Türkiye'nin Yurt Dışındaki Doğrudan Yatırımları: Tarihsel ve Mekânsal Perspektif

Türkiye'de Doğrudan Yabancı Yatırım (DYY) üzerine yapılan çalışmalar geleneksel olarak ülkeye gelen yatırımlar üzerine odaklanmıştır. Oysa son yıllarda Türk firmalarının yurt dışına doğrudan yatırımları (YDY) büyük bir artış göstermiştir. Bu makalenin amacı, Türk firmalarının yurt dışına yaptığı doğrudan yatırımların tarihsel gelişimini, sektörel yapısını ve coğrafi dağılışını analiz etmektir.1 Bu amacı gerçekleştirmek için ulusal ve uluslararası kurumlardan elde edilen ikincil verilere dayalı olarak hazırlanan tablo, harita ve grafikler yorumlanmış ve bunun yanı sıra Türkiye'de YDY üzerine yapılmış literatür değerlendirilmiştir. Çalışmadan elde edilen bulgular dört önemli sonucu ortaya koymaktadır: Birincisi, Türk dış yatırımlarının başlangıç tarihi -bilinenin aksine- Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar inmektedir. İkincisi, Türkiye'den yurt dışına giden doğrudan yatırımların altı önemli dönüm noktası bulunmaktadır. Üçüncüsü, Türk dış yatırımlarının ¾'ü bankacılık, imalat sanayi, enerji ve ticaret sektörlerinden meydana gelmektedir. Dördüncüsü, Türk firmalarının yurt dışındaki yatırımları Batı Avrupa, Doğu Avrupa-Balkanlar ve Orta Asya olmak üzere üç bölgede yoğunlaşma göstermektedir. Sonuç olarak, Türk firmaları henüz küresel düzeyde olmasa da, bölgesel olarak büyük bir yatırımcı haline gelmeye başlamıştır.

Turkish Outward Direct Investment: A Historical and Spatial Perspective

Studies on foreign direct investment (FDI) in Turkey have historically been focused on inward FDI rather than outward FDI. Yet, recently the activities of Turkish firms have fostered an impressive outflow of direct investment abroad. In this way, this paper examines the sectoral characteristics and spa-tial distribution of Turkish outward FDI in the world from a historical and geographical perspective. Using secondary data from various sources, the paper provides a historical and evo-lutionary framework for examining the emergence and growth of Turkish outward FDI. The paper contributes to the litera-ture in four ways: First, outward FDI by Turkish firms can be traced back to the Early Republican Period. Second, there are six key turning points in the historical development of Turk-ish Outward FDI. Third, more than two-thirds of Turkish outward FDI has gone to banking, manufacturing, trade and energy activities. Fourth, the location of Turkish firms has been heavily concentrated on Western Europe, the Central Asia, Balkans, and Eastern Europe. As a result, Turkey has be-come a significant outward FDI investor at the regional level.

