Köktürkçenin Sıfat Fiilli Yapı Tipolojisi

Dünyada konuşulan dillerin temelde tek bir sisteme dayandığını, söz dizimindeki farklılıkların dönüşümler sonucunda meydana geldiğini ileri süren Amerikalı dilbilimci Noam Chomsky, Derin Yapı ve Yüzey Yapı kavramları ile dillerin gizli kalan yönlerini aydınlatmaya çalışmıştır. Bu makalede, Chomsky’nin 1950’lerde geliştirdiği Üretken-Dönüşümlü Dilbilgisi Kuramı ve 1980’lerde geliştirdiği Yönetim ve Bağlama Kuramı ana hatlarıyla tanıtılacak ve sıfat fiil tipolojisi Köktürkçe bağlamında analiz edilecektir. Bilindiği üzere, Türkiye’de, sıfat fiil konusu genelde bir morfolojik olgu olarak değerlendirilmekte ve şekil bilgisi başlığı altında incelenmektedir. Bu çalışmada sıfat fiil bir yapı olarak ele alınacak ve şekil-söz dizimi-anlam (morfosentaktik-semantik) boyutuyla incelenecektir. Yani sıfat fiil, sadece bir kelime olarak değil, hem kendi yönetim alanında (alt cümle) hem de üst cümlenin yönetim alanında rol üstlenen morfolojik-söz dizimsel bir unsur olarak ele alınacaktır. Derin yapıdan yüzey yapıya taşınan başadın (nitelenen ad), alt cümledeki görevi ve taşınma sonucunda geride bıraktığı boşluğun pozisyonu tespit edilecek ve ortaya çıkan sıfat fiilli yapının çeşidi belirlenecektir.

The Typology of Relative Clause Constructions in Orkhon Turkic

The American linguist, Noam Chomsky, made significant contributions to linguistic research by arguing that all languages in the world derive from a universal grammar and that syntactic differences in languages have emerged through certain transformations. His understanding of deep and surface structures in language has shed light on how languages work. This article first introduces Chomsky’s theory of tranformational-generative grammar, which he developed in the 1950s as well as his government and binding theory developed in the 1980s. It then analyzes the typology of relative clauses within the context of Orkhon Turkic. In Turkey studies on relative clauses often employ a morphological approach. This study considers the relative clause as a structure instead and analyzes it from a morphosyntactic-semantic perspective. In other words, the study regards the relative clause not only as a word but also as a morphosyntactic element that plays a role both in its own governing domain and in the governing domain of the independent clause. The study looks into the role played by the modified noun transferred from the deep to the surface structure and attempts to determine the typology of the relative clause structure that emerges as a result of this process.

PDF

___

Alyılmaz, Cengiz (1994). Orhun Yazıtlarının Söz Dizimi. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yay.

Ardalı, R. (1981). “Çağdaş Dilbilim Açısından Ortaçlar”. Selçuk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fak. Dergisi 1. Konya.

Bayraktar, Nesrin (2004). Türkçede Fiilimsiler. Ankara: TDK yay.

Chomsky, Noam (1957). Syntactic Structure. London: The Hague. Paris: Mouton & Co.

Chomsky, Noam(1965). Aspects of the Theory of Syntax. Massachusetts: M.I.T press.

Chomsky, Noam (1981). Lectures on Government and Binding. Dordrecht: Foris.

Chomsky, Noam (1986). Knowledge of Language: Its Nature. Origin and Use. New York: Praeger Publisher.

Chomsky, Noam(1995). The Minimalist Program. Cambridge: MIT Press.

Croft, William (1993). Typology and Universal. Cambridge: University of Cambridge Press.

Crystal, David (1992). A Dictionary of Linguistics and Phonetics. Massachusetts: Blackwell Publish.

Csató, Éva (1985). “A syntactic Analysis of Participle Constructions in Modern Turkish”, Beşinci Milletlerarası Türkoloji Kongresi. Istanbul: Istanbul Edebiyat Fakültesi Yayınları. 39-56.

Csató, Éva(1996). “A Typological Review of relative clause Constructions in Some Turkic Languages”. Proceedings of 5th International Conference on Turkish Linguistics. August 15-17 (1990) (ed.). Bengisu Rona. Ankara: Hi-tit Yayınevi. 28-32.

