DEDE KORKUT KİTABI’NDA ŞAMANİK UNSURLAR

Öz Türkler yaşam tarzları gereği günlük hayatlarında bazı kişilerle iletişime geçerek onlara danışmış ve destek almışlardır. Topluma dinginlik veren bu kişiler zaman zaman yöneticilere de rehber olmuşlardır. Türklerin destanlarından kitabelerine kadar birçok eserlerinde bilge de diyeceğimiz bu kişilerin varlığını tespit ediyoruz. Türk halklarının Şamanist olanları kama itibar etmektedirler. Onlar kötü ruhların tesirinden korunmak için kama başvurarak hayatlarını sükûnet içerisinde geçirmeye çabalarlardı. Aynı şekilde Dede Korkut Destanlarında, Oğuz beyleri sevinçlerini ve hüzünlerini Dede Korkut ile paylaşırlardı. Dede Korkut Oğuzlara tavsiyelerde bulunur ve Oğuzlar Dede Korkut sözüne itibar ederlerdi. Kam ile Dede Korkut Türk dünyasının ortak değeri olarak varlıklarını sürdürmektedirler. Kam atasından kalan mirasın temsilcisi olarak bu vazifeyi devam ettirip günümüz bir kısım Türkler arasında hala varlığını korumaktadır. Dede Korkut ise Oğuz Kağan Destanı’ndan tanıdığımız Irkıl Hoca’nın görevini Türkler arasında sürdüren bir şahıs olarak aynı hürmeti gördü. Dede Korkut Kitabı’nın yazılması ile Dede Korkut Destanları Türk dünyasına miras kalmıştır. Dede Korkut Kitabı’nda Oğuz beylerinin yönetim anlayışları, savaşları ile kahramanlıklarının yanı sıra Oğuzların günlük hayatları ve inançları hakkında da bilgi ediniyoruz. Kitapta, Şamanik unsurlardan olan Tanrı, ağaç, dağ, suya dair inançlar ile renk, sayı ve hayvan sembolleri hakkında anlatımlar vardır. Bununla birlikte kitapta sosyal yaşamın ritüellerinden olan kurban kesme, dua etme, ad koyma, rüya yorumlama ve ölüm ile ilgili anlayışlarda Şamanik izleri tespit ediyoruz

Anahtar Kelimeler:

