İttihad-ı Osmani'den Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne

Çalışma, ilk olarak İttihad-ı Osmanî adıyla kurulan İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin bu adı almasına kadar geçen tarihi hadiseleri ele almaktadır. İttihad-ı Osmanî Cemiyeti 2. Abdülhamit’in “istibdat” idaresine karşı bir oluşum olarak ve Batıdaki yeni gelişmelerin etkisi ile ortaya çıkmıştır. Askeri Tıbbiye’de kuruluşu tamamlanan Cemiyet, ilk zamanlarda mektep talebeleri arasında yayılmıştır. Üyeleri umumiyetle gençlerden oluşmaktaydı. Paris’te bulunan Ahmet Rıza ve Cemiyet tarafından Avrupa’ya gönderilen Dr. Nazım’ın birlikte çalışmaları neticesinde Cemiyet, Terakki ve İttihat adını almıştır. Balkanlarda da “istibdat” idaresine karşı Bursalı Mehmet Tahir, Talat Bey ve arkadaşları tarafından Osmanlı Hürriyet Cemiyeti kurulmuştur. İşte Selanik merkezli Osmanlı Hürriyet Cemiyeti ile Paris merkezli Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti’nin birleşmesinden Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti adı doğmuştur.

___

Jön Türk ve Ermeni, Hak, sayı 1, 8 Ramazan 1318.

Redd-i Elkazıb ve İkdam’a Cevab, Osmanlı, sayı 62, 16 Safer 1318/2 Haziran 1316/15 Haziran 1900.

A.C., Bahaeddin Şakir Bey’in Bıraktığı Vesikâlara Göre İttihat ve Terakki, Milliyet, 3 Teşrîn-i Evvel 1934.

A.C., Milliyet, 12 Ağustos 1934.

A.C., Milliyet, 16-18 Eylül 1934.

A.C., Milliyet, 29 Eylül 1934.

A.C., Milliyet, 31 Temmuz-1 Ağustos 1934.

Abdullah Cevdet (1316), İki Emel, Mısır-el-Kahire: Osmanlı İttihat ve Terakki Cemiyeti.

AKŞİN, Sina (1980), Jön Türkler ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Remzi Kitabevi.

ALİ HAYDAR Midhat (1946), Hatıralarım, (1872-1946), İstanbul: Akil Yayınları.

AYDEMİR, Şevket Süreyya (1970), Enver Paşa, cilt 1, İstanbul: Remzi Kitabevi.

BAHRİYE Mülazımlarından Nurettin Tevfik (1324), Menfâdan Avdet -Yadigâr-ı Hürriyet, İstanbul: Matbaa-i Ahmet Kamil.

BAYAR, Celal (1966), Ben de Yazdım, Millî Mücadeleye Giriş, cilt 3, İstanbul: Baha Matbaası.

BAYUR, Yusuf Hikmet (1983), Türk İnkılabı Tarihi, cilt 1, Ankara: T.T.K.

BEYATLI, Yahya Kemal (1968), Siyasî ve Edebi Portreler, İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti.

BİRİNCİ, Ali (2000), Tarih Yolunda, İstanbul: Dergâh Yayınları.

BLEDA, Mithat Şükrü (1979), İmparatorluğun Çöküşü, İstanbul: Remzi Kitabevi.

CAFER, Seydahmed Krımer (1324), Unutulmaz Gözyaşları, İstanbul: Hilal Matbaası.

CELAL, Nuri (1916), Tarih-i İstikbâl, cilt 2, İstanbul: Yeni Osmanlı Matbaası.

CEVRÎ (Çerkes Mehmet Reşid) (1909), İnkılab Niçin ve Nasıl Oldu?, Kahire: Matbaa-i İçtihat.

ÇANKAYA, Ali Mücellitoğlu (1968-1969), Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, 3 cilt, Ankara: Mars Matbaası.

ÇAVDAR, Tevfik (1995), Talat Paşa, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.

DANİŞMEND, İ. Hami (1972), İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, cilt 4, İstanbul: Türkiye Yayınevi.

DURU, Kazım Nami (1957), İttihat ve Terakki Hatıralarım, İstanbul: Sucuoğlu Matbaası.

EMİL, Birol (1982), Jön Türklere Dair Vesikalar I, İstanbul: İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları.

ENVER PAŞA (1991), Enver Paşa’nın Anıları (1881-1908), (haz. Halil Erdoğan Cengiz), İstanbul: İletişim Yayınları.

Esbak Serasker Mehmet Rıza (1325), Hülâsa-i Hatırat, İstanbul: Becid Basımevi.

EYİCİL, Ahmet (1988), Dr. Nazım Bey, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Doktora Tezi, Ankara.

HAKKI, Şûrâ-yı Ümmet, 23 Eylül 1324.

HANİOĞLU, M. Şükrü (1966), Bir Siyasal Düşünür Olarak Doktor Abdullah Cevdet ve Dönemi, İstanbul: Üçdal Neşriyat.

HANİOĞLU, M. Şükrü (1986), Bir Siyasal Örgüt Olarak İttihat ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük ( 1889- 1902), İstanbul: Üçdal Neşriyat.

İSMAİL Hakkı (1326), Vatan Uğrunda Yahut Yıldız Mahkemesi, İstanbul: Kitabhane-i İctihat.

İTCMKD, 20 Temmuz 1906, tahrîrât no 45.

KANDEMİR, Feridun (1975), Jön Türklerin Zindan Hatıraları, 1848-1903, Bir Devrin Siyasî ve Fikri Tarihi, İstanbul: Muhit Yayınları.

KANSU, Aykut (1995), 1908 Devrimi, (çev. Ayda Erbal), İstanbul: İletişim Yayınları.

KARABEKİR, Kazım (1982), İttihat ve Terakki Cemiyeti Neden Kuruldu Nasıl Kuruldu Nasıl İdare Olundu, (haz. Faruk Özerengin-Emel Özerengin), İstanbul: Türdav Ofset Tesisleri.

KARABEKİR, Kazım (1995), Bir Düello ve Bir Suikast, Nefret Müstebîdlere, Nefret İstibdâdı Yaşatanlara, (haz. Faruk Özerengin), İstanbul: Emre Yay.

KARAL, Enver Z. (1995), Osmanlı Tarihi, cilt 8, Ankara: T.T.K.

KARPAT, Kemal H. (1967), Türk Demokrasi Tarihi, İstanbul: İstanbul Matbaası.

KOCABAŞ, Süleyman (1960), Jön Türkler Nerede Yanıldı (1890-1918), İstanbul: Vatan Yayınları.

KOLOĞLU, Orhan (1991), İttihatçılar ve Masonlar, İstanbul: Gür yayınları.

KURAN, Ahmet Bedevi (1945), İnkılap Tarihimiz ve Jön Türkler, İstanbul: Tan Matbaası.

KURAN, Ahmet Bedevi (1948), İnkılap Tarihimiz ve İttihat ve Terakki, İstanbul: Tan Matbaası.

KURAN, Ahmet Bedevi (1956), Osmanlı İmparatorluğunda İnkılap Hareketleri ve Millî Mücadele, İstanbul: Baha Matbaası.

KUTAY, Cemal (1984), Talat Paşa’nın Gurbet Hatıraları, Bir Devir Aydınlanıyor, cilt 1, İstanbul: Yayl. y.

LESKOVİKLİ Mehmet Rauf (1991), İttihat ve Terakki Ne İdi, İstanbul: Arba Yayınları.

LEWİS, Bernard (2000), Modern Türkiye’nin Doğuşu, Ankara: T.T.K.

LEWİS, Bernard (1991), The Political Language of İslam, London: The University of Chicago.

M. Hazik (1324), Hürriyet, İstanbul: Tıbbiye-i Askeriye Matbaası.

M. Nihad (1327), Bekir Aga Bölüğü Fâciaları Yahut Serâir-i İstibdâddan Bir Nebze, Dersaadet: Matbaa-i Hayriye ve Şürekâsı.

Mağdûrin-i Siyasîyyeden Arapgirli Mehmet Yuşa (1325), İstibdadın Zehirleri Yahut Bir Menfînin Sergüzeşti, İstanbul: Ruşen Matbaası.

