SÖZDİZİMSEL SANAL ÇİZGİ YAKLAŞIMIYLA NEV’Î’NİN ÜÇ GAZELİ ÜZERİNE UYGULAMALI BİR İNCELEME
Öz Bu çalışmada, tarafımızca ileri sürülen “Sözdizimsel Sanal Çizgi Yaklaşımı”yla 16. yüzyıl divan edebiyatı şairi Nev’î’nin üç gazeli üzerine bir inceleme yapılmıştır. Çalışmanın amacı, söz konusu yaklaşımın söz dizimiyle anlam arasındaki ilişkinin çözümlenmesine sunduğu katkının ortaya konulmasıdır. “Sözdizimsel Sanal Çizgi Yaklaşımı”’, şiirde yer alan aynı ögelerin sanal bir çizgiyle birleştirilmesi sonucu ortaya çıkan geometrik şekillerin anlamsal yorumu şeklinde tanımlanabilir. Yaklaşım, cümlenin ögelerinin dizilişinin metnin bütünlüğü içinde anlam kazandığı ve metin içerisinde yer alan aynı ögelerin birleştirilmesi sonucu anlamlı şekiller elde edileceği hipotezi üzerine kurulmuştur. Öncelikle şiirde yer alan ögeler cümle sırası esas alınarak bir tabloya yerleştirilmiş ve aynı olan ögeler yine sıra gözetilerek birleştirilmiş ve bu tabloya ögelerin kesişmesi tablosu ismi verilmiştir. Şiirler ögelerin kesişme tablosu esas alınarak değerlendirilmiştir. Ögelerin kesişme tablosu şiirin tamamını kapsar ve şiirin anlamı ile geometrik şekiller arasındaki ilişkiyi kuş bakışı görmemizi sağlar. İncelemiş olduğumuz her üç şiirde de ortaya çıkan geometrik şekiller ile anlam arasındaki ilişki şaşırtıcı bir netliktedir. Paralel uzanan ögelerdeki yakın anlamlılık, dik açıların kararlılığı hatırlatması, zıt yöne bakan üçgenlerin şiirin tamamına yansıyan tezatla uyumu, iç içe geçmiş, birbirini takip eden üçgenlerin bir döngüye benzerliği söz dizimi anlam ilişkisi açısından dikkat çekicidir. İncelemiş olduğumuz üç gazelden elde ettiğimiz verilere dayanarak, “Sözdizimsel Sanal Çizgi Yaklaşımı”’nın işlevsel olduğunu, anlam incelemelerine, söz dizimi ve anlam ilişkisinin çözümlenmesine olumlu katkılarının olacağını rahatlıkla söyleyebiliriz
___
- ANDREWS, Walter G., (2006), Şiirin Sesi Toplumun Şarkısı, İletişim Yayınları, İstanbul.
- AYAYDIN CEBE, Günil Özlem; AKBAŞ ARSLANOĞLU, Gamze, (2020), “Bir Ben Vardır Bende Benden İçeri’deki Üçgen Arzular Işığında Teorik Ve Teolojik Evrenselliği Sorgulamak”, Millî Folklor, C. 16, S. 125, s. 82-100.
- BOYALIK, Mehmet Taha, (2014), Abdülkâhir Cürcânî’nin Sözdizimi Teorisi Ve Tefsir Geleneğine Etkisi, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslam Bilimleri Anabilim Dalı Tefsir Bilim Dalı, İstanbul.
- DEMİREL DÖNMEZ, Özlem, (2014), “Söz Dizimi Anlam İlişkisi Üzerine Yeni Bir Metot Denemesi”, Turkish Studies, C. 9, S. 9, s. 449-454.
- DİRİÖZ, Meserret, (1977), “Nev’î”, Türkoloji Dergisi, C. 7, S.1, s. 83-100.
- ERKAL, Abdulkadir, (2014), “Hayret’ten ‘Divâne’liğe Divan Şiiri”, Turkish Studies, C. 9 S. 12, s. 215-234.
- İPEKTEN, Haluk, (1996), “Gazel”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 13, s. 440-442.
- KARAGÖZLÜ, Volkan, (2015), “Simetri Ve Edebiyat: Klasik Türk Edebiyatında Simetrinin Görünümleri”, Turkish Studies, C. 10, S. 8, s. 1479-1502.
- KOÇOĞLU, Turgut, (2012), “Mesnevî Şârihi Şem’î Şem’ullah’ın Şerh Yöntemi İle Walter G. Andrews'un Sözdizimsel Metin Yorumlama Yöntemi Arasındaki Benzerlik”, Turkish Studies, C. 7, S. 4, s. 2249-2258.
- ÖZEROL, Nazmi, (2012), “Bâkî’nin Şiirlerinde İkilemelerin Sağladığı Ses Ve Söz Düzeni” Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 22, S. 2, s. 68-83.
- ÖZEROL, (2020), “Klasik Türk Şiirinde Bir Sembol Olarak “Diken””, Külliyat Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S. 10, s. 23-41.
- ŞANJARHAN, Bekmaganbetov, ATMACA, Emine, (2011), “Semantik Üçgen Etrafındaki Düşünceler”, Turkish Studies, C. 6, S.4, s.367-372.
- TULUM, Mertol ve TANYERİ, M. Ali (1977), Nev’î Divan, İ.Ü.E.F Yayınları, İstanbul.
- TURAN, Selami, (2007), “Aşkın Terennümü: Eski Türk Edebiyatında Gazel”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 5, S. 10, 155-196.
- TURAN, Veysi, (2020), “Nev‟î‟de Şair ve Şairlik Anlayışı”, International Journal of Filologia, C. 3, S. 3, s. 37-54. Türkçe Sözlük, (2005), TDK Yayınları, Ankara.
- ÜSTÜNOVA, Kerime, (2010), "Giresun’da Yaşatılan Sacayağından Geçme Geleneğinde ‘Sacayağı’ ve ‘Üç’ Ne Anlatıyor?", Bilig, S. 52, s.181-194.