ÖLÜM İLE İLGİLİ GEÇİŞ DÖNEMİ İNANIŞLARININ MİTOLOJİK YANSIMALARI

Toplumların en kadim zamanlarından beri geçirdikleri zor dönemleri daha rahat bir şekilde atlatmak amacıyla yaptıkları, toplumsal dayanışmanın en somut örnekleri, geçiş dönemi ritüelleridir. Bu ritüeller, çeşitli zamanlarda dini, coğrafi, kültürel ve ekonomik bir süreçten kaynaklanan bir değişim süreci yaşamaktadır. Batıl inanç olarak tanımlanan gelenek ve ritüellerin toplum tarafından her dönemde vazgeçilemeyecek temel unsurlardan olup olmadığını halk bilimsel bir bakış açısıyla ortaya koymak ve kültürel belleğimizin işlevsel mirasları olan bu geleneklerin ve ritüellerin mitolojik kökenini ve toplumsal bilinçaltında yer alan sembolik anlamını derinlemesine incelemek asıl amaçtır. Halk inançlarını batıl inanç şeklinde tanımlamak, bu inançların mitolojik ve sembolik anlamını bilmemekten kaynaklanmaktadır. Bu çalışmanın temel amacı da batıl inanç olarak gösterilen bazı gelenek ve ritüellerin, mitolojik ve sembolik anlamını gösterebilmektir. Bu çalışma, Campbell’ın dini ritüeller ile ilgili mitolojik yaklaşımından hareketle geçiş döneminde icra edilen dini uygulamaların hemen hemen hepsi, mitolojinin tekrar canlandırılmasıdır, teorisinin Gerede örneklemi özelinde incelenmesine dayanır. İnsanlar her dönemde toplumsal ihtiyaçlarına paralel olarak çeşitli ritüeller ve gelenekler ortaya çıkarmıştır ve eskiden beri var olagelen ritüellere de bağlı kalmışlardır, bazılarını da değişen dönem ve şartlara göre yeniden şekillendirmişlerdir. Gelenekler ve ritüeller, din öğretilerinin ya da çağdaş yaşamın yarattığı yeni davranışlarla sürekli olarak bir değişim süreci yaşarken batıl inanç tanımlaması ile de karşılaşsa da halk inanışları, gündelik hayatımızda karşılaşılan zorlukların üstesinden gelebilmek için çok önemli işlevsel fayda sağlamaktadır. Batıl inanç olarak tanımlanan birçok kültürel unsurun mitolojik kökeninin ve anlamının sembolik bağlamda devam ettiği gözlenmiştir. Geçiş döneminde icra edilen geleneklerin ve ritüellerin toplum hayatında işlevsel rolü devam ettikçe bunların mitolojik anlamı ve düşünce biçimi yeniden canlandırılacaktır. Gerede örnekleminden hareketle geçiş dönemlerinden biri olan ölüm ile ilgili ritüel ve geleneklerden bazılarının işlevsel fayda sağladığı için mitolojik anlamının her icra ve inanışta yeniden canlandırılarak toplumsal bilinçaltında yer aldığını söylemek mümkündür

Anahtar Kelimeler:

Mitoloji, Din, Gelenek, Ritüel, Ölüm.

PDF

___

Alekseyev, N. A. 2013. Türk Dilli Sibirya Halklarının Şamanizmi, (Çev. Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
Anohin, A. V. 2006. Altay Şamanlığına Ait Materyaller, (Çev. Zekeriya Karadavut, Jannet Meyermanova), Konya: Kömen Yayınları.
Bayat, F. 2018a. Türk Mitolojik Sistemi 1, Ontolojik ve Epistemolojik Bağlamda Türk Mitolojsisi, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Bayat, F. 2018b. Türk Mitolojik Sistemi 2, Kutsal Dişi, Mitolojik Ana, Umay Paradigmasında İlkel Mitolojik Kategoriler, İyeler ve Demonoloji, İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Beydili C. 2015. Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Ankara: Yurt Kitap Yayın.
Bonnefoy, Y. 2000. Antik Dünya ve Geleneksel Toplumlarda Dinler ve Mitolojiler Sözlüğü, I. Cilt, (Yay. Haz. Levent Yılmaz), Ankara: Dost Kitabevi Yayınları.
Campbell, J. Bill Moyers. 2018. Mitolojinin Gücü, Kutsal Kitaplardan Hollywood Filmlerine Mitoloji ve Hikayeler, (Çev. Zeynep Yaman), İstanbul: Mediacat Kitapları.
Dırenkova, Nadejda P. 2014. Altay ve Teleüt Türklerinde Şamanizm, (Çev. Atilla Bağcı), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları.
Eker, Gülin Ö. 2006. “Gelenekten Geleceğe Halk Edebiyatı”, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Ankara: Grafiker Yayınları.
Eliade, M. 2015. Dinler Tarihine Giriş, Ankara: Kabalcı Yayıncılık.
Ergun, P. 2013. “Türk Kültüründe Ölümle İlgili Bazı Terimler”, Milli Folklor, 25(100): 134-148.
Ergun, P. 2017. Türk Kültüründe Ağaç Kültü, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Ersoy, R. 2002. “Türklerde Ölüm ve Ölü ile İlgili Rit ve Ritüeller”, Milli Folklor, Sayı: 54: 86-102.
Harva, U. 2014. Altay Panteonu, (Mitler, Ritüeller, İnançlar ve Tanrılar), (Çev. Ömer Suveren), İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
İnan, A. 1986. Tarihte ve Bugün Şamanizm, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
İnan, A. 1976. Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Kaya, D. 2007. Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Ankara: Akçağ Yayınları.
Llova vd. 2013a. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri, İnsan ve Toplum, (Çev. Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
Llova vd. 2013b. Güney Sibirya Türklerinin Geleneksel Dünya Görüşleri, Kâinat ve Zaman. Nesneler Dünyası, (Çev. Metin Ergun), Konya: Kömen Yayınları.
Mazzoni, E. 2018. “Batıl İnançlar Kitabı, Mitler, İnançlar, Efsaneler”. (Çev. Oğuz Adanır), Doğu Batı Düşünce Dergisi (Boş ve Batıl İnançlar), 21/84: 10-21.
Ögel, B. 2006. Türk Mitolojisi II. Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Öncül, K. 2018. “Kutsalın Dönüşümü: Tarihsel Düzlemde Batıl İnanç ve Hurafe”, Doğu Batı Düşünce Dergisi, 21/84: 85-95.
Örnek, Sedat V. 2000. Türk Halk Bilimi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Örnek, Sedat V. 2009. “Ritüellerin Oluşum Süreci” Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar 3, Ankara: Geleneksel Yayıncılık: 203-221.
Raglan, L. 2005. “Mit ve Ritüel” Halk Bilimimde Kuramlar ve Yaklaşımlar 2, Ankara: Geleneksel Yayıncılık: 189-197.
Roux, Jean P. 1994. Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çev. Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yayınları.
Roux, Jean P. 1999. Altay Türklerinde Ölüm, İstanbul: Kabalcı Yayınları.
Roux, Jean P. 2015. Eski Türk Mitolojisi, (Çev. Musa Yaşar Sağlam), Ankara: Bilge Su Yayıncılık.
Sagalayev, Andrey M. 2020. Ural- Altay Mitolojisinde Arketipler ve Semboller, (Çev. Ali Toraman), İstanbul Bilge Kültür Sanat Yayınları.
Saydam M. B. 2018. “İnancın Boşu/Dolusu”. Doğu Batı Düşünce Dergisi (Boş ve Batıl İnançlar), Doğu Batı Düşünce Dergisi, 21/84: 22-41.
Yıldırım, D. 1998. Türk Bitiği, Ankara: Akçağ Yayınