Anayasal Meşruti Yönetime Medhal: 1856 Islahat Fermanı'nın Tam Metin İncelemesi

Özet: Osmanlı Devleti’ndeki modernleşme hareketlerinin en önemli ayağı hukukî alandır. Hukukta modernleşmenin en önemli ayağı ise anayasal gelişmelerdir. Anayasal gelişmeleri ilgilendiren her belge, birçok açıdan bir zincirin halkaları gibi birbirine bağlı, birbirini genişleten ve tamamlayan bir özelliğe sahiptir. Bu alanda yapılan reformlar arasında anayasal gelişmeler açısından en önemli ve etkili olanı Tanzimat Fermanı’dır. Tanzimat Fermanı’yla başlayan düzenlemeler Türk anayasa geleneğine önemli bir zemin oluşturmuştur. Anayasal gelişmeler bağlamında bir diğer önemli dönüm noktası da Islahat Fermanı’dır. Islahat Fermanı, Tanzimat Fermanı’nı teyit eder bir özelliğe sahiptir ve Türk anayasal gelişmeleri için de Tanzimat Fermanı kadar önemli bir zemin oluşturmuştur. Kanûn-ı Esâsi’nin maddelerine bakıldığında bu durum açıkça ortaya çıkmaktadır. Meşrutiyet’in yeniden ilanı ve Meşruti yönetime yeniden geçiş bu maddelerle olmuştur. Bu anlamda, Islahat Fermanı’nın da Türk anayasal gelişmelerinde önemli bir tekâmül evresi olarak karşımıza çıktığını görmekteyiz. Islahat Fermanı, diğer yandan kanunlaştırma hareketleri için de önemli bir etki alanı oluşturmuş ve ortaya koyduğu ilkeleri ile Osmanlı Hukuku’nda meydana gelen modernleşme hareketlerine rehberlik etmiştir. Kanun-i Esasi de bu modernleşme hareketlerinin en önemli örneklerinden biridir.

An Introduction to Constitutional Government: A Full Text Analysis of the 1856 Reform Edict

Abstract: Legal issues constitute the most significant area in the Ottoman State’s process of modernization. Constitutional developments, on the other hand, are the most important aspects of legal modernization. Among legal reforms made in the Ottoman State the Tanzimat Edict is the most significant one concerning constitutional developments. The legal arrangements made through the Tanzimat Edict have constituted a crucial basis for the Turkish constitutional tradition. Another turning point for constitutional developments is the Reform Edict. The Reform Edict corroborates the Tanzimat Edict and plays an equally significant role in establishing a basis for Turkish constitutional developments. This can be observed easily by looking through the items of the Kanun-i Esasi (1876 Constitution), which allowed for the re-declaration of Constitutional Monarchy and the restoration of Constitutional government. The Reform Edict has also served to make the process of legalization more effective and has led the way to legal modernization in Ottoman Law. The Kanun-i Esasi (1876 Constitution) is one of the best examples for this modernization movement.

PDF

___

AHMED Refik (1340), “Türkiye’de Islahat Fermanı”, Türk Tarih Encümeni Mecmuası, 14. Dördüncü Sene Numara: 4 (81).

AKAD, M. Tanju (1994), “Islahat Fermanı”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, Cilt: 6. İstanbul: İz Yayını.

ARMAOĞLU, Fahir (1997), 19. Yüzyıl Siyasî Tarihi (1789-1914), Ankara: Türk Tarih Kurumu.

BERKES, Niyazi (2002), Türkiye’de Çağdaşlaşma (Yayına Hazırlayan: Ahmet Kuyaş), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

BİANCHİ, Par T. X. (1856), Khaththy Humaion Ou Charte İmpeériale Ottomane Du 18 Fevrier 1856, Paris.

BİRSEL, Cemil (1999), “Tanzimat’ın Harici Siyaseti” Tanzimat I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı. 661-722.

BOZKURT, Gülnihâl (1996), Alman-İngiliz Belgelerinin ve Siyasî Gelişmelerin Işığı Altında Gayrimüslim Osmanlı Vatandaşlarının Hukukî Durumu (1839-1914) Ankara: Türk Tarih Kurumu.

(1996), Batı Hukukunun Türkiye Benimsenmesi Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne Resepsiyon Süreci (1839-1939), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.

CEVDET Paşa (1991), Tezâkir, 1-12, 3. Baskı, (Yayınlayan: Cavid Baysun), Ankara: Türk Tarih Kurumu.

COLLAS, Berbard Camile, 1864’te Türkiye, Tanzimat Sonrası Düzenlemeler ve Kapitülasyonların Tam Metni, Ankara: Bileşim.

ÇAĞATAY, Neşet (1994), “Tanzimat ve Türk Eğitimi”, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, (3-14 Mart 1985), 2. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu.

DAVİSON, Roderic H. (2004), “Atatürk’ün Reformları: Köklere Dönüş”, Osmanlı- Türk Tarihi (1774-1923), (Çeviren: Mehmet Moralı), İstanbul: Alkım.

