Şam ihtisab vergisi bağlamında Osmanlı egemenliğinin zayıflama süreci (1829-1831)

Bu çalışmada, Şam ihtisab vergisi bağlamında Osmanlı Devleti’nin güç aşınımı politik-ekonomik açıdan incelenmektedir. Önce ihtisab vergisinin Şam’da uygulanma kararının alındığı tarihten önceki süreçte (1800-1830) Osmanlı Devleti’nin iç ve dış çevresinin genel bir değerlendirilmesi yapılmaktadır. Sonra ihtisab vergisi ve vergilendirmeye ilişkin temel bilgiler gelmektedir. Osmanlıdaki vergilendirme esaslarına yer yer atıflarda bulunularak, Şam ihtisab vergisinin konulması, ancak uygulanamamasının arkasındaki gerekçeler de bu kısımda ele alınmaktadır. Çalışmada daha sonra Şam ihtisab vergisine ilişkin genel değerlendirme ve sonuçlara yer verilmektedir. Şam ihtisab vergisi Osmanlı Devleti’nde “müstesna eyaletler” kapsamında tanımlanan yerlerde vergilendirmede zaman içerisinde gücün nasıl aşındığını ve otorite-güç arasındaki dengesizlik durumunda vergi toplanamayacağını göstermektedir. Ayrıca Şam vakası, milli egemenliğin karakteristik özelliklerindeki bu tip aşınmaların milli bütünlüğü nasıl zayıflatabileceği, dış güçlerce bir devleti tehdit etmede nasıl kullanılabileceği ve bir devletin yıkılışını nasıl hızlandırabileceği hakkında günümüze ipuçları da vermektedir.

PDF

___

Ahmet Lütfi (Hicri 1290). Tarih-i Lütfi. C. 2. İstanbul: Matbaa-yı Amire. Bıyıklı, Mustafa (2002). “Şam Vakası (1831) ve Sonuçları”. Türkler. C. 12. Ankara: Yeni Türkiye Yay. 730-740.

Commins, David D. (1993). Osmanlı Suriye'sinde Islahat Hareketleri. Çev. Selahattin Ayaz. İstanbul: Yöneliş Yay.

İnalcık, Halil (1988). “Tarihi Perspektif İçinde Arap-Türk İlişkileri”. Çev.

Oktay Özel. 19 Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 3: 205-214.

İnayet, Hamit (1991). Arap Siyasi Düşüncesinin Seyri. Çev. Hicabi Kırlangıç. İstanbul: Yöneliş Yay.

Karal, E. Ziya (1988). Osmanlı Tarihi. C. 5. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.

Kazıcı, Ziya (1987). Osmanlılarda İhtisab Müessesesi. İstanbul: Kültür Basın Yayın Birliği Yay.

_____, (1998). “Hisbe: Osmanlı Devleti”. İslam Ansiklopedisi. C.18. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 143-145.

Kutluoğlu, Muhammed H. (1993). The Egyptian Question, 1831-1841: The Expansionist Policy of Mehmet Ali Pasha of Egyp, in Syria and Anatolia and The Reaction of The Ottoman Government. Ph. D. Thesis. Manchester: University of Manchester.

Kütükoğlu, Mübahat (1981). “Asakir-i Mansure-i Muhammediye Kıyafeti ve Malzemesinin Temini Meselesi”. Doğumunun Yüzüncü Yılında Mustafa Kemal'e Armağan. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay. 536-543.

_____, (1983-87). “1826 Düzenlenmesinden Sonra İzmir İhtisab Nezareti”. Tarih Enstitüsü Dergisi 13: 481-520.

Mansfield, Peter (1976). The Ottoman Empire And Its Successors. London: MacMillan.

Mehmet Süreyya (1311). Sicill-i Osmanî. C.3. İstanbul: Matbaa-i Amire.

Özcan, Abdülkadir (1996). “Hac: Osmanlı Dönemi”. İslam Ansiklopedisi. C. 14. İstanbul: Diyanet Vakfı Yay. 402.

Pakalın, Mehmet Zeki (1983). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. C. 1-3. İstanbul: MEB Yay.

Parmaksızoğlu, İsmet (1980). “Selim Mehmet Paşa”. Türk Ansiklopedisi. C. 28. Ankara: MEB Yay.

Rodkey, F. Stanley (1933). “The Attempts of Briggs and Company to Guide British Policy in the Levant in the Interest of Mehemet Ali Pasha, 1821-1841”. Journal of Modern History 5(3): 324-351.

Samizade Süreyya (1328). “Suriye Ahvali Hakkında”. Tearif-u Müslimîn 2 (27): 47-48.

Uslu, Hüseyin (1985). Başlangıcından Günümüze İslam Müesseseleri Tarihi. İstanbul: Gonca Yay.