Türkler, , Şamanizm, , Dede Korkut,

PDF

___

ABDULLA, Kamal, (2012), Mitten Yazıya veya Gizli Dede Korkut, (Aktaran: Ali Duymaz), İstanbul: Ötüken Yay.
ABDURRAHMAN, Varis, (2004), “Türklerin Ad Koyma Gelenekleri Üzerine Bir İnceleme”, Millî Folklor, S. 61: s. 124-133.
ANOHİN, A.V., (2006), Altay Şamanlığına Ait Materyaller, Konya: Kömen Yay.
ARGUNŞAH, Mustafa ve G. GÜNER, (2015), Codex Cumanicus, İstanbul: Kesit Yay.
BARUTÇU, Sema, (1982), “Çankırı Folklorunda Yaşayan Şamanizm Unsurları Üzerine Görüşler: Eski Türk İnanç Sisteminde Ağaç Kültü ve Çankırı’daki İzleri”, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 16: s. 155-162.
BAYAT, Fuzuli, (2003), Korkut Ata, Ankara: KaraM Yay.
BAYAT, Fuzuli, (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul: Ötüken Yay.
Bi Xun, (2000), “Dede Korkut Kitabı’nın Şamanlık Temeli”, (Çeviren: Alimcan İnayet), Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, S. 10: s. 465-481.
BULDUK, Üçler, (1996), “Dede Korkut, Oğuz Elleri ve Kafkaslar”, AÜ DTCF Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, C. XVIII, S. 29: s. 247-251.
BULDUK, Üçler, (2020), “Dede Korkut’ta Geçen Oğuz Elleri”, Uluslararası Dede Korkut’un İzinde/Sözünde Çalıştayı, KUDAKA: 11-19.
ÇİRKİN, Sergen, (2019), Güney Sibirya Arkeolojisi ve Şamanizm, İstanbul: Yapı Kredi Yay.
ÇORUHLU, Yaşar, (2017), Türk Mitolojisinin Ana Hatları, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
DEMİRTAŞ, Ahmet, (2015), “Dede Korkut Hikâyeleri’nde “Allah” Kavramını Karşılayan Kelimeler Üzerine”, Turkish Studies, C. X, S. 16: s. 475-492.
DİLEK, İbrahim, (2007), “Sibirya Türklerinde Ateş İle İlgili İnançlar, Törenler ve Bazı Efsaneler”, bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 43: s. 33-54.
DRURY, Nevill, (1996), Şamanizm, (Çeviren: Erkan Şimşek), İstanbul: Okyanus Yay.
DUYMAZ, Ali, (2020), Kolca Kopuzdan Kılca Kaleme Dedem Korkut Araştırmaları, İstanbul: Ötüken Yay.
EKİCİ, Metin, (2019), Dede Korkut Kitabı Türkistan / Türkmen Sahra Nüshası Soylamalar ve 13. Boy - Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderhayı Öldürmesi, İstanbul: Ötüken Yay.
ELİADE, Mircea, (1999), Şamanizm, (Çeviren: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi.
ERCİLASUN, Ahmet B., (2002), “Salur Kazan Kimdir?”, Millî Folklor, S. 56: 22-33.
ERGİN, Muharrem, (2010a), Orhun Abideleri, İstanbul: Boğaziçi Yay.
ERGİN, Muharrem, (2010b), Dede Korkut Kitabı, İstanbul: Boğaziçi Yay.
ERGUN, Metin, (1998), “Türk Ağaç Kültü İnancının Dede Korkut Hikâyelerindeki Yansımaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, C. 46, S. 1998/1: s. 71-80.
ERGUN, Pervin, (2017), Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
GENÇ, Reşat, (2009), Türk İnanışları İle Milli Geleneklerinde Renkler ve Sarı Kırmızı Yeşil, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay.
GEZİCİ, Nesrin, (2018), “Rabgûzî’nin Kısasü’l-Enbiyâsı’nda “Gelecekten Haber Vermek”le İlgili Şamanizm İzleri”, İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, C.VII, S. 2: s.1034-1056.
GÖMEÇ, Saadettin Yağmur, (2009), Türk Destanlarına Giriş, Ankara: Akçağ Yay.
GÖMEÇ, Saadettin Yağmur, (2016), Şamanizm ve Eski Türk Dini, Ankara: Berikan Yayınevi.
GÜLYÜZ, B. Güray, (2019), “İslam Öncesi Türk Kültüründe Ateş ve Ateşe Hükmedenler (Maddi Kültür İzleri Işığında)”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C.9, S. 17: s. 201-223.
GÜNGÖR, Harun, (2010), “Şamanizm”, TDV İslâm Ansiklopedisi, C. 38: s. 325-328.
İBN FADLAN, (2010), İbn Fadlan Seyahatnamesi, (Çeviren: Ramazan ŞEŞEN), İstanbul: Yeditepe Yay.
İNAN, Abdülkadir, (1952), “Müslüman Türklerde Şamanizm Kalıntıları”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 4: 19-30.
İNAN, Abdülkadir, (1966-1969), “Dede Korkut Kitabında Eski İnançlar ve Gelenekler”, Türk Kültürü Araştırmaları III-IV-V-VI, Ankara: 145-157.
İNAN, Abdülkadir, (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: TTK Yay.
İNAYET, Alimcan, (1999), “Dede Korkut’un Bir Duası Üzerine”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. III: s. 193-197.
KAFESOĞLU, İbrahim, (2011), Türk Millî Kültürü, İstanbul: Ötüken Yay.
KAŞGARLI MAHMUD, (1985), Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, (Çeviren: Besim Atalay), Ankara: TTK Yay.
KÖKSEL, Behiye, (2012), “Dede Korkut Kitabı’nda Dinî-Mitolojik Yardımcı Kahraman Motifi”, TSA, S.1: s. 73-88.
KSENEFONTOV, G. Vasilyeviç, (2011), Yakut Şamanlığı, (Çeviren Atilla Bağcı), Konya: Kömen Yay.
KUTLU, M. Muhtar, (2003), “Şamanizmden Modern Zamanların Neo-Şamanizmine”, Folklor/Edebiyat, C. VII, S. 27: s. 23-30.
KÜÇÜK, Salim, (2010), “Eski Türk Kültüründe Renk Kavramı”, bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, S. 54: s. 185-210.
Lin Gan, (2000), “Göktürklerde Gelenekler ve Dini İnançlar”, (Çeviren: Eyüp Sarıtaş), Türk Dünyası Tarih İncelemeleri Dergisi, S. IV: s. 361-374.
NİSANBAYEV, Abdimalik, (2000), “Türk Halklarının Büyük Düşünürü Korkut Ata”, Kazakistan’da Dede Korkut, (Hazırlayan: Abdimalik Nisanbayev), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yay., 1-13.
ÖGEL, Bahaeddin, (1995), Türk Mitolojisi, C. II, Ankara: TTK Yay.
ÖGEL, Bahaeddin, (2010), Türk Mitolojisi, C.I, Ankara: TTK Yay.
ÖNCÜL, Kürşat, (2008), “Dede Korkut Hikâyelerinde Savaşçı Kadın Tipi ve Animus Kavramı”, Turkish Studies, C. 3, S. 2: s. 574-581.
ÖZDEMİR, Hasan, (2003), “Dede Korkut’un Kişiliği İle İlgili Efsaneler”, AÜ DTCF Türkoloji Dergisi, C. 16, S. 2: s. 23-33.
ÖZTÜRK, Şükrü, (2015), Türk Kültüründe Renk Kavramı ve Renklerin Maddi Kültür Unsurlarına Yansıması, Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi.
PİRVERDİOĞLU, Ahmet, (2000), “Dede Korkut ve Şamanizm”, Uluslararası Dede Korkut Bilgi Şöleni Bildirileri (19-21 Ekim 1999), Ankara: 293-299.
RADLOFF, Wilhelm, (1994), Sibirya’dan, C.III, (Çeviren: Ahmet Temir), İstanbul: MEB Yay.
RADLOFF, Wilhelm, (2009), Türklük ve Şamanlık, İstanbul: Örgün Yayınevi.
ROUX, Jean Paul, (1994), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çeviren: Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yay.
ŞEŞEN, Ramazan, (1981), “Klâsik İslâm Kaynaklarına Göre Eski Türklerin Dini ve Şaman Kelimesinin Menşei”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Enstitüsü Dergisi, S. 10–11: s. 57-90.
ŞİŞMAN, Bekir, (2015), “Dede Korkut Hikâyelerinde Ölüm Karşısında Oğuz’un Tavrı”, Dede Korkut Türk Dili ve Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, C. 4, S. 8: s. 121-130.
TEKİN, Talat, (2004), Irk Bitig Eski Uygurca Fal Kitabı, Ankara: Öncü Kitap.
TOGAN, Zeki Velidî, (1982), Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznâmesi, tercüme ve tahlili, İstanbul: Enderun Kitabevi.
TURAN, Osman, (2011), Türk Cihân Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, İstanbul: Ötüken Yay.
TUTAR, Adem, (1996), “Dede Korkut Kitabı’nda Dini Motifler”, Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 1: s. 241-254.
TÜRKTAŞ, M. Metin, (2019), “Türklerde Ad Verme İle İlgili Bazı Tespitler”, TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 17: s. 34-44.
YILDIRIM, Hüseyin ve Nigâr Kalkan, (2018), Saha Türklerinde Tanrı Öğretisi Şamanizm, Ankara: Gazi Kitabevi.
YUSUF HAS HACİB, (2008), Kutadgu Bilig, (Çeviren: R. Rahmeti Arat), İstanbul: Kabalcı Yay.