fahruddîn b. Allâme Ziyâüddîn Ömer. Mefâtîhu’l-Gayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
RÂZÎ, Fahruddîn b. Allâme Ziyâüddîn Ömer. Nihâyeti’l-Ukûl fî Dirâyeti’l-Usûl. Thk. Said Abdüllatif Fude. Beyrut: Dâru’z-Zehâir, 2015.
RÂZÎ, Fahruddin b. Allâme Ziyâüddîn Ömer. Meâlimü Usûli’d-Dîn. Thk. Tâhâ Abduurauf Sa‘d. Lübnan: Dâru’l-Kütüb’l-Arabî, b.y.
SA‘LEBÎ, Ahmed b. Muhammed b. İbrahim. el-Keşf ve’l-Beyân ‘an Tefsiri’lKur'an. Thk. Muhammed b. Âşûr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’lArabî, 2002.
SÂBÛNÎ, Nuruddîn Ahmed b. Mahmud. el-Bidâye fî Usûliddîn. nşr. Bekir Topaloğlu. Ankara: DİB. Yay., 2000.
SANÂNÎ, Ebubekir Abdürrezzâk b. Hemmâm b. Nâfi‘. Tefsiru’s-San‘ânî. Thk. Mustafa Müslim Muhammed. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Marife, 1411/1990.
SÜLÜN, Murat. “İmam Mâtürîdî ve Te'vilatü'I-Kur'an Adlı Eseri -Genel Bir Bakış”, Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmi Dergisi. 5-6 (2008): 59-79.
ŞEVKÂNÎ, Muhammed b. Ali b. Muhmmed. Fethu’l-Kadîr. 6 Cilt. Dımeşk: Dâru İbn Kesir, 1414/1994.
TABERÎ, İbn Cerîr. Câmiü’l-Beyân ‘an Te’vil-i Âyi’l-Kur’an, Thk. Ahmet Muhammed Şâkir. 24 Cilt. b.y.: Müessesetü’r-Risâle, 1420/2000.
TUĞLU, Nuri, “İmam Mâtürîdî'nin Te'vilatü'l-Kur'an Adlı Tefsirinin Rivayet İlimleri Açısından Bazı Özellikleri”. Arayışlar İnsan Bilimleri Araştırmaları 3/5-6 (2001): 115-130.
VAHIDÎ, Ebü’l-Hasen Ali b. Ahmed b. Muhammed b. Ali. el-Vasit fî Tefsîri Kur'ani’l-Mecîd. Thk. Adil Ahmed Abdülmevcud v.dğr. 4 Cilt. Beyrut: Darul-Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
YAVUZ, Yusuf Şevki. “Hidayet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17: 473-477. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı, 1998.
ZECCÂC, Ebû İshâk. Meâni’l-Kur'an ve ‘İrâbüh. Thk. Abdülcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1988.
ZEMAHŞERÎ, Mahmud b. Ömer, el-Keşşâf ‘an Hakâiki Gavamizi’t-Tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1407/1987.