Fıtrat'ın Türkistan için II. Meşrutiyet Mahrecli Tecdid Teklifi Üzerine

Türkistan cedidi hareketinin önemli temsilcilerinden olan Buharalı Fıtrat, Türkiye’ye modern eğitim almak için gönderilen öğrenciler arasındadır. O, İstanbul’da II. Meşrutiyet ortamında milliyetçi ve yenilikçi fikirlerle karşılaştı. Bu arada önemli eserleri olan Münazara, Hind Seyyahının Kıssası ve Rehber-i Necat’ı yazdı. Bunlarda toplumunun gerileme sebeplerini tartıştı ve kurtuluş teklifini yaptı. Bu makalede söz konusu teklifin tahlili yapılmış; Fıtrat’ın İslam medeniyeti ile, eğitim başta olmak üzere bazı Avrupaî kurum, kavram ve değerleri telif etme çabaları incelenmiştir.

On a Fıtrat's Turkestan Reform Project Inspired by the Second Constitutional Era

Fıtrat, the most important thinker of the Jadid movement of Turkestan, was among the first group of students sent to Turkey to acquire a modern education. During his stay in Istanbul Fıtrat was immersed in nationalist and reformist ideas. It was also in Istanbul that Fıtrat wrote some of his most influential books, such as Munazara (Debate); Bayanat-ı Sayyah-ı Hindi (Tales of an Indian Traveler) and Rahbar-i Najat (The Guide to Salvation). In these works Fıtrat probed the causes of spiritual and material decay in his society. He found the causes of stagnation in the way Islam, once dynamic and unified, had become backward and divisive through excessive institutionalization under the clergy. He saw the way forward in adapting aspects of modern culture to the base of Islamic society and above all in educating the masses. He also devoted a significant part of his studies to the problem of reforming the schools. This article looks into Fıtrat’s reform project for Turkestan, focusing on his efforts of reconciling the civilization of Islam with a variety of European concepts and values.

PDF

___

ALİYEV, Ahmed (1991), Abdurauf Abdurahimoğlu Fıtrat, Taşkent: Özbekistan SSR Kitabseverler Camiyatı naşr.

ATAY, Hüseyin (1983), Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergah yay.

ATAY, Hüseyin (1983), Osmanlılarda Yüksek Din Eğitimi, İstanbul: Dergah yay.

ATEŞ, İbrahim (1988), “Evkaf-ı Hümayun Nezaretince Açılan İlk Yüksek Vaiz Okulu Medresetü’l-Vâizîn”, Diyanet İlmi Dergi, Ekim-Kasım-Aralık 1988: 25-40.

AYNI, Sadreddin (1926), Numune-i Edebiyat-ı Tacik, Moskova: Yayy. Yok.

BALCI, Yusuf (1997), Fıtrat ve Eserleri, Ankara: Kültür Bakanlığı yay.

BALTABAYEV, Hamidulla (1992), Abdurrauf Fıtratnıng Hayatı ve İcadı, Taşkent: Şark naşr.

BALTABAYEV, Hamidulla (1994), “Namalum Fıtrat”, Yaşlık 4, 34-39.

D’ENCAUSSE, Helene Carrere (1978), Islam and the Russian Empire: Reform and Revolution in Central Asia, I. London: B Tauris & Co Ltd.

D’ENCAUSSE, Helene Carrere “Fitrat”, EI2, II, 932-933.

ERASLAN, Cezmi “Fıtrat, Abdurrauf”, DİA. XIII, 48-49.

ERŞAHİN, Seyfettin Fıtrat, Abdurrauf (2000), Buhara’da Cedidcilik-Eğitim Reformu:Münazara ve Hind Seyyahının Kıssası, haz. Seyfettin Erşahin, Ankara: Kültür Bak. Yay.

FITRAT, Abdurrauf (1909 [1327]), Münazara-i Müderris-i Buhari be yek Nefer Firengi der Hindistan der Bare-i Mekatib-i Cedid, İstanbul : Matbaa-ı İslamiye.

FITRAT, Abdurrauf(1910a), “Hasbihal bahamvatanan-i Buharayi”, Hikmet, 18 Kasım 1910.

FITRAT, Abdurrauf(1910b), “Buhara Veziri Nasrullah-bi Pervaneci Efendi Hazretlerine Açık Mektup”, Tearüf-i Müslimin, 25 Aralık 1910, 10 [Farsça].

FITRAT, Abdurrauf (1911), Beyanât-ı Seyyah-i Hindi, İstanbul: Hikmet

FITRAT, Abdurrauf (1914), Muhtasar İslam Tarihi, Semerkand, Gazarov matbaası. (Bu eser, Asrar Samad ve arkadaşları tarafından Kiril harfleri ile yayınlanmıştır. Taşkent, Nur yay. 1992

FITRAT, Abdurrauf (1915), Rehber-i Necat, Petrograd: Yayy. y.

FITRAT, Abdurrauf (1929), “Ortak Baybolatov’a Açık Hat”, Kızıl Özbekistan, 15-16 Eylül 1929/215-216.

FITRAT, Abdurrauf (1992), Şark Siyaseti, Yaş Buharalılar Komitesi yayını.

HOCAYEV, Feyzullah (1976), Buharadagı Revolutsiya ve Orta Asyanıng Çegaralanışı Tarihiga Dair (Tanlangan Eserler), Taşkent: Özbekistan SSR Fanlar Akademiyası naşr.

KASIMIOV, Begali (1994), Meslekdaşlar, Behbudi, Aczi, Fıtrat, Taşkent: Şark naşr.

KHALİD, Adeeb (1999), The Politics of Muslim Cultural Reform: Jadidism in Central Asia, Uni. of California Press, Berkeley · Los Angeles · Oxford.

KHAN, Sarfraz (2003), Muslim Reformist Political Thought, Revivalist, modernists ande free will, London, New York: Routledge, Curzon.

Nefis Edebiyat Devlet Neşr.

ŞERAFIDDINOV, Azad (1990), "Abdurauf Fıtrat", Yaşlık, (Taşkent) 1990/5. 63-65.

ŞERAFUDDINOV, A.-Husayn, S. (1939), 15 Yıl İçide Özbek Sovet Edebiyatı, Taşkent:

YAZICI, Nesimi (1991). “Osmanlıların Son Döneminde Din Görevlisi Yetiştirme Çabaları Üzerine Bazı Gözlemler”, Diyânet İlmi Dergi, Ekim-Kasım-Aralık 1991: 102.112.