TÜRKİYE’DE ZEYTİN ÜRETİMİNDE MÜBADİLLERİN YERİ

Osmanlı’dan Cumhuriyete miras göç meselesi olmuştur. Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’ye doğru yapılan en önemli göçlerden biri 1923 Türk-Yunan Nüfus Mübadelesidir. Yoğun göç hareketleri sonunda, Türkiye’yi terk eden Rumların iktisadî ve hizmet sektöründe yarattığı boşluğu gelen mübadillerin doldurması hedefleniyordu. Bu açıdan konuya yaklaşıldığında, mübadillerin Türkiye’ye iskân edilirken üretime katkıları olacak şekilde yerleştirilmeleri onların o bölgelerde tarımsal uğraşılarını ya da mesleklerini icra edebilmeleri açısından önemliydi. Dolayısıyla mübadillerin, üretici hale getirilmelerinin Türkiye iktisadının canlanmasında önemli bir rol oynayacağı düşünülmüştür. Mübadelenin siyasî, sosyal etkilerinin yanı sıra Türkiye’ye iktisadî etkileri ayrı bir araştırma konusudur. Bu iktisadi etkiler içerisinde Yunanistan’dan gelecek zeytincilik işi ile meşgul mübadillerin üretici duruma getirilerek Türkiye ekonomisine kazandırılması; Türkiye’nin Batı Anadolu ve Marmara Bölgesi ve Akdeniz sahil şehirlerindeki zeytinlikleri yeniden üretime kazandırılması son derece önemliydi. Bir diğer husus da Türkiye Rumların göçü ile beraberinde adı geçen bölgelerde boş zeytinliklerin boş ve harap olması ile karşı karşıya kalmıştı ve ivedi olarak Türkiye ekonomisi için önemli bir kazanç olan bu ürünün ticaretinin yeniden canlandırılması gerekmekteydi. Bu araştırma makalesinde, Yunanistan’dan gelen zeytinci mübadillerin yerleştirilmeleri, yaşadıkları sıkıntılar ve sonraki süreçte bu mübadillerin ve mübadelenin Türk zeytincilik sektörüne iktisadî etkileri açıklanmaya çalışılacaktır. Araştırma, Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi kaynakları, mevcut literatür ve mübadil anlatıları ile incelenecektir.

Anahtar Kelimeler:

Mübadele, Zeytinci Mübadiller, Göç, Zeytincilik, Zeytinyağı

PDF

___

a. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BAO) 1.İrade (Meclisi Vala)
b. Başbakanlık Cumhuryet Arşivi (BCA) 1.Toprak İskân Genel Müdürlüğü Muhacirin Müdüriyeti (T.İ.G.M.K)
2. Mübadele İmar ve İskân Müdüriyeti
3. Başbakanlık Fonu
DİE.1939. Tarım İstatistikleri 1934-1937. Ankara.
Düstûr.1969. 3.Tertip, C:5, Ankara.
İGM. 1935. İstatistik Yılığı 1934-1935. Ankara.
İGM.1937. İstatistik Yılığı 1936-1937. Ankara.
İGM. 1932. İstatistik Yıllığı 1931-1932. Ankara.
İGM. 1936. İstatistik Yıllığı 1935-1936. Ankara.
İGM.1939. İstatistik Yıllığı 1938-1939. Ankara.
İGM.1940. İstatistik Yıllığı 1939-1940. Ankara.
İskân Tarihçesi, 1932.
İstatistik Yıllığı 1932-1933. Ankara: 1933.
İstatistik Yıllığı 1940. Ankara: 1940.
Resmî Gazete, Sayı No: 96, 23 Nisan 1341.
TBMM Zabıt Ceridesi.1975. D.II, C.X, Ankara.
TBMM Zabıt Ceridesi. 1975. Devre II. İçtima II C. X. Ankara.
TBMM, Zabıt Ceridesi, 1/354 Numaralı Gümrük Tarife Kanunu Lâyihası ve Muhtelit Encümen Mazbatası ile Bütçe Encümeni Mazbatası, Dönem: 3, Toplantı: 2, C. 12, 01.06.1929, S. Sayısı: 185.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 4, Toplantı: 1, C. 9, 66. Birleşim, 20.06.1932.
TBMM, Zabıt Ceridesi, Dönem: 5, Toplantı: 4, C. 29, 25. Birleşim, 23.01.1939.
TCDS 1927-1928. 1928. Ankara : Matbuat Müdüriyeti Umumiyesi.
THAM, III/28, 15 Aralık 1339/1923.
Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi (TBMMZC).1975. D. II, C.IX, Ankara.
Arı, Kemal. 1990. "1923 Türk-Rum Mübadele Anlaşması Sonrasında İzmir’de Emval-i Metruke” ve “Mübadil Göçmenler". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi,6(18).
Arı, Kemal. 1999. “Ulusal Ekonomi Yaratma Çabaları”. Toplumsal Tarih.
Arıkan, Zeki. 2016. “İstanbul’a Zeytinyağı Gönderilmesi”. Ed.Alp Yücel Kaya, Ertekin Akpınar, İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi.
Barkan, Ömer. 1943. XV ve XVI inci Asırlarda Osmanlı İmparatorluğunda Zirai Ekonominin Hukuki ve Mali Esasları. İstanbul.
Clark, Bruce. 2008. İki Kere Yabancı Kitlesel İnsan İhracı Modern Türkiye’yi ve Yunanistan’ı Nasıl Biçimlendirdi?. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
Çapa, Mesut. 1999. “Yunanistan’dan Gelen Göçmenlerin İskanı”. Atatürk Yolu Yıl:3, 5 (2).
Devlet Planlama Teşkilatı.1969. Kalkınan Türkiye (Rakamlarla 1923-1968). Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
Emgili, Fahriye. 2011. Yunanistan’dan Mersin’e Köklerinden Koparılmış Hayatlar. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayıncılık.
Erdal, İ. 2007. “Nüfus Değişiminde Mübadillerin Uyum Süreci ve Sosyo- Ekonomik Değişimdeki Rolleri”. A.Ü. Tarih Araştırmaları Dergisi.
Erdal, İbrahim. 2006. “Türk Yunan Nüfus Değişiminde Türk Mübadillere Yapılan Yardım Faaliyetleri”. Ankara Üniversitesi Tarih Araştırmaları Dergisi 12 (40).
İnan, A. Afet. 1989. İzmir İktisat Kongresi 17 Şubat- 4 Mart 1923. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İpek, Nedim. 2000. Mübadele ve Samsun. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İplikçi, A. Ertan-Bakır, Güven. 2016. “Klazomenai Zeytinyağı İşliği”. Ed. Alp Yücel Kaya, Ertekin Akpınar, İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi.
Kaplanoğlu, Raif. 1999. Bursa’da Mübadele 1923-1930 Yunanistan Göçmenleri. İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları.
Kaya, Mehmet. 2017. “Lozan Mübadillerinin Bursa’ya İskânları”. Millî Kültür Araştırmaları Dergisi (MİKAD) 1(1).
Kocabaş, Özlem Y. 2016. “Tariş Zeytin ve Zeytinyağı Tarım Satış Kooperatifleri Birliği Tarihi”. Zeytinin Akdeniz Yolculuğu “Konferans Bildirileri”. İzmir Akdeniz Akademisi Tarih Kitaplığı (5) İzmir.
Korum, Uğur. 1974. “1923-1929 Döneminde Türkiye’de İmalat Sanayii ve Sanayi Politikaları”. Atatürk Dönemi Ekonomi Politikası ve Türkiye’nin Ekonomik Gelişmesi. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları.
Kurmuş, Orhan. 1974. Emperyalizmin Türkiye’ye Girişi. İstanbul: Bilim Yayınları.
Ladas, Stephen. 1932. The Exchange Of Minorites: Bulgaria, Greece and Turkey. New York.
Ökçün, A. Gündüz. 1971. 1923 Türk İktisat Kongresi. Ankara.
Özgün, Cihan. 2016. “Dünyanın İştahını Kabartan İki Renk, Bir Kent: “Zeytin Yeşili, Zeytinyağı Sarısı ve İzmir”. Ed.Alp Yücel Kaya, Ertekin Akpınar. İzmir Büyükşehir Belediyesi Akdeniz Akademisi.
Öztürk, Adanan Adil. 2001. “Cumhuriyet Döneminde Söke’ye Yapılan Göçler (1923- 1989)”. Birinci Uluslararası Aşağı Büyük Menderes Havzası Tarih, Arkeoloji ve Sanat Tarihi Sempozyumu (15–16 Kasım 2001) Tebliğler: 66-72.
Pentzopolus, Dimitri. 1962. The Balkan Exchange of Minorities and its Impact Upon Grecee, Paris.
Sepetcioğlu, Tuncay Ercan. 2010. "Türkiye'de Anadili Türkçe Olmayan Göçmen Topluluklara Yaklaşımlara Dair Bir Örnek: Girit Göçmenleri". Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. 2011. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Varlık, M. Bülent. “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Zeytin ve Zeytinyağı Sanayii”. Yemek ve Kültür Dergisi.
Yurtoğlu, Nadir. 2019. “Türkiye Cumhuriyeti’nde Zeytin ve Zeytinyağı Üretimi ile Ticareti Üzerine Tarihsel Bir Bakış (1923-1960)”. VAKANÜVİS- Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi 4 (1).
Ateş, Hasan. 2019. "Osmanlı’dan Günümüze Antakya ve Yakın Çevresinde Zeytincilik Faaliyetleri". Yüksek Lisans Tezi, Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Hatay.
Doğan, Faruk. 2007. "Osmanlı Devleti’nde Zeytinyağı (1800-1920)". Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Peker, Rıza. 2019. "Tarihsel Süreçte Aydın’da Zeytin ve Zeytincilik". Yüksek Lisans Tezi, Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı, Aydın.
Sakar, Zeynep Müjde. 2015. "Zeytinyağı Sektörünün Gaziantep İlinde Mevcut Durumu ve Ekonomik Analizi". Doktora Tezi, Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Şanlıurfa.
Sepetcioğlu, Tuncay Ercan. 2007. "Cumhuriyetin İlk Yıllarında Girit’ten Söke’ye Mübadele Öyküleri". Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, TC. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih, Aydın.
Turan, Gönenç. 2008. "Mübadele ve Ayvalık". Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir.
Hüseyin Şendağ ile Yapılan sözlü görüşme. Mersin (Tarsus) 17 Ocak 2022.
İhsan Erdinçli. Ahmet Adıyaman ile Kişisel Görüşme. 20.06.2008.
İzmir: Selçuk Kent Belleği Sözlü Tarih Çalışmaları Arşivi. 2008.
Mehmet Akbaş ile söyleşi. 2. Kuşak Emir Doğan Savaş’ın Arşivi Mudanya.
Mehmet Arseven ile yapılan görüşme. Mersin 10.10.2002.
Sadık Boltaç ile yapılan sözlü görüşme. Mersin 17 Ocak 2022.
Seniye Koraltan ile yapılan görüşme. Tarsus 18.10.2002.