Dede, Müşerref (1978). “Why Should Turkish Relativization Distinguish Between Subject and Non-Subject Head Nouns? Proceedings of the 4th Annual Meeting of the Berkeley Linguistics Society 4. 67-77.

Eraslan, Kemal (1980). Eski Türkçede İsim-Filler. İstanbul: İÜEF yay.

Erkman-Akerson, Fatma ve Şeyda Özil (1998). Türkçede Niteleme Sıfat İşlevli Yan Tümceler. İstanbul: Simurg Yayınları.

Ergin, Muharrem (1972). Türk Dilbilgisi. İstanbul: Boğaziçi yay.

Ergin, Muharrem (1988). Orhun Abideleri. İstanbul: Boğaziçi yay.

Gabain, A.M. (1974). Altturkische Grammatik. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. Çev. Mehmet Akalın 1988. Eski Türkçenin Grameri. Ankara: TDK.

Gencan, Tahir Necat (1979). Dilbilgisi. Ankara: TDK.

Göktağ, Bilgehan Atsız (1993). Oğuz Grubu Türk Şivelerinde Sıfat-Fiiller, yayınlanmamış Doktora Tezi. Erciyes Üniversitesi .

Haegeman, Liliane (1995). Introduction to Government and Binding Theory, 2nd Ed., Oxford & Cambridge: Blackwell Publish.

Haig, Goeffry (1998). Relative Constructions in Turkish. Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.

Hankhamer, J. (1973). “Unacceptable Ambiguity”. Linguitic Inquiry 4. 17-68.

Hovdhaugen, E. (1975). “Relative Clauses in Turkish”. Bilimsel Bildiriler. Ankara: TDK.

Karabulut, Ferhat (2003). Relative Clause Constructions in Kazakh. University of Wisconsin, unpublished Ph.D. Dissertation.

Knecht, Laura and Jorge Hankhamer (1979). “The Role of Subject/Non-Subject Distinction in Determining the Choice of relative clause Participle in Turkish”. in Harvard Studies in Syntax and Semantics V. II, (ed) J. Aissen and J. Hankamer.

Lehmann, Christian (1984). Der Relativsatz. Language Universal series III. Tubingen: Narr

Lehmann, Christian (1986). “On the Typology of relative clauses”. Linguistics V. 24.

Maher, John and Judy Groves (2001). Introducing Chomsky. Cambridge: Icon Books & Totem Books.

Mosel, U. and E.Hovhaugen. (1992). Samoan Reference Grammar. Oslo: Scandinavisan Universiry Press.

Radford, Andrew (1986). Trnasformational Syntax. London. New York & Sydney: Cambridge University Press.

Radford, Andrew (1992). Transformational Grammar. Cambridge: University of Cambridge Press.

Schönig, Claus (1992/93). “Relativsatzbautypen in den Sogenannten Altaischen Sprachen”. Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hung. Tomus XLVI (2-2).

Tekin, Talat (2000). Orhun Türkçesi Grameri. Sanat Kitabevi. Ankara.

Tekin, Talat(1988). Orhun Yazıtları. Ankara: TDK.

Trask, R.L. (1999). Key Concepts in Language and Linguistics. London & New York: Routledge.

Ulutaş, İsmail (2002), Relative Clause Constructions in Gagavuz. unpublished, University of Wisconsin, Ph.D. Dissertation.

Underhill, Robert (1972). “Turkish Participle”. Linguistic Inquiry. Vol. III. Çev. Ferhat Karabulut. “Türkçe Sıfat Fiiller” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 3. Sayı 2. 2005

Uzun, Nadir Engin (2000). Anaçizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. İstanbul: Multilingual.

Valin, Robert Van(2001). An Introduction to Syntax. Cambridge: Cambridege University Press.

Zimmer, Karl (1987). “Turkish Relativization Revisited”. Studies on Modern Turkish Proceeding of the Third Annual Conference on Turkish Linguistics. Hendrik Boeschoten & Luda Verhoeven. Tilburg: Tilburg University Press.

Zimmer, Karl (1996). “Overlapping Strategies in Turkish Relativization”. Current Issues in Turkish Linguistics. Fifth International Conference on Turkish Linguistics 1990, Ankara: Hitit Yayınevi.