PDF

___

Accenture (2008). "The rise of the emerging market multinational". http://www.accenture.com/NR/rdonlyres/2835C9BA-2077- 4C68B1CD8B87DC9F009B/0/MPW2Jan08.pdf. (17.12.2008).
Akçaoğlu, Emin (2005). Türk Firmalarının Dış Yatırımları: Saikler ve Stratejiler. İstanbul: Türkiye Bankalar Birliği Yay.
Akış, Yeşim T. (1999). "Turkish firms' success factors in the Former Soviet Un- ion". Cross Cultural Management: An International Journal 6: 3-10.
Altay, Hüseyin (2003) "Orta Asya Türk Cumhuriyetleri'ne yapılan sermaye trans- ferlerine etki eden ekonomik faktörlerin Türkiye kökenli uluslararası fir- maların yöneticileri açısından değerlendirilmesi". Balıkesir Üniversitesi Sos- yal Bilimler Enstitüsü Dergisi 6: 1-23.
Apan, Evrim (2006). Türkiye'nin Yurt dışına Doğrudan Yatırımları ve Türk Fir- malarının Doğrudan Dış Yatırım Kararlarını Etkileyen Faktörler. Uzmanlık Tezi. Ankara: Hazine Müsteşarlığı.
Aykut, Dilek ve Dilip Ratha (2004). "South-South FDI flows: How big are they?" Transnational Corporations 13: 149-177.
_____, Andrea Goldstein (2006). "Developing country multinationals: South-South investment comes of age". OECD Development Centre Working Paper. No. 257.
Batmaz, Nihat (2004). "Türkiye-Kazakistan arasındaki ticari-ekonomik ilişkiler, Türk müteşebbislerinin bu ülkede yaptıkları yatırımların boyutu ve karşı- laştıkları sorunlar". Bilig: Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 29: 83-104.
Batur, M. Erhan (1994). Yurt dışı Sermaye Yatırımları ve Yabancı Sermayeden Türk Ekonomisinin Beklentileri. Uzmanlık Tezi. Ankara: Hazine ve Dış Ti- caret Müsteşarlığı.
Boston Consulting Group (2006). "The New Global Challengers". www.bcg.com/ publications/files/New_Global_Challengers_May06.pdf (3.11.2008).
Business Week (2006). "Emerging giants". Business Week, July 31.
Çulpan, Refik ve Emin Akçaoğlu (2003). "An examination of Turkish direct invest- ments in Central Eastern Europe and Commonwealth of Independent States". İçinde Svetla T. Marinova ve Marin A. Marinov (Eds.) Foreign Direct In- vestment in Central and Eastern Europe. Aldershot: Ashgate.
Demirbağ, Mehmet; Recep Güneş ve Hafiz Mirza (1998). "Political risk mana- gement: A case study of Turkish companies in Central Asia and Russia". Hafiz Mirza (Ed.) Global Competitive Strategies in the New World Economy. London: Edward Elgar. 283-309.
Dicken, Peter, (2007). Global Shift: Mapping the Changing Contours of the World Economy. Fifth Edition. London: Sage.
Dinar Standard (2007). "Top 100 Companies of the Muslim World". http://dinarstandard.com/rankings/ds100/index.html. (11.08.2008).
DPT (2005). Dokuzuncu Kalkınma Planı Dış Ekonomik İlişkiler Özel İhtisas Ko- misyonu Raporu, Ankara: DPT Yayınları.
Dunning, John H. (1993). Multinational Enterprises and the Global Economy. Reading, MA: Addison Wesley.
_____, (2006). "Comments on dragon multinationals: new players in 21st cen- tury globalization". Asia Pacific Journal of Management 23: 139-141.
Economist (2008). "Wind of change, emerging-market multinationals". The Economist. January.
Ekonomik Forum (1998). "Dışarıya yatırım devri". Ekonomik Forum. Haziran, 2-31.
ENR (Engineering News Record) (2008). "Top 225 International Contractors". http: //enr.construction.com/people/topLists/topIntlCont/topIntlCont_1- 50.asp. (23.11.2008).
Erbay, Yusuf (1996). Küresel İşletmelerin Yönetimi ve Türk İşletmelerinin Yeni Türk Cumhuriyetlerine Yönelik Faaliyetleri. Ankara: Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü.
Erdilek, Asım (2003). "A comparative analysis of inward and outward FDI in Turkey". Transnational Corporations 12: 79-105.
_____, (2007). "Outward Foreign Direct Investment by Enterprises from Tur- key". İçinde UNCTAD (Ed.) Global Players from Emerging Markets: Strengthening Enterprise Competitiveness through Outward Investment. New York: United Nations.
Financal Times (2008). "Financal Times Europe 500". http://media.ft.com/cms/ fcdd2be4-41db-11dd-a5e8-0000779fd2ac.pdf. (23.11.2008).
Forbes (2008). "Forbes Global 2000". www.forbes.com/2003/07/02/ internationa- land.html. (24.11.2008).
Fortune (2008). "Fortune Global 500." http://money.cnn.com/magazines/fortune/ global500/2008/countries/Turkey.html. (20.12.2008).
Goldstein, Andrea (2007). Multinational Companies From Emerging Economies. New York: Palgrave.
