Some critical remarks on the "Aruz Rhythmical Poems" in Turkish minstrel Poetry

Bu incelemede yoğunlukla Divan şiirinde kullanılan aruz ölçüsüne ait kimi kalıplarla âşık tarzı şiir geleneğinde yaratılan şiirler ele alınmıştır. Aruzlu Türler olarak bilinen ve dîvân, selîs, semâî, kalenderî, satranç, vezn-i âher adlarıyla anılan bu şiirler hakkında teori kitaplarında yer alan şekil, tür, ezgiye dair bilgilerin barındırdığı problemlere bizzat bu tarz şiirlerin incelenmesiyle cevap aranmıştır. Bahse konu teori kitaplarında aruzlu türlerin belirlenmesinde şekil tür ve ezgi konularının ucu açık bırakıldığı görülmektedir. Bunun da ötesinde aruz vezni ile yazılan bu şiirlerin önce heceyle yazılmış ve fakat sonradan aruz veznine uydurulmuş olduğuna dair yaygın kanaate, doğrudan bu türde şiirlerin analizi ile cevaplandırılmıştır. Bu ve benzeri problemler için Âşık Ömer ve Gevherî’nin şiirlerinin yer aldığı Divanları odak olmak üzere muhtelif âşıklara ait kimi şiirler analiz edilmiştir. Analiz edilen şiirlerin tamamında özellikle ilk mısra, beyit veya kıtalarında hemen hemen hiç aruz kusuru görülmediği tespit edilmiştir. Bu tespit söz konusu şiirlerin bilinçli olarak aruz vezniyle yazıldıklarının delili olarak sayılmıştır. Aruz kusurlarının bir şairin sanat gücüne nakısa getirmeyeceği, zira bu kusurlar aruzun Türkçenin ses yapısından kaynaklanan özelliklere bağlı olarak ortaya çıktığı fikri üzerinde de durulmuştur. Veznin âşık/şair için özgür bir tercih olduğuna temas edilerek, gerek Divan şiiri, gerekse âşık tarzı şiirin aynı dil ve kültür zemininde kendilerine has bir gelenek içinde oluşturulduğu vurgulanmıştır. Ancak bu iki geleneğin bir birinden su geçirmez iki boru şeklinde akmadıkları, birbirlerinden etkilendikleri ve birçok yönden ortaklıkları -bu ortaklıkların birinin de Arzulu Türler olarak adlandırılan şiirler- olduğuna dikkat çekilmiştir.

___

Boratav, Pertev Naili (1946). Halk Hikâyeleri ve Halk Hikâyeciliği. Ankara: MEB Yay.

Dılçın, Cem (1983). Örneklerle Türk Şiir Bilgisi. Ankara: TDK Yay.

Dızdaroğlu, Hikmet (1943). “Vezn-i Aher”. Doğru Söz Gazetesi (8 Nisan): 613.

(1969). Halk Şiirinde Türler. Ankara: TDK Yay.

(1976). “Halk Şiirinde Tür ve Biçim Sorunları”. Uluslararası Folklor ve Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri. Ankara: Kb Yay. 229-235.

(1980). “Türk Saz Şiirinin Sorunları”. Köz 1(3): 2-18. Elçın, Şükrü (1984). Gevherî Dîvânı-İnceleme-Metin-Dizin-Bibliyografya. Ankara: Kb Yay.

(1987a). Âşık Ömer. Ankara: KB Yay.

(1987b). Gevherî. Ankara: KB Yay.

Ergın, Muharrem (1980). Kadı Burhaneddin Dîvânı. İstanbul: MEB Yay.

Ergun, S. Nüzhet (1958). Âşık Ömer Hayatı ve Şiirleri. İstanbul: Samih Lütfi Kitabhanesi.

Günay, Umay (1986). Âşık Tarzı Şiir Geleneği ve Rüya Motifi. Ankara: TDK Yay.

(1987). “Folklor Nedir?”. Türk Folkloru Araştırmaları. Ankara: Kb Yay. 23-31.

(1992). “Türk Halk Şiirinin Meseleleri/The Problems Turkish Folk Poetry”. The Lecture Notes Of Doctoral Dissertation Program in Hacettepe Universty. Institute of Social Sciences. Turkish Folklore Department [Notes taken by M. Özarslan].

İlaydın, Hikmet (1963). Türk Edebiyatında Nazım. İstanbul: İnkılâp ve Aka Yay.

Kaygılı, Osman Cemal (1937). İstanbul’da Semâî Kahveleri ve Meydan Şâirleri. İstanbul: Burhaneddin Basımevi.

Kurnaz, Cemal (1987). Halk Şiiri ve Dîvân Şiirinin Müşterekliği Üzerine. Ankara: Akçağ Yay.

Onay, Ahmet Talât (1928). Halk Şiirlerinin Şekil ve Nev‘i. İstanbul: Devlet Matbaası.

(1933). Türk Şiirlerinin Vezni. İstanbul: Devlet Matbaası.

Salcı, Vahit Lütfi (1940). “Kızılbaş Şâirleri V”. Halk Bilgisi Haberleri 9(106): 233-239.