MARDİN, Şerif (1992a), Jön Türklerin Siyasî Fikirleri (1895-1908), 2 cilt, İstanbul: İletişim Yayınları.

MARDİN, Şerif (1992b), Türkiye’de Din ve Siyaset, Makaleler, cilt 5, İstanbul: İletişim Yayınları.

MEHMET, Kemal (1324), Bir Arkadaşımın Defter-i Hayatından-, Naşiri Mehmet Kemal, İstanbul: Matbaa-i Ahmet Kamil.

MEHMET, Celal (1324), Zindan Kapısında-Yâdigâr-ı Hürriyet, Dürbün Önünde, On Bir Temmuzda Bir Fal, Dersaâdet: Matbaa-i Ahmet Kamil.

Mekteb-i Sultanî’den Menşe-i Süleyman Kadızâde Rıfat (1324), Padişah Aldattı mı Aldandı mı, (- Devr-i sabık faciaları, Taşra memurları rezâletleri, Millet düşmanları, ve hâl-i hâzır icrââtı-Cennetmekân Sultan Murad Hazretlerinin zât-ı şahâneye yazılmış bir tezkîresi).

MEŞVERET, 23 Teşrîn-i Evvel 1896.

MEŞVERET, sayı 3, 8 Kânun-ı Sânî 1908.

MEŞVERET, sayı 4, 15 Kânun-ı Sânî, 1908.

Midhat Paşa ve Damat Mahmut Paşa Hazretinin Sultan Abdülhamit’in Emriyle Keyfiyet-i Şehâdetleri, İstanbul: Mizan Matbaası, 1315 [1896].

Mir’ût-i Sicil-i Me’mûrin-i Osmanîye veya İnkılâb-ı Ahîr-i Osmanîdeki Ricâl-i Afife-yi Devlet, İstanbul: Artin Asaduryan ve Mahdumları Matbaası, 1325 [1909].

Ziya Şakir “İttihâd ve Terakki Nasıl Doğdu” Son Posta, 9.2.1932

Mîzân Muharriri Mehmet Murat (1994), Mücahede-i Millîye,-Gurbet ve Avdet Devirleri-, (haz. Sabahattin Çağın - Faruk Gezgin), İstanbul: Nehir Yayınları.

OKANDAN, Recai Galip (1968), Amme Hukukumuzun Ana Hatları (Türkiye’nin Siyasî Gelişmesi), İstanbul: İ.Ü.H.F. Yayınları.

OKYAR, Fethi (1980), Üç Devirde Bir Adam, (haz. Cemal Kutay), İstanbul: Tercüman Yayınları.

Osman Nuri (1327/1911), Abdülhamîd-i Sani ve Devr-i Saltanât-ı Hayat-ı Hususiyesiyesi ve Siyasîyesi, İstanbul: Vilâyet Matbaası.

OSMANLI, S. 1, 1 Kanun-ı Evvel 1897.

OSMANLI, S. 62, 15 Haziran 1900.

OSMANLI, S. 104, 16 Nisan 1902.

OSMANLI, S. 31, 1 Mart 1899.

Osmanlı Terakki ve İttihat Cemiyeti’nin Kardeşlerine Hediyesidir, Hayye-alel Felah, Taşbaskı, 1325

PETROSYAN, Yuriy Asatoviç (1974), Sovyet Gözüyle Jön Türkler, (çev. Mazlum Beyhan, Ayşe Hacıhasanoğlu ), Ankara: Bilgi Yayınevi.

POLAT, H. Nazım (2000), Bir Jön Türk’ün Serüveni, Dr Şerafettin Mağmumi, Hayatı ve Eserleri, İstanbul: Büke Yay.

Prens Sabahattin (1912), İttihat ve Terakki’ye Açık Mektuplar, İstanbul: Mahmut Bey Matbaası.

RAMBER, Lui (tz.), Gizli Notlar, (yay. haz. Niyazi Ahmet Banoğlu), İstanbul: Tercüman Gazetesi 1001 Temel Eser.

RAMSAUR, Ernest Edmondson (1972), Jön Türkler ve 1908 İhtilali, (çev. Nuran Ülken), İstanbul: Sander Yayınları.

Resneli Ahmet Niyazi (1326), Hatırat–ı Niyazi Yahut Tarihçe-i İnkılab–ı Kebir–i Osmanîden Bir Sahife, İstanbul: Sabah Matbaası.

REY, Ahmet Reşit (1945), Gördüklerim, Yaptıklarım, (1890-1922), İstanbul: Türkiye Yayınevi.

Rıza Tahsin (1328), Mirât-ı Mekteb-i Tıbbiye, cilt II, İstanbul: Kader Matbaası.

Rifat Süreyya (1324), Midhat Paşa’nın Katilleri ve Midhat ve Damat Mahmut Paşaları Nasıl Boğdular, İstanbul.

SELİM, Kohen (1328), Malûmât-ı Etfâl, İstanbul: Artin Asaduryan Matbaası.

Serasker Rıza Paşa (1325/1909), Hülâsa-i Hatırat, İstanbul: Matbaa-i Askeriyye.

SHAW, Stanford J. – Ezel Kural (1983), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, cilt 2, (çev. Mehmet Harmancı), İstanbul: E Yayınları.

ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N. (1959), II. Meşrutiyet ve Atıf Bey, Belleten Nisan 1959, cilt 23, sayı 90.

ŞERAFETTİN, Mağmumi (1916), Düşündüm ki, Kahire: Yusufiye Matbaası.

SIRRI, Süleyman (1335), Bekirağa Bölüğünde, Orada Neler Gördüm, İstanbul: Hukuk Matbaası.

TANSEL, Fevziye Abdullah (1950-1951), Mîzâncı Mehmet Murat Bey, İ.Ü.T.D., cilt 2, sayı 34.

TANSU, Semih Nafiz (2003), İttihat ve Terakki İçinde Dönenler, İstanbul: Yeni Zamanlar Yayınları.

TEMO, İbrahim (1939), İttihat ve Terakki Cemiyeti’nin Teşekkülü ve Hidemât-ı Vataniye ve İnkılab-ı Millîye Dair Hatıratım, Mecidiye.

TUNAYA, Tarık Zafer (1998), İslamcılık Cereyanı I, İkinci Meşrutiyetin Siyasi Hayatı Boyunca Gelişmesi ve Bugüne Bıraktığı Meseleler, İstanbul Cumhuriyet Gazetesi.

TUNAYA, Tarık Zafer (1952), Türkiye’de Siyasal Partiler, 1908-1918, cilt 1, İstanbul: Hürriyet Vakfı Yayınları.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1944), V. Murat’ı Tekrar Padişah Yapmak İsteyen Kleanti Skaliyeri-Aziz Bey Komitesi, Belleten, cilt 8, sayı 30.

ÜLKEN, Hilmi Z. (1992), Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul: Ülken Yayınları.

YALÇIN, Hüseyin Cahit (1962), İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne Nasıl Girdim, Yakın Tarihimiz, cilt 1, sayı 1, İstanbul.

YALÇIN, Hüseyin Cahit (1976), Siyasal Anılar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.

YUNUS Nadi (1325), İhtilâl-i İnkılâb-ı Osmanî 31 Mart- 14 Nisan 1325 (Hadisât, İhtisasât, Hakâyık), Dersaâdet: Matbaa-i Cihan.

YUNUS Nadi (1326), Menfa Köselerinde- Refikimin Ruznâme-i Hayatından-, Dersaadet: Sahib ü Naşiri İkbâl Kütüphânesi, Sahibi Hüseyin, Artin Asaduryân Matbaası.

ZİYA, Şakir, “İttihat ve Terakki Nasıl Doğdu, Nasıl Yaşadı, Nasıl Öldü”, Son Posta Gazetesi, 27 Kanun-ı Evvel 1932.

ZİYA, Şakir, Yakın Tarihin Üç Adamı, Talat, Enver, Cemal Paşalar, İstanbul: Muallim Fuat Gücüyem Anadolu Kitap Deposu, Ahmed Saîd Matbaası.

ZİYA, Şakir, Son Posta, 1 Şubat 1933.

ZİYA, Şakir, Son Posta, 2 Ocak 1933.

ZİYA, Şakir, Son Posta, 15.2.1933.