TÜRK-RUS İLİŞKİLERİ BAĞLAMINDA RUSYA’DA TÜRKOLOJİ’NİN TARİHSEL GELİŞİMİ

Eski çağlardan günümüze kadar çok sayıda Türk halkı, çağdaş Rusya topraklarında yaşadı ve yaşamaya da devam etmektedir. Türk dilleri, Rusya'daki en kalabalık dil grubunu temsil etmektedir. Rusya’da Türk dilleri üzerine yapılan ilk bilimsel çalışmalar, XVIII. yüzyılda ortaya çıkmaya başlasa da Türkler ve Ruslar arasındaki ilişkinin tarihi, çok eskilere dayanmaktadır. Başlangıçta Türk-Slav daha sonra da Türk-Rus kültürel bağları, IX. yüzyıla kadar dayandırılmaktadır. Sovyet Türkolog N. Baskakov, Türk-Rus ilişkilerini beş tarihî döneme ayırmaktadır. İlk dönem, Kiev Rus zamanını kapsamaktadır. Slavlar ile Kıpçaklar, Avarlar, Hazarlar ve diğer Türk halkları arasındaki sosyal, siyasî ve kültürel ilişkilerin gelişimi bu dönemde meydana gelmiştir. İkinci dönem, Altın Orda dönemidir. Bu dönemde çok sayıda Türkçe kelimenin Rus diline girmesi ile ticari ilişkiler başladı. Bu dönemde giren Türkçe kelimelerin çoğu, iki halk arasındaki yakın ilişkilere işaret eden gündelik yaşamla ilişkilendirilir. Üçüncü dönem ise Osmanlı İmparatorluğu'nun varlığı boyunca Rus beylikleri ve ardından Rus İmparatorluğu ile olan ilişkilerin diplomatik bir karakter kazandığı dönemdir. Dördüncü dönemde XX. yüzyılda Türk-Rus dil ilişkileri, bu konudaki araştırmaların artmasıyla dört temel alanda incelenmeye başlanmıştır: 1) Eski Rus dilinde Türkçe kökenli kelimeler; 2) Çağdaş Rus edebi dilinde Türkçe kökenli kelimeler; 3) Rus lehçelerinde Türkçe kökenli kelimeler; 4) Diğer Slav dillerinde Türkçe kökenli kelimeler. Beşinci dönemde Rusya'da bugün Çağdaş Türkoloji hâlâ bu doğrultuda araştırmalarını sürdürmektedir. Ülkede akademik Türkçe eğitimi veren kurs, merkez ve araştırma enstitülerinin sayısı giderek artmaktadır. Türk dillerinin ve lehçelerinin fonetik sistemlerinin karşılaştırılması, sözlüklerin derlenmesi, Türk dillerinin tarihi gramerinin karşılaştırılması, Türk dillerinin morfolojisi vb. konular çağdaş Türk araştırmacılarının ana çalışma alanlarını oluşturmaktadır. Bu makalede ilk olarak Türk-Rus ilişkilerinin tarih boyunca oluşumu ve gelişimi incelenmiş, sonrasında Rusya'daki Türkoloji çalışmalarının bu oluşumu nasıl etkilediği tespit edilmeye çalışılmıştır. Ayrıca iki ülkedeki kültürel ve bilimsel ilişkilerin hangi dönemlerde birbirlerini nasıl etkilediklerine de yer verilmiştir. Son olarak da Rusya'da ilk Türkoloji kurumlarının ortaya çıkışı; Sankt-Petersburg, Moskova ve Kazan üniversitelerindeki Türk dili kürsülerinin kuruluş tarihleri ve ilk temel alanlarının sınıflandırılışı; Türkolojinin gelişimine katkıda bulunan Rus Türkologlarının isimleri ve bugünkü Rusya'da Türkolojinin gelişimi hakkında bilgi verilmektedir.

IN THE CONTEXT OF TURKİSH-RUSSİAN RELATİONS HİSTORİCAL DEVELOPMENT OF TURKOLOGY İN RUSSİA

From ancient times to the present, a large number of Turkish people lived and continue to live in the territory of modern Russia. Turkic languages represent the most populous language group in Russia. The first scientific studies on Turkic languages in Russia, XVIII. Although it started to emerge in the XIX century, the history of the relationship between Turks and Russians dates back to very old times. Initially, Turkish-Slavic then Turkish-Russian cultural ties, IX. century to date. Soviet Turkologist N. Baskakov divides Turkish-Russian relations into five historical periods. The first period covers the time of Kievan Rus. The development of social, political, and cultural relations between Slavs and Kipchaks, Avars, Khazars, and other Turkic peoples took place in this period. The second period is the Golden Horde period. During this period, commercial relations began with the introduction of many Turkish words into the Russian language The third period is when relations with the Russian principalities and then the Russian Empire gained a diplomatic character throughout the existence of the Ottoman Empire. In this way, a mutual interest in language, culture, and existence began to emerge in both countries. In the fourth period XX century, Turkish-Russian language relations began to be studied in four main areas with the increase in research on this subject: 1) Turkish-origin words in the old Russian language; 2) Words of Turkish origin in the contemporary Russian literary language; 3) Words of Turkish origin in Russian dialects; 4) Words of Turkic origin in other Slavic languages. Contemporary Turcology continues its research in this direction in Russia in the fifth period. The number of courses, centers, and research institutes that provide academic Turkish education in the country is increasing. Comparison of phonetic systems of Turkic languages and dialects, a compilation of dictionaries, comparison of the historical grammar of Turkic languages, the morphology of Turkic languages, etc. These subjects constitute the main fields of study of contemporary Turkish researchers. In this article, firstly, the formation and development of Turkish-Russian relations throughout history were examined, and then it was tried to determine how Turcology studies in Russia affected this formation. In addition, the cultural and scientific relations between the two countries and how they affected each other are also included. Finally, the emergence of the first Turcology institutions in Russia; Establishment dates of Turkish language chairs in Saint Petersburg, Moscow, and Kazan universities and classification of the first basic areas; The names of Russian Turcologists who contributed to the development of Turcology and the development of Turcology in today's Russia are given.

PDF

___

Acı, Murad. 1994. Polın Polovetskogo Polya. Moskva: Pik-Kontekst.
Avrutina, Apollinaria. 2015/16. Sovyet Rus Edebiyatı Sürecinde Atatürk İmgesi. Gazi Türkiyat, 187-194.
Ayupova, Larisa. 1975. İz İstorii İzuçeniya Turkskih Zaimstvovaniy v Russkom Yazıke. Voprosı Başkirskogo Yazıkoznaniya, 191-207.
Bartold, Wilhelm. 1925. İstoriya izuçeniya Vostoka v Yevrope i Rossii. Leningrad.
Baskakov, Nikolay. 1969. Vvedeniye v İzuçeniye Tyurkskih Yazıkov. Moskova: Vısşaya Şkola.
Baskakov, Nikolay. 1992. Russkiye Familii Tyurkskogo Proishojdeniya. Bakı: Yazıçı, 1992.
Başaran, Ali. 2015. Siyasi İlişkiler-Kültürel İlişkiler Etkileşimi: Türk-Rus İlişkileri Örneği. Avrasya Etüdler, 101 -142.
Buran, Ahmet. 2009. Sovyet Türkolojisi ve Birinci Türkoloji Kurultayı. Turkish Studies International Periodical For the Languages, 430- 444.
Hosking, Geoffrey. 2015. Rusya ve Ruslar. Erken Dönemden 21.yüzyıla. İstanbul: İletişimYayınları.
İnalcık, Halil. 1999. Osmanlı-Rus İlişkileri 1492-1700. Türk-Rus İlişkilerinde 500 yıl Sempozyumu, (s. 25.). Ankara.
İnanır, Emine. 2020. Kültürel Bir Aktarim Olarak Rus Sinemasi. International Journal of Social Sciences TOBİDER, 2 fall, s. 1-12.
Karaağaç, Günay. 2004. Türkçenin Dünya Dillerine Etkisi. V.Lefkoşa Edebiyat Buluşması. İstanbul: Akçağ Yayınları.
Karaağaç, Günay. 2008. Türkçe Verintiler Sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
Karaoğan, Umut C. 2011. İşgal Döneminde İstanbul ve Gelibolu’da Bolşevik Aleyhtarı Wrangel Ordusu. Bilig Dergisi, 135-157.
Karimullina, Guzel. 2007. XVIII-XX.yy.Rus Lingvografide Türk Dil Unsurları. Kazan, Rusya Federasyonu.
Kemaoğlu, İlyas. 2015. Rusların Gözüyle Türkler. İstanbul: Kaknüs Yayınevi.
Kolesnikov, Alexandr. 2010. Atatürk Dönemi Türk-Rus İlişkileri: Türk-Sovyet İlişkilerinin Kuruluşunun 90. Yılı (Çev. İ.Kamalov). Ankara : Atatürk Araştırma Merkezi.
Komandorova, Natalia. 2009. Русский Стамбул. Moskva: Veçe.
Kurat, Yuluğ Tekin. 1999. 1878-1919 Arasında Türk-Rus İlişkilerinin Siyasal Anatomisi. Türk-Rus İlişkilerinde 500 yıl Sempozyumu, (s. 139-145). Ankara.
Logunova, Galina. 2014. Rus i Zolotaya Orda:Problema Vzaimovliyaniya. İrkutsk: İzdatelstvo İGU .
Nasilov, Dmitriy. 2011. Rossiyskaya Türkologiya Naşıh Dney: K Smene Nauçnıh Paradigm. İCANAS38 (s. 1173-1183). Ankara: Atatürk Kültür,Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
Ortaylı, İlber. 1999. XVIII. Yüzyıl Türk-Rus İlişkileri. Türk-Rus İlişkilerinde 500 yıl Sempozyumu, (s. 124-134). Ankara.
Ostapçuk, Victor. 1999. 1648-1681 Yılları Arasında Doğu Avrupa’da (Ukrayna, Rusya, Polonya, Türkiye) Yeni Bir Düzen Kurulma Yolunda Yapılan Mücadeler. Türk-Rus İlişkilerinde 500 yıl Sempozyumu, (s. 99-110.). Ankara.
Öner, Mustafa. 2014. Türk Dünyası ve Türkoloji. “Selefler ve Helefler” I. Beynelhalg Sempozyumu (s. 17-20). Bakı: Azerbaycan Milli Elmiler Akademiyası.
Özcan, Altay Tayfun. 2017. Moğol-Rus İlişkileri (1223-1341). Ankara : Türk Tarih Kurumu.
Potskhveriya, Boris. 1999. 1920 ve 1930’lu Yıllarda Türk-Sovyet İlişkileri. Türk-Rus İlişkilerinde 500 yıl Sempozyumu, (s. 189-195.). Ankara.
Roux, Jean Poul. 2004. Türklerin Tarihi - Pasifikten Akdenize 2000 yıl. İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
Sumner, Benedict H. 2016. Büyük Petro ve Osmanlı İmparatıorluğu. İstanbul: Doğu Kitabevi.
Tektaş, Nazım. 2007. Tanrının Askerleri 3. Karluklar-Kara Hanlılar-Oğuzlar-Sabarlar- Avarlar-Hazarlar-Bulgarlar-Macarlar-Peçenekler-Kıpçaklar (Kumanlar). Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Valışevskiy, Kazimir. 1993. İvan Groznıy. İstorıçeskıy Oçerk. Moskva: İzdatelstvo Kvadrat.
Zimin, Aleksandr. 1972. Rossiya na Poroge Novogo Vremeni (Oçerki Politiçeskoy İstorii Rossii Pervoy Treti XVI v.). Moskva.