DAVİSON, Roderic H.(2004a), “Ondokuzuncu Yüzyılda Hıristiyan Müslüman Eşitliği Konusunda Türklerin Tavırları”, Osmanlı-Türk Tarihi (1774-1923), (Çeviren: Mehmet Moralı), İstanbul: Alkım.

DAVİSON, Roderic H. (2004b), “Osmanlı İmparatorluğu Yönetimine Temsil İlkesinin Girmesi”, Osman-Türk Tarihi (1774-1923), (Çeviren: Mehmet Moralı), İstanbul: Alkım.

DAVİSON, Roderic H. Osmanlı İmparatorluğu’nda Reform 1856-1876, (Çeviren: Osman Akınbay), (Yeri ve Yılı Yok): Agora Kitaplığı.

DEMİRCİ, Fatih (1999), Islahat Fermanı ve Müsâvât Meselesi, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.

ENGELHARDT, Ed. ( 1976), Tanzimat, Türkiye ve Tanzimat Reformları, (Türkçesi: Ayla Düz), İstanbul: Milliyet.

ERDOĞAN, Mustafa (1997), Modern Türkiye’de Anayasalar ve Siyasi Hayat, Ankara: Siyasal Kitabevi.

ERYILMAZ, Bilal (1992), Osmanlı Devleti’nde Millet Sistemi, İstanbul: İşaret.

GÖZLER, Kemal (2007), Anayasa Hukuku Dersleri, Bursa: Ekin Kitabevi.

GÜLSOY, Ufuk (2000), Osmanlı Gayrimüslimlerinin Askerlik Serüveni, İstanbul: Honer Kitabevi.

HALAÇOĞLU, Yusuf (1994), “Ma’ruzât ve Tezâkir’de Mustafa Reşit Paşa ve Tanzimat Erkânı, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, (3-14 Mart 1985), 2. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.

İMPERT, Paul (1991), Osmanlı İmparatorluğu’nda Yenileşme Hareketleri Türkiye’nin Meseleleri, (Türkçesi: Adnan Cemgil), İstanbul: Havas Yayını.

KARAL, Enver Ziya (Tarih yok), Büyük Osmanlı Tarihi, Cilt: 2., Islahat Fermanı Devri (1856-1861), Ankara: Türk Tarih Kurumu.

KENANOĞLU, M. Macit (2004), Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek, İstanbul: Klasik.

KÜÇÜK, Cevdet (1994), “Osmanlı İmparatorluğu’nda “Millet Sistemi” ve Tanzimat”, Mustafa Reşit Paşa ve Dönemi Semineri, (3-14 Mart 1985), 2. Basım, Ankara: Türk Tarih Kurumu.

LEWİS, Bernard (2000), Modern Türkiye’nin Doğuşu, (Çeviren: Metin Kıratlı ), 8. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.

MARDİN, Şerif (2007), “Batıcılık”, Türk Modernleşmesi, 17. Baskı, İstanbul: İletişim.

OKANDAN, Recai G. ( 1999), “Amme Hukukumuzda Tanzimat Devri”, Tanzimat I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.

ORTAYLI, İlber (2000), Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahallî idareler (1840-1880), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayını.

PEDROSYAN, Y. A. (1969), “1859 Yılındaki “Kuleli Vakası”nın Karakterine ve Bunun Türkiye Tarihindeki Yerin Dair”, (Çeviren: İ. Kaynak), Belleten, XXXIII (129-132): 587-593.

SARICA, Murat (1980), Siyasal Tarih, İstanbul: Filiz Kitabevi.

SHAW, Stanford J. -Ezel Kural Shaw (2000), Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye, 3. Baskı Cilt: 2., İstanbul: E Yayınları.

SUNGU, İhsan (1999), “Tanzimat ve Yeni Osmanlılar”, Tanzimat I, İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı.

TANÖR, Bülent (1985), “Anayasal Gelişmelere Toplu Bir Bakış”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, Cilt: 1., İstanbul: İletişim Yayınları.

TANÖR, Bülent (1998), Osmanlı Türk Anayasal Gelişmeleri (1789-1980), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.

TÜRKÖNE, Mümtaz’er (1995), “Islahat Fermanı”, Osmanlı Ansiklopedisi (Tarih Medeniyet Kültür), Cilt: 6., İstanbul: İz.

UÇAROL, Rifat (1979), Siyasî Tarih, Ankara: Hava Basım ve Neşriyat Müdürlüğü Yayını.

UZ, Okur Cansu (2006), Tanzimat Dönemi Reform Sürecinde Türk-İngiliz İlişkileri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara.

VERSAN, Vakur (1999), “Osmanlı Devleti’nde Tanzimat’tan Sonra Batılı Devletler Hukukunun Benimsenmesi”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yılık Süreç (Ankara, 15-17 Ekim 1997) Ankara: Türk Tarih Kurumu.

YENİÇERİ, Özcan (2002), “Kırım Savaşı, Islahat Fermanı ve Paris Antlaşması”, Türkler,(Editörler: Hasan Celal Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca), Cilt: 12, Ankara:Yeni Türkiye Yayınları.