19514

II. Meşrutiyetin Ön Denemesi: İran Meşrutiyet Hareketi ve Sebepleri (1906)

İran’daki Türk boylarından olan Kaçarların iktidarda olduğu dönemde ilan edilen meşrutiyetin sebepleri ve ilan şekline bakıldığında II. Meşrutiyet ile benzerlik arzettiği görülecektir. Bu sebeple, İran Meşrutiyetini bir ön deneme olarak görmek mümkündür. Osmanlı Devleti’ndeki II. Meşrutiyeti daha iyi tahlil etmek için iki yıl önce Kaçar idaresi tarafından ilan edilen Meşrutiyeti ve İngiltere’nin bu harekete doğrudan müdahalesini ortaya koymak gerekir. İktidardaki Kaçar idaresinin siyasi olarak yıpratılması, ekonomik nüfuzun tesisi ve iç karışıklığın oluşturulmasından sonra bazı gizli teşkilat ve şahıslar ön saflara sürülerek amaca ulaşılmıştır. Bu dönemde İran’da Türklerin iktidarda olması, II. Abdulhamid’in muhtemel Türk-İslâm birliği düşüncesinin başlamadan sona erdirilmesini hatırlatmaktadır. Çünkü her iki ülkede ilan edilen meşrutiyetler ne fakirleşmiş halka refah, ne de aydın ve ulemanın istediği adaleti getirmiştir. Kurtarıcı olarak beklenilen demokratik rejim yerine kendi içerisinde birliği sağlamayan siyasî idareler tesis edilmiştir.

An Initial Experiment Preceding the Second Constitutional Era: The Iranian Constitutional Movement and its Reasons (1906)

It is possible to argue that the reasons leading to the Iranian Constitutional Movement during the Kacar dynasty and the eventual declaration of the Constitutional Monarchy bear a resemblance to the Second Constitutional Monarchy in the Ottoman State. That is why the Iranian Constitutional Movement can be regarded as an initial experiment preceding the Second Constitutional Era. In order to gain a better understanding of the Second Constitutional Era, it is necessary to look into the Constitutional Monarchy declared in Iran two years before and to assess England’s direct intervention in this movement. After undermining the state administration, establishing economical ascendancy and generating political upheaval, the English reached their goals by driving certain secret services and figures to the front line. During these times a Turkish dynasty was governing Iran, and a potential Turkish-Islamic association planned by Abdulhamid II had to end before it even started. The Constitutional Monarchies declared in both countries brought neither welfare to the poor nor justice to the intellectuals. Instead of establishing a democratic regime they introduced political administrations that could not maintain unity within.

PDF

___

ADEMİYET, Feridun (1360), Şureş-i Ber İmtiyaznâme-i Reji, Tehran.

ADEMİYET, Feridun (1351), Endişe-i Terakki ve Hükümet-i Kanûn-ı Asr-ı Sipahsalar,Tehran.

ADEMİYET, Feridun (1355), İdeoloji-yi Nühzet-i Meşrutiyet-i İran, Tehran.

ADEMİYET, Feridun (1340), Fikr-i Azadî ve Mukaddime-i Nühzet-i Meşrutiyet-i İran,Tehran.

ALGAR, Hamid (1359), Nakş-ı Ruhaniyet-i Pişrev Der Cenbeş-i Meşrutiyet, (terc. Ebul Kasım Sırrî), Tehran.

ALGAR, Hamid (1360), Der-Amedî Ber Tarih-i Faramasoneri Der İran, (terc. Yakub Ajend), Tehran.

ALGAR, Hamid (1355), Din ve Devlet Der İran ve Nakş-ı Ulema Der Devre-i Kacar, (terc. Ebul Kasım Şerri), Tehran.

AVERY, Peter (1363), Tarih-i Muasır-ı İran, (terc. Muhammed Refi Mihrabadî), Tehran.

BAMDAD, Mehdi (1357), Şerh-i Hal-ı Rical-ı İran II, Tahran.

BROWNE, E. G. (1914), The Press and Poejry of Modern Persia, Cambridge.

BROWNE, E. G. (1338), İnkılab-ı Meşruta-ı İran, (terc. Ahmed Pejuh), Tehran.

BROWNE, E. G. (1910), The Persian Revolution of 1905–1909, London.

EMİR Sadıki (1977), Twentieth Century Iran, London.

EMİNÜDDEVLE (1962), Hatırat-ı Siyasî-i Mirza Ali Han Eminüddevle, Tehran.

MARWİNE, E. (1351), Revabıt-ı Bazargani-i İran ve Rusya 1828-1914 (terc. Ataullah Nuriyan), Tehran.

EŞREF, Ahmet (1359), Mevani-i Tarihi, Tehran.

FİSHER, H. A. L. (1960), A History of Europe II, London.

FLOOR, W. M. (1971),“The Lutis- A Social Phenomenon In Qajar Persıa”, Die Welt Des Islâms XIII/1-2, Leiden.

GİLBAR, Gad, G. (1364), Tüccar-ı İran ve İnkılab-ı Meşrutiyet (terc. Cengiz Pehlivan), Tehran.

HAKİKAT, Abdurrefi (1368), Tarih-i Nühzetha-yı Fikri-i İraniyan ez Ağaz Kurn-ı Dehhum ta Payan-ı Kurn-ı Devazdehum Hicri, Tehran.

HAKIMIAN, Hasan (1998), “In The Qajar Period”, Encyclopedia Iranica VIII, Calıfornıa.

HEREVÎ, Hüseyin Edib (1361), Tarih-i Peydayeş-i Meşrutiyet-i İran, Horasan

İSSAWİ, Charles (1362),Tarih-i İktisadî-i İran, (terc. Yakub Ajend), Tehran.

İVANESKY, S.(1357), Se Makele Der Bab-ı İnkılab-ı Meşrutiyet (terc. M. Hoşyar), Tehran.

IVANEV, M. S. (1356), Tarih-i Nevin-i İran (terc. H. Kaimpenah), Tehran.

KARAL, Enver Ziya (1988), Osmanlı Tarihi VIII, Ankara.

KERBELAÎ, Şeyh Hasan (1361), Karardad-ı Rejî 1890, Tehran.

KEDDİE, Niki R. (1972), Sayyid Jamal ad-Din “al-Afghani”: A Political Biography, California.

KESREVÎ, Ahmed (1344), Tarih-i Meşruta-yı İran I, Tehran.

KİRMANİ, Nazımülislam (1324, Tarih-i Bidari-i İraniyan, Tehren.

KUDDUSÎ, Hasan Azam (1319), Hatırat-ı Men ya Ruşen Şuden-i Tarih-i Sad-ı Sale I, Tehran.

LAMBTON, Ann K. S. (1375), İran Asr-ı Kacar (terc. Simin Fasihi), Meşhed.

MAHMUD, Mahmud (1331), Tarih-i Revabıt-ı Siyasî-i İran ve İngiliz der Kurn-ı XIX Miladî VIII, Tehran.

MALCOM, John (1829), The History of Persia II, London.

MEHDİ Niya, Cafer (1377), Heft Bar İşgal-ı İran Der 23 Kurn IV, Tehran.

MELİKZÂDE, Mehdi (1363), Tarih-i İnkılâb-ı Meşrutiyet-i İran I, Tehran.

MELİKZÂDE, Mehdi (1328), Tarih-i İnkılab-ı Meşrutiyet-i İran III, Tehran.

MELİKZÂDE, Mehdi Cevad (1365), Tarih-i İran-ı Zemin, Tehran.

MUASIR, Hasan (1347),Tarih-i İstikrar-ı Meşrutiyet-i İran, Tehran.

MUHTARÎ, Habibullah (1326), Tarih-i Bidarî-yi İran, Tehran.

MASTEVFİ, Abdullah (1371), Şerh-i Zendegani-i Men ya Tarih-i İçtimaî ve İdarî-i Devre-i Kacariye, Tehren.

NİHANDİYAN, Muhammed (1357), Peykar-ı Pirûz-u Tenbakû, Tehran.

OLGUN İbrahim, - Drahşan, Cemşit (1990), Farsça Türkçe Sözlük, Erzurum.

POLLARD, Sydney (1354), Endişe-i Terakkî, (terc. Esedpur Piranfer), Tehran.

RAHMETİ, M. Rıza (1371), Nakş-ı Müçtehid-i Fars Der Nühzet-i Tenbakû, Tehran.

RAİN, İsmail (1347), Feramuşhane ve Faramasoneri Der İran, Tehran.

RAWLİNSON, Henry Creswick (1857), England and Russia in the East, London.

RUHANİ, Kazım (1370), Tahlil-i Ber Nüzhetha-yı Siyasi, Dini-i İran, Tehran.

SAFAÎ, İbrahim (1352), Ayine-i Tarih, Tehran.

SİPİHR, Abdulhüseyin Han (1368), Miratü’l-Veka’i-yi Muzafferi ve Yaddaştha-yı Melikü’l-Müverrihin, Tehran.

SYKES, Percy (1362), Tarih-i İran (terc. Muhammed Taki Fahrdaî Gilanî), Tehran.

ŞİRAZİ, Mirza Salih (1347), Sefername (tash. İsmail Rain), Tehran.

TABATABAÎ, Muhammed Muhit (1948), Mecmu’a-ı Asar-ı Malcom Han, Tehran.

TAKİZÂDE (1338), Hitabe (Tarih-i Evail-i İnkılâb-ı Meşrutiyet), Tehran.

TEKMİL, Nasır Humayûn (1341), Tahavvülat-ı Siyasî İran Der Devre-i Kacar I, Tehran.

TERYA (1357), Se Makele Der Bab-ı İnkılâb-ı Meşrutiyet (terc. M. Haşyar), Tehran.

TİMURÎ, İbrahim (1328), Tahrim-i Tenbakû Evvelin Mukavemet-i Menfi Der İran, Tehran.

UZUNÇARŞILI, İsmail Hakkı (1988), Osmanlı Tarihi, Ankara.

WRİGHT, Denis (1977), The English Amongst the Persians, During the Qajar Period 1787-1921, London