HM BAKGM (2008). Türkiye'nin Yurt dışına Sermaye İhracı İstatistikleri Veri Tabanı, Ankara: Hazine Müsteşarlığı Banka ve Kambiyo Genel Müdürlü- ğü.
İTO (2003). Türkiye'den Yurt dışına Doğrudan Sermaye Yatırımları ve Türk Yatı- rımcıları. İstanbul: İstanbul Ticaret Odası.
Kaya, Harun (2004). Internationalization of Tukish Manufacturing Firms: Foreign Direct Investment Outflow. Unpublished PhD Dissertation. Institute of Social Sciences. İstanbul: Bosporus University.
_____, (2005). "A neglected research area: Internationalization of Turkish firms via outward foreign direct investment". Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. 5, 137-154.
Kaya, İlhan (2006). "Amerikalı Türkler". Coğrafi Bilimler Dergisi 4: 1-13.
Kaynak, Erdener ve Tevfik Dalgıç (1991). "Internationalization of Turkish const- ruction companies: a lesson for third world multinationals?" Columbia Jo- urnal of World Business 26: 60-75.
Khanna, Tarun ve Krishna G. Palepu (2006). "Emerging giants: building world-class companies in developing economies". Harvard Business Review 84: 60-70.
Kocabaşoğlu, Uğur (2001). Türkiye İş Bankası Tarihi. İstanbul: İş Bankası Kültür Yay.
Koç, Vehbi (1973). Hayat Hikâyem. İstanbul: Apa Ofset Basımevi.
Mathews, John A. (2006). "Dragon multinationals: new players in 21st century globalization". Asia Pacific Journal of Management 23: 5-27.
Mutluer, Mustafa (2003). Uluslararası Göçler ve Türkiye. İstanbul: Çantay Kitabevi.
OECD (2006). Emerging Multinationals: Who Are They? What Do They Do? What Is At Stake? Paris: OECD.
Ramkishen, S. Rajan, Rajiv Kumar ve Nicola Virgill (eds.) (2008) New Dimensi- ons of Economic Globalization: Surge of Outward Foreign Direct Investment From Asia. Hackensack, NJ: World Scientific.
Resmi Gazete (1962). Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 17 Sayılı Ka- rar. Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete. Tarihi: 11.08.1962. Sayısı: 11178. Ankara.
_____, (1983). Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 28 Sayılı Karar. Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete 18266. 29.12.1983. Ankara.
_____, (1984). Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 30 Sayılı Karar. Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete 18451. 07.07.1984Ankara.
_____, (1989). Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Karar. Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete 20249. 11.08.1989. Ankara.
_____, (2006). Türk Parasının Kıymetini Koruma Hakkında 32 Sayılı Kararda Değişiklik Yapılmasına Dair Karar. Türkiye Cumhuriyeti Resmi Gazete 26392. 30.12.2006. Ankara.
Sabancı, Sakıp (1985). İşte Hayatım. İstanbul: Aksoy Matbacılık.
Sauvant, Karl P. (Ed.) (2008). The Rise of Transnational Corporations from Emer- ging Markets: Threat or Opportunity? Northampton: Edward Elgar.
Şen, Faruk, Yunus Ulusoy ve Cem Şentürk (2008). Avrupa Birliği ve Almanya'da Türk Girişimcilerin Ekonomik Gücü. İstanbul: Günizi Yayıncılık.
TBB (2008) "Banka ve Sektör Bilgileri". www.tbb.org.tr/tr/Banka_ve_Sektor_ Bilgileri/Banka_Bilgileri.aspx (09.12.2008).
TCMB (2008). "Uluslararası Yatırım Pozisyonu". www.tcmb.gov.tr/odemedenge/ uyppdf.html. (12.11.2008).
UNCTAD (2006). World Investment Report 2006: FDI from Developing and Transi- tion Economies: Implications for Development. New York: United Nations.
_____, Global Players from Emerging Markets: Strengthening Enterprise Competiti- veness Through Outward Investment. New York: United Nations.
_____, (2008a). "Foreign Direct Investment database, FDI on-line". http://www.unctad.org/Templates/Page.asp?intItemID=1923&lang=1(02.122008).
_____, (2008b). World Investment Report 2008: Transnational Corporations and the Infrastructure Challenge. New York: United Nations.
_____, (2008c). "Outward FDI Performance Index". www.unctad.org/Templates/ WebFlyer.asp?intItemID=3241&lang=1.(28.12.2008).
Yavan, Nuri (2006). Türkiye'de Doğrudan Yabancı Yatırımların Lokasyon Seçimi. İstanbul: İktisadi Araştırmalar Vakfı Yay.
Yeung, Henry Wai-chung (Ed.) (1999). The Globalisation of Business Firms from Emerging Economies. Volume 1 ve 2. Cheltenham: Edward Elgar.
_____, (Ed.) (2007). Handbook of Research on Asian Business. Cheltenham: Edward Elgar.
Yüksel, Öznur (1999). Uluslararası İşletme Yönetimi ve Türkiye Uygulamaları. Ankara: Gazi Büro Kitabevi.
Ziraat Bankası (1973). Cumhuriyetimizin Ellinci Yılında Türkiye Cumhuriyeti Ziraat Bankası 1923-1973. İstanbul: Ziraat Bankası Yay.