Divânü Lugâti’t-Türk’te Kençekler ve Bazı Kençekçe Kelimeler Üzerine Düşünceler

Divânü Lugâti’t-Türk, Türk dili Türk kültürünün en önemli eserlerinden biridir. Onu ayrıcalıklı kılan temel özelliği, araştırmacılara üzerinde hassasiyetle durulması, ayrıntılı olarak incelenip gözden geçirilmesi gereken pek çok bilgiyi ortaya koymasıdır. Bu bilgilerin en değerlilerinden biri de Kâşgarlı Mahmud’un çeşitli Türk toplulukları hakkında derlediği verilerdir. Bu topluluklardan biri de adlarına sadece Divân’da rastlanan Kençeklerdir. Makalede Kençeklerin kökenleri ve tarihleri hakkında ortaya atılan görüşlere kısaca değinildikten sonra Kâşgarlı’nın Kençekçe olarak zikrettiği kendük, togrıl, yudug, kenpe, körke, çaha, çulıman, çawlı, çowlı, çeşkel, şenbuy, kewli ve dünüşge kelimelerinin etimolojileri üzerinde değerlendirmeler yapılacaktır.

Kancaks in Divân Lugât at-Turk and Notes on Some Kancakian Words

Divân Lugât at-Turk is one of the most important works of the whole Turkish culture in general and of Turkish language in specific. What distinguishes this work is its presentation of a lot of information that requires meticulous research, analysis, and evaluation. A most valuable aspect of the work, for instance, is the information collected by Mahmûd al-Kâšgarî about various Turkish communities. One of these communities is the Känčäks, who are mentioned only in Divân. This article briefly dwells on the opinions about the origins and history of the Känčäks. It then makes evaluations about the etymology of Känčäk words such as kendük, togrıl, yudug, kenpe, körke, çaha, çulıman, çawlı, çowlı,çeşkel, şenbuy, kewli and dünüşge, which are cited by Mahmûd al-Kâšgarî in his Divân.

PDF

___

Alinei, Mario (2003). Interdisciplinary and linguistic evidence for Palaeolithic continuity of Indo-European, Uralic and Altaic populations in Eurasia, with an excursus on Slavic ethnogenesis. Conference Ancient Settlers in Europe. Kobarid. 29-30 May. (http://www.continuitas.com/interdisciplinary.pdf).

Arat, R. Rahmeti (2006). Kutadgu Bilig-Yusuf Has Hacib. Metin-Çeviri-Dizin. İstanbul: Kabalcı Yay.

Atalay, Besim (1999). Divanü Lûgat-it-Türk-Kâşgarlı Mahmud. IV c. Ankara: TDK Yay.

Bailey, H. W. (1939). “Turks in Khotanese texts”. The Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain and Ireland (JRAS) 1. 85-91.

Bailey, H. W. (1950). “Irano-Indica III”. Bulletin of thi School of Oriental (and African) Studies (BSOAS) 13. 389-409.

Barthold, V. V (2004). Orta Asya Türk Tarihi Dersleri. (Yay. haz.) Hüseyin Dağ. Ankara: Çağlar Yay.

Caferoğlu, Ahmet (1993). Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü. İstanbul: Enderun Yay.

Clauson, S. Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-thirteenth Century Turkish. Oxford: University Press.

Çağbayır, Yaşar (2007). Ötüken Türkçe Sözlük-5 Cilt. İstanbul: Ötüken Yay.

Dankoff, R., James Kelly (1982, 1984, 1985). Mahmūd al-Kāsġarį- Compendium of the Turkic Dialects (Dįwān Luġāt at-Turk). III part. Harvard University Printing Office.

Demir, Nurettin, Emine Yılmaz (2003). Türk Dili El Kitabı. Ankara: Grafiker Yay Derleme Sözlüğü (1963-1982). C. I-XII. Ankara: TDK Yay.

Doerfer, Gerhard (1987). “Mahmūd al-Kāšγarī, Arγu, Chaladsch”. Ural-Altaische Jahrbücher (UAJB). Neue Folge. Band 7. 105-114.

Doerfer, Gerhard(1967). Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen-Band III. Wiesbaden: Franz Steiner Verlag Gmbh.

Ercilasun, A. Bican (2007). “Türkçenin En Eski Komşuları”. Makaleler (Dil-Destan-Tarih-Edebiyat). Ankara: Akçağ Yay. 41-63.

Genç, Reşat (1997). Kaşgarlı Mahmud’a Göre XI. Yüzyılda Türk Dünyası. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.

Golden, Peter B. (2002). Türk Halkları Tarihine Giriş. Ankara: Karam Yay.

Gökdağ, Bilgehan A. (2007). “Kençekler ve Kençekçe”. Dil Araştırmaları 1/1, Ankara. 97-108.

Güner, Galip (2003). Türk Dilinde Ünsüz Değişmeleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Yüksek Lisans Tezi. Kayseri.

Hamilton, James Russell (1998). Budacı İyi ve Kötü Kalpli Prens Masalının Uygurcası-Kalyanamkara ve Papamkara. Çev. Ece Korkut, İsmet Birkan. Ankara: Simurg Yay.

İzgi, Özkan (1974). “Central Asia After the Mongol Invasion-Islam and Sedentray Life as a Consequence”. Hacettepe Bulletin of Social Sciences and Humanities. Vol. 5/1. Ankara.

(http://www.history.hacettepe.edu.tr/archive/oimakale.html)

Kafesoğlu, İbrahim (1996). Türk Millî Kültürü. 14. baskı. İstanbul: Boğaziçi Yay.

Kara, Mehmet (2003). “Mızıkçı Kelimesinin Kökeni Üzerine”. Türkiyat Araştırmaları Dergisi 13. Konya. 381-388.

Karasoy, Yakup (2001). “Türkçede Kök Morfemlerin Araştırılmasında –GA Yapım Ekinin Yeri”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 2. Bişkek. 210-220.

Öztürk, Mürsel, Derya Örs (2000). Burhân-ı Katı-Mütercim Âsım Efendi. Ankara: TDK Yay.

Yar-Shater, Ehsan, William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch (1983). “Khotanese Saka Literature”. The Cambridge History of Iran. Volume 3(2). The Seleucid. Parthian and Sasanian Periods Cambridge University Press.

Starostin, Sergei, Anna Dybo, Oleg Mudrak (2003). Etymological Dictionary of the Altaic Languages. Part One (A-K). Part Two (L-Z). Part Three (Indices). Leiden-Boston: Brill.

Steingass, F. (1975). A Comprehensive Persian-English Dictionary. Beirut.

Togan, Zeki Velidi (2003). Başkurtların Tarihi. Ankara: Türksoy Yay.

Toparlı, Recep, Hanifi Vural, Recep Karaatlı (2003). Kıpçak Türkçesi Sözlüğü. Ankara: TDK Yay.

Tremblay, Xavier (2007). “Kanjaki and Kāšγarian Sakan Contributions towards a Comparative Grammar of Iranian Languages XI”. Central Asiatic Journal (CAJ) 51/1. 63-77.

Usmanova, Shoira (2008). “Notes on Some Altaic Household Words”. Manas Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 19. 123-128.

http://starling.rinet.ru