OSMANLI DEVLETİ’NİN SEFARET İMAMLARI

Öz Osmanlı Devleti’nde gerek fevkalade elçiler ve gerekse ilk ikamet elçilikleri maiyetinde kimi zaman imamlara da yer verildiği görülmektedir. Fakat sefaret imamlarının gerçek manada kurumsal kimlik kazanması II. Abdülhamid döneminde gerçekleşmiştir. O’nun emriyle 1891 yılında bir düzenleme yapıldı. Büyükelçilik vasfına sahip Berlin, Londra, Paris, Roma, St. Petersburg ve Viyana’daki Osmanlı sefarethanelerine birer imam tayin edildi. Washington Sefaretinin büyükelçiliğe dönüştürülmesiyle bu sayı yediye çıkmıştır. Sefaret imamları imtihan sonucu Meşihat Dairesi tarafından seçilirdi. Görev süreleri II. Abdülhamid’in ısrarı ile bir yıl ile sınırlı tutuldu. Fakat ilk tayin edilen isimler, zorunlu bir istisna dışında, II. Abdülhamid’in saltanatının sonuna kadar görevlerinde kaldılar. Sefarethanelere yeni imamların tayini ancak II. Meşrutiyet ile birlikte yapılabildi. Bunun yanında imam tayinlerinde bazı değişiklikler de söz konusudur. Sefaret imamlarının sadece medrese mezunu olması yetersiz görüldüğü için Mekteb-i Hukuk mezunları arasından seçilmesine özen gösterildi. Ayrıca sefaret imamlarını belirleme işi Meşihat Dairesi yerine Hariciye Nezaretine bırakıldı. Her iki dönemde de yapılan düzenlemelere rağmen sefaret imamlığının belli bir temele oturtulabildiği söylenemez. Hatta ciddi bir görev tanımlaması dahi yapılmamıştır. Sefaret İmamları, sadece Osmanlı Devleti’nin değil aynı zamanda İslam halifesinin de Batılı devlet başkentlerindeki tek dini temsilcileriydi. Buna rağmen yeterince faydalı oldukları söylenemez. Bunların bazılarında dönemin ilmiye sınıfına mensup bir kişiye yakışmayacak hal ve davranışlar görülür. Fakat aralarında ilmi eserler kaleme alanlar ve önemli faaliyetlerde bulunan isimlere de rastlamak mümkündür. Sefaret imamlığı Osmanlı Devleti ile birlikte ortadan kalkacaktır. Yine de büyükelçilik kançılaryasının bir parçası olan bu memuriyeti bugünkü Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde yurt dışında görev yapan din görevlilerinin öncüsü olarak kabul etmek gerekir.

Anahtar Kelimeler:

Osmanlı Devleti, II. Abdülhamid, II. MeĢrutiyet, Büyükelçilik, Sefaret İmamı

PDF

___

ACEHAN, Işıl, (2010), “Made in Massachusetts”: Convertıng Hıdes and Skıns into Leather and Turkısh Immıgrants into Industrıal Laborers (1860s-1920s), Bilkent Üniversitesi Tarih Bölümü, Ankara: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
AKIN, Veysi, (2004), “Amerika’da İlk Türk Lobisi: Türk Teavün Cemiyeti (Turkish Welfare Association)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, C. XX, S. 59: ss. 453-521.
AKÜN, Ömer Faruk, (1998), “Hoca Tahsin”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XIII: ss. 198-206.
AKYILDIZ, Ali, (2011), Sürgün Sefir Sadullah Paşa, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
ALBAYRAK, Sadık, (1996) Son Devir Osmanlı Uleması, C. I, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
BALİÇ, İsmail, (1989), “Almanya-Ülkede İslamiyet”, Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. II: s. 520-522.
BOWEN, Patrick D., (2015), A History of Conversion to Islam in the United States, Vol. I, Leiden-Boston: Brill.
ÇANKAYA, Ali, (1968-1969), Yeni Mülkiye Târihi ve Mülkiyeliler, Cilt II, Ankara: Mars Matbaası.
ÇULUK, Sinan, (2007), “Başbakanlık Osmanlı Arşivi’ndeki İbnülemin Tasnifi’nin Özellikleri”, Arşiv Dünyası, S. 10, Ekim 2007, ss. 95-98.
DÖNMEZ, Ahmet, (2010), “Kemal Paşazâde Said Bey ve “Sefirler ve İehbenderler” Adlı Eseri”, Tarihin Peşinde, S. 3: ss 1-34.
EDHEM NEJAD, “Amerika’da İslâm 2”, Sırat-ı Müstakim, 11 Rebiülahir 1328.
ENGİNÜN, İnci, (1994), Abdülhak Hâmid’in Hatıraları, İstanbul: Dergah Yayınları.
ERASLAN, Cezmi (1992), II. Abdülhamid ve İslâm Birliği, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
ERGİN, Osman Nuri, (1937), Muallim M. Cevdet Hayatı, Eserleri ve Kütüphanesi, İstanbul: Bozkurt Matbaası.
FALCONİ Ilaria, Sinan Kuneralp, (2013), Palazzo Gamberini Türkiye’nin Roma Büyükelçiliği, İstanbul: Vehbi Koç Vakfı.
FLEMMİNG, Barbara, Jan Schmidth, (2002), The Diary of Karl Süssheim (1878- 1947), Orientalist between Munich and Istanbul, Stuttgart: Franz Steiner Verlag.
GALİTEKİN, Ahmed Nezih, (2003), Sâlname-i Nezâret-i Umûr-ı Hâriciyye 1318, C. III: İşaret Yayınları.
GURULKAN, Kemal, (2000), İslâm'ın Siyasallaşma Sürecinde Cemiyet-i Müderrisin'den Teâli-i İslâm'a, Köprü Dergisi, S. 72: ss. 107-128.
HALİL HALİD, “Londra’da Müslümanlar”, Sırat-ı Müstakim, 17 Zilhicce 1327.
HAS, İükrü Selim, (2000), “İngiltere, Ülkede İslâmiyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. XX: ss. 307-310.
Haşim Veli, (2003), “Kıyâmet Alâmetleri”, (Sadeleştiren: Kamil Çakın), Dini Araştırmalar, C. 6, S.16: ss. 183-198.
HERBETTE, Maurice, (1997), Fransa’da İlk Daimî Türk Elçisi “Moralı Esseyyit Ali Efendi” (1797-1802), (Çev. Erol Üyepazarcı), İstanbul: Pera Turizm ve Ticaret A.İ.
İZGÖER, Ahmet Zeki, Ramazan Tuğ, (2013), Padişah’ın Himayesinde Osmanlı Kızılay Cemiyeti 1911-1913 Yıllığı, Ankara: Türk Kızılayı Yayınları.
KAYA, Erol, (2017), Erzincanlı Son Devir Osmanlı Uleması, Erzincan: Erzincan Üniversitesi Yayınları.
KAPLAN, Orhan, (2012), “Son Dönem Osmanlı Müelliflerinden Roma Sefareti İmamı Hâşim Veli’nin Mevlid İerhi: Esrâr-ı Mevlidü’n-Nebî”, Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, S. 9, İstanbul 2012, ss. 111-138.
KISA, Ahmet, (2016), “Jön Türk Neşriyatında Öncü Bir Gazete; İstikbal ve Ali İefkati Bey”, CTAD, Yıl 12, Sayı 23: ss. 3-24.
KOLAY, Arif, (2017), “II. Meşrutiyet Döneminde Hariciye Nezaretinde Tensikat ve Bürokratik Değişim (1908-1910)”, Türkiyat Mecmuası, 27/1: ss. 193-214.
LEE, Hee-Soo (1988), İslâm ve Türk Kültürünün Uzak Doğu’ya Yayılması, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları
MADAME MOREL, (1920), From an Eastern Embassy: Memories of London, Berlin and the East (1920), London, Herbert Jenkins Ltd. Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi, Devre I, Cilt VI, İçtima Senesi I, 22 Temmuz 1325
MEHMED SÜREYYA, (1998), Sicill-i Osmanî Yahud Tezkire-i Meşâhir-i Osmâniyye, C. IV/II, (Yay. Haz. Orhan Hülagü, Mustafa Ekincikli, Hamdi Savaş), İstanbul: Sebil Yayınları.
OCAKLI, Arzu, (1999): “XIX. Yüzyıl Sonu ve XX. Yüzyıl Başında Çin Müslümanları ve Osmanlı İlişkileri”, Osmanlı, C. I, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, ss. 588-593.
OKDAY, Şefik, (1986), Büyükbabam Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa, İstanbul: Ata Ofset.
PAKER, Esat Cemal, (2001), Siyasi Tarihimizde Kırk Yıllık Hariciye Hatıraları, İstanbul: Remzi Kitabevi.
SCHMIEDE, H. Ahmed, (tsz), Osmanlı ve Prusya Kaynaklarına Göre Giritli Ali Aziz Efendi’nin Berlin Sefareti, İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı
SIRMA, İhsan Süreyya, (1998), Belgelerle II. Abdülhamid Dönemi, İstanbul: Beyan Yayınları
ŞAFAK, Nurdan, (2006), Bir Tanzimat Diplomatı Kostaki Musurus Paşa (1807- 1891), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İlahiyat (İslam Tarihi ve Sanatları) Anabilim Dalı, İstanbul: Yayınlanmamış Doktora Tezi.
UÇAR, Ahmet, (2008), Unutulmayan Miras, Güney Afrika’da Osmanlılar, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
ULUĞ, Naşit Hakkı, (1973), Üç Büyük Devrim, Eğitimin Birleştirilmesi, Şapka ve Giyimin Değiştirilmesi, Türk Harflerinin Kabulü, İstanbul: Ak Yayınları.
TURAL, Erkan, (2006), II. Meşrutiyet Döneminde Devletin Restorasyonu Bağlamında 1909 Teşkilat ve Tensikat Kanunu, Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir: Basılmamış Doktora Tezi.
TURAN, Namık Sinan, (2004), “Osmanlı Diplomasisinde Batı İmgesinin Değişimi ve Elçilerin Etkisi (18. ve 19. Yüzyıllar)”, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 5, S. 2: ss. 57-86.
TURAN, Namık Sinan (2017), Hilafet, Erken İslâm Tarihinden Osmanlı’nın Son Yüzyılına, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
YALÇINKAYA, Mehmet Alaaddin, (2001), “İsmail Ferruh Efendi’nin Londra Büyükelçiliği ve Siyasî Faaliyetleri (1797-1800)”, Pax Ottomana, Studies in Memoriam Prof.Dr. Nejat Göyünç, Harleem-Ankara: Sota-Yeni Türkiye Yayınları, ss. 381-407.
ZARCONE, Thierry, (2015), “Haşim Veli’nin Semazen Dervişler (Derviches Tourneurs) Eseri (1913) Üzerine Değerlendirme”, Ötekilerin Peşinde, Ahmet Yaşar Ocak’a Armağan, (Haz. Mehmet Öz, Fatih Yeşil), İstanbul, Timaş Yayınları.
Babıâli Evrak Odası (BEO): 162/12080, 1299/97406, 1329/99603, 1423/106694, 1648/123569, 3639/272858, 3647/273458, 3661/274524, 3716/278693, 3722/279140
Dahiliye Sicil-i Ahval Defterleri (DHSAİDd): 111/339
Hariciye İdare (HR.İD.): 2040/1, 2040/2, 2040/4, 2040/5, 2040/6, 2040/7, 2040/8
Hariciye İstanbul Murahhaslığı (HR.İM): 92/16, 100/73, 167/49
Hariciye Nezareti İstişare Odası (HR.HMŞ.İŞO): 236/8
Hariciye Nezareti Londra Sefareti (HR.SFR.3): 428/4, 534/3, 536/2, 555/46, 565/26, 594/41, 727/21, 728/23, 728/28, 729/32, 729/54
Hariciye Tahrirat (HR.TH): 123/36, 125/21, 231/122, 291/59
Hattı Hümayun (HAT): 142/5875, 1323/51666
İrade Dahiliye (İ.DH.): 1200/93904, 1233/96554, 1236/96838, 1253/98341
İrade Dosya Usulü (İ.DUİT): 53/110
İrade Hariciye (İ.HR.): 208/11971, 209/12054, 419/22, 419/38, 421/20, 424/1
İrade Hususi (İ.HUS): 8/71
İrade Meclis-i Mahsus (İ.MMS.): 120/5160
İrade Taltifat (İ.TAL): 100/65
Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF.MKT): 961/70
Meclis-i Vükela (MV.): 62/72
Yıldız Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK): 33/19
Yıldız Mütenevvi Maruzat (Y.MTV): 83/35, 142/3
Yıldız Resmi Maruzat (Y.A.RES): 61/10, 130/18
Zabtiye (ZB): 338/131
http://earsiv.sehir.edu.tr:8080/xmlui/bitstream/handle/11498/7166/001504893006.pdf?s equence=1 (Erişim Tarihi: 10.01.2019)
https://www.academia.edu/32116450/Almanyada_Unutulmu%C5%9F_Bir_Camiimiz_v e_%C5%9Eehitli%C4%9Fimiz-_%C4%B0dris_Ert%C3%BCrk.pdf (Erişim Tarihi: 08.01.2019)
https://www.diyanet.gov.tr/tr-TR/Kurumsal/Detay/1 (Erişim Tarihi: 24.12.2018)
http://www.sabahulkesi.com/2013/04/01/mezaristan-%C4%B1-%C4%B0slam-ya-daberlin-%C5%9Fehitlik-cami-mezarl%C4%B1%C4%9F%C4%B1-kadriakkaya/ (Erişim Tarihi: 08.01.2019)