ENDÜLÜS EMEVÎLERİ DÖNEMİNDE KELÂM KARŞITLIĞININ SEBEPLERİ

Endülüs İslâm medeniyetinde farklı birçok alanda ilim adamları yetişmiştir.İslâmî ilimlerde de önemli isimlerin yetişmiş ve ciddi gelişmeler kaydedilmiştir.Gerek yazılan eserler gerek ortaya konulan fikirler ile Endülüs bölgesi önemli birilmi birikime ev sahipliği yapmıştır. Ancak bölgede kıraat, tefsir, hadis ve fıkıhalanlarında kaydedilen ilerleme kelâm ilmi için aynı düzeydegerçekleşememiştir. Öyle ki kelâmî fikirlerin özgürce tartışılması, yeni fikirlerinortaya atılması bazı dönemlerde engellenmiş, bid’at kabul edilmiş ve hatta bazıdönemlerde yasaklanabilmiştir. Kelâm ilminin Endülüs’te yeterli oranda gelişmegösterememesinin gerisinde var olan toplumsal, siyasî ve fikri nedenler ve budurumun ortaya çıkardığı mezhep taassubunun yaygınlaşması, taklitçiliğinteşviki gibi sonuçları üzerinde durulacaktır. Zira kelâmî konular ve görüşlersosyal, siyasal ve kültürel etkenlerden bağımsız değildir. Diğer yandan kelâmmetodunun toplumda özgür düşünceyi güçlendiren, farklı din mensupları ilekarşılaşıldığında ortaya çıkabilecek inanca dair tartışmaları aklî ilkeler ışığındadüzenleyen yönleri de bulunmaktadır.Endülüs’te bölgesel hâkimiyetlerin söz konusu olduğu dönemler yerine üç asrayakın süre bölgede etkisiyle öne çıkan Endülüs Emevîleri dönemi üzerindedurulacaktır. Bu dönem özellikle Doğu - Batı İslâm’ının mukayesesine de imkânvermektedir. Endülüs’te gelişen ilmî birikim, Doğu’ya gerçekleştirilen seyahatleryoluyla şekillenmiştir. Endülüs Emevîleri dönemi, Doğu Emevî Devletinindevamı olması özelliğiyle Abbasi-Emevî çekişmesinden etkilenmiş bu ise ilmîhayatın şekillenmesinde siyasetin belirleyici rolüne neden olmuştur. Siyasîetkiler yanı sıra bölgede etkin Malikî mezhebi ve toplumsal yapının da kelâmilminin algılanışında etkili olduğu görülmektedir.

THE REASONS OF OPPOSITION TO KELAM DURING THE ANDALUSIAN UMAYYAH

Andalusian civilization, which has an important place in the world history, has cultivated many intellectuals during the nine centuries. In religious sciences, developments and written works were prominent at that time particularly in the area of qiraah, tafsir, hadith and fiqh. It is possible to see that kalām does not develop in Andalusia like other religious sciences and it was forbidden in some periods. However, kalām has an important function because of both the rational method that it uses and the deceptive issues which it deals with. In our writings about Andalusia, the social, political and ideological causes of the inability to develop enough kalām will be emphasized. And this will focus on the consequences of the dissemination of sectarianism and the promotion of “taqlīd” in the society in which it emerges. Because theological debates and opinions are not independent from social, political and cultural factors. Andalusian Umayyad state will be dealt with in Andalusia instead of the periods when regional dominance is mentioned. This period also makes it possible to compare East-West Islam in particular. The scientific accumulation carried to Andalusia has not developed independently from the East. It has been shaped through the travels to the East. Andalusian Umayyads, the continuation of the Umayyad State, were influenced by Abbasi-Umayyad conflicts. This has led to the influence of politics on the shaping of the scientific life.

PDF

___

ABBÂDÎ, Ahmed. Muhtar fi Târîhu’l-Mağrib ve’l-Endelüs. (İskenderiye: Müessesetü Sekâfeti’l-Câmiiyye, ts).
ABDÜLHAMİD, İrfan. İslâm’da İtikadi Mezhepler ve Akaid Esasları. Trc. Saim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 1983.
AHMED b. HANBEL (ö. 241/855), Ebû Abdullah Ahmed b. Muhammed eşŞeybânî. Er-Redd ale'l-Cehmiyye ve'z Zanadıka. Riyad: Dâru’l Livâ’, h. 1397 [1977].
AKOĞLU, Muharrem. “Endülüslü Sufî Muhammed b. Meserre’nin Mu‘tezile’ye Nispeti Meselesi”. Bilimname IX, 2005/3, 55-73.
ÂL-Î, Nureddin. Endülüs Tarihi. Trc. Hakkı Uygur. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2010.
AYDIN, Hasan. “İslâm Dünyasında Bilim ve Felsefe: Yükseliş ve Duraklama”. Bilim ve Ütopya Dergisi 94-95 (2002).
BARDAKÇI, Mehmet Necmettin. İbnü’l-Arabi Öncesi Endülüs’te Tasavvuf. İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 2/ 23 (2009): 325-355.
BİLGİN, Feridun. “İkinci Endülüs: Girit İslâm Devletinin Kuruluş ve Yıkılış Süreci (827-961)”. History Studies International Journal of History 6 (2014): 1-16
BORCKELMANN, Carl. İslâm Ulusları ve Devletleri Tarihi. Trc. Neşet Çağatay. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
BOZKURT, Birgül. “Endülüs’te Gazâlî Algısı”. Beytulhikme an International Journal of Philosophy 7/1 (2017): 245-309.
CABİRİ, Muhammed Abid. Arap Aklının Oluşumu. Çev. İbrahim Akbaba. İstanbul: İz Yayıncılık, 1997.
ÇAĞRICI, Mustafa. “İbn Meserre”, İslâm Ansiklopedisi. 20: 189-193. Ankara: TDV Yayınları, 1999.
DALKILIÇ, Mehmet. “İbn Hazm Perspektifinden Endülüs’te Mutezile”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi sy. 10 (2004): 75-118.
DOZY, Reinhart Pieter Anne. Geschichte der Maueren in Spanien: Bis zur Eroberung Andalusiens durch die Almorabiden (711-1110). 1874.
GARAUDY, Roger. Endülüs’te İslâm: Düşüncenin Başkenti Kurtuba. Çev. Cemal Aydın. İstanbul: Türk Edebiyatı Vakfı Yayınları, 2014.
HALEF, Ebu Mervan Hayyan b. El-Muktebis min enbâi ehli’l-Endelüs. Nşr: P. Chalmeta - F. Corriente-M. Subh. Madrid: 1979.
EBÛ ZEHRÂ, Muhammed. Mâlik; Hayâtuhu ve Asruhu ve Ârâuhu ve Fıkhuhu. Kahire: Dâru'l-Fikri'l-Arabi, 1947.
EMÎN, Ahmed. Duĥa’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-kitâbi’l-Arabî, ts. EMÎN, Ahmed. Zuhru'l-İslâm. Kahire:1945-1955.
ENDELÜSÎ, Ebü'l-Kâsım Saîd b. Ahmed b. Abdurrahman Saîd. Tabakâtü’l Ümem. Mısır: Matbâtu's Sââde, [188?].
STUVE, F. Die Handelszüge der Araber unter den Abbasiden. Etc. Berlin: 1836.
FAZLURRAHMAN. İslâm. Trc. Mehmet Dağ-Mehmet Aydın. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1993.
FERRUH, Ömer. Tarihü'l-ulûm inde'l-Arab. Beyrut: Dâru'l-İlm li'l-Melayin, 1980.
MAKDİSİ, George. “An Islamic Element in the Early Spanish University”, Islam: Past Influence and Present Challenge İçinde. Edinburgh: 1979.
GİBB, Hamilton Alexander Roskeen. İslâm Medeniyeti Üzerine Araştırmalar. Trc. Kadir Durak v. dğr. İstanbul: Endülüs Yayınları, 1981.
GOLDZİHER, İgnaz. “İspanya Arapları ve İslâm”. Çev. İsmail Hakkı Ünal, İslâmî Araştırmalar Dergisi 2 (Ekim 1986):48-62.
HİTTİ, Philip. İslâm Tarihi. Trc. Prof. Dr. Salih Tuğ. İstanbul: Boğaziçi Yayınlar, 1980
HOODBHOY, Pervez. İslâm ve Bilim. Çev. Eser Birey. İstanbul: Cem/Kültür, 1993.
HOURANİ, George. F. “Endülüs’te Aklî Bilimlerin İlk Gelişimi”. Trc. Mehmet Özdemir. Dinî Araştırmalar Dergisi 2 (Ocak-Nisan 2000): 199-211.
HUŞENÎ, Muhammed b. Hâris. Kudâtü Kurtuba. Kahire: h. 1372.
İZMİRLİ, İ. Hakkı. İslâm’da Felsefî Akımlar. Haz. N. Ahmet Özalp. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 1997.
İBN ASÂKİR, Ebü'l-Kâsım Sikatüddin Ali b. Hasan b. Hibetullah b. Abdullah. Tebyînu kezibi'l-müfteri fima nusibe ile'l-İmam Ebi'l-Hasan el-Eş'ârî. Beyrut: Darü’l-Ceyl, 1995.
İBN HALDÛN. Mukaddime. Çev. Zakir Kadiri Ugan. Ankara: Maarif Basımevi, 1954.
İBN HAYYÂN. El-Muktebis. Thk, M. Mekki. Kahire:1971.
İBN HAZM, Ebu Muhammed b. Ali b. Ahmed b. Said Ez Zâhiri. Resâilü İbn Hazm el-Endelûsi. Thk. İhsan Abbas. Beyrut: El-Müessesetü’l-Arabiyye li’d-dirasat ve’n-Neşr, 2007.
İBN KUTEYBE, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim b. Kuteybe Dîneverî. Te'vîlü muhtelifi'l-hadîs. Beyrut: Dâru'l-Cîl, h. 1393 [1972].
İBNÜ’L-FARADİ. Târihu Ulemâi’l-Endülüs. Nşr. İbrahim el-Enbâri. Kahire: 1989.
İMÂMUDDÎN, S. Muhammed. Endülüs Siyasi Tarihi. Trc. Yusuf Yazar. Ankara: Rehber Yayınları, 1990.
ÎSÂ, Muhammed Abdülhâmid. Târihu’t-Ta’lim fi’l-Endelüs. By. Dâru’l-Fikri’lArabî, 1982.
İZÂRİ, Ebû Muhammed Ali b. Muhammed. El-Beyanu’l-muğrib fi Ahbâri’lMağrib. Nşr. R. Dozy. Leiden: 1849-51.
İZMİRLİ, İsmail Hakkı. Yeni İlm-i Kelâm. Haz. Sabri Hizmetli. Ankara: Umran Yayınları, 1981.
KREMER, A.V. Culturgeschichte des Orients: Unter den Chalifen. Wien: 1975.
KREMER, A.V. Geschichte der herrschenden İdeen des İslâms. Leipzig: 1868.
MAKDİSİ, George. Ortaçağ’da Yüksek Öğrenim, İslâm Dünyası ve Hıristiyan Batı. Çev. Ali Hakan Çavuşoğlu-Tuncay Başoğlu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
MARİN, Manuela. “İslâm’da Şûrâ ve Endülüs Uygulaması”. Çev. Dr. Mustafa Can. Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2009/2): 106-124.
MESUD, Muhammed Halid. “Endülüs İslâm Hukuk Tarihi: Genel Bir Bakış”. Çev. Muhammed Tayyib Kılıç. İstem 14 (2009): 403-433.
MEŞÎNÎ, Mustafa İbrâhîm. Medresetü’t-Tefsîr fi’l-Endelüs. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1986.
MİRANDA, Ambroxio Huici, İslâm Tarihi Kültür ve Medeniyeti. Çev. Kasım Turhan-Ufuk Uyan. İstanbul: 1989.
NUBÂHÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Abdillâh b. Muhammed el-Cüzâmî. Kitâbü’lmerqabe el-ulyâ. Thk. Lévi Provençal. Kahire: 1948.
NUBÂHÎ, Ebü’l-Hasen Alî b. Abdillâh b. Muhammed el-Cüzâmî. Târîhu kudati'l-Endelüs. Beyrut-Lübnan: Daru'l-Kutubi'l-İlmiyye, 1995.
NÜVEYRÎ, Şihabüddin Ahmed b. Abdülvehhâb (ö.733/1332-33). Nihâyetü’lEreb fî Fünûni’l-Edeb. Thk. Müfid Kumeyha. Beyrut: Dârü'l-Kütübi’lİlmiyye, h.1424 [2004].
ÖĞÜT, Salim. “Evzâîlik”, İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.
ÖZDEMİR, Mehmet. Endülüs Müslümanları. Ankara: TDV Yayınları, 1994.
ÖZDEMİR, Mehmet. “Muvahhidler” İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
ÖZDEMİR, Mehmet. Endülüs Müslümanları Kültür ve Medeniyet. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
ÖZDEMİR, Mehmet. “Hişam”. İslâm Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
ÖZDEMİR, Mehmet. Endülüs Müslümanları Medeniyet Tarihi. Ankara: TDV Yayınları, 1997.
ÖZDEMİR, Mehmet. Endülüs Müslümanları Siyasi Tarih. Ankara: TDV Yayınları, 2016.
ÖZDEMİR, Mehmet. Endülüs. İstanbul: İSAM Yayınları, 2014.
ÖZDEMİR, Mehmet. “IX. Yüzyıl Endülüs’ünde Zındıklık Suçlamaları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 38/1 (1998): 223-224.
ÖZDEMİR, Mehmet Nadir. “Sakâlibe Unsuru ve İslâm Dünyasına Girişi-İslâm Kaynaklarına Göre-“. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/1 (2011): 89-107.
PALACIOS, Miguel Asin. The Mystical Philosophy of Ibn Masarra and His Followers. Leiden: E.J. Brill, 1978.
PALENCIA, Angel Gonzalez. Tarihu’l-fikri’l-Endelusi. Trc. Hüseyin Munis. Kahire: Mektebetu's-Sekafeti'd-Diniyye, 2013.
PARLAK, Nizamettin. “Endülüs’te Toplumsal Kutuplaşmanın Sebepleri ve Kültürel Sonuçları”, Milel ve Nihal, 12/1 (Ocak-Haziran 2015):81-106.
SERDAR, Murat. İbn Hazm'ın Kelâmî Görüşleri. Gece Kitaplığı, 2014.
SEYYİD, Eymen Fuâd. “Fâtımîler”. İslâm Ansiklopedisi. 12: 228-237. Ankara: TDV Yayınları, 1995.
ŞEHRİSTÂNÎ, Muhammed Abdülkerim. El-Milel ve’n Nihal: Dinler, Mezhepler ve Felsefî Sistemler Tarihi. Çev. Mustafa Öz. İstanbul: Litera Yayınları, 2008.
WATT, Montgomary. İslâmî Tetkikler İslâm Felsefesi ve Kelâmı. Çev. Süleyman Ateş, Ankara: 1968.
WATT, W. Montgomery-Pierre Cachia. Endülüs Tarihi. Trc. Cumhur Ersin Adıgüzel- Qiyas Şükürov. İstanbul: Küre Yayınları, 2012.
YEFÛT, Sâlim. İbn Hazm ve’l fikru’l-felsefî bi’l- Mağrib ve’l- Endelus. Daru’lBeyza, 1986.
YILDIRIM, Ramazan. “Halku’l-Kur’ân Meselesinin Politik İstismarı”. Milel ve Nihal 8/1 (2011): 49-69.
YILDIZ, Mustafa. Endülüs’te Felsefe, Din ve Siyaset İlişkisi. İstanbul: Ötüken Yayınları, 2016.
YÜCESOY, Hayrettin “Mihne”, İslâm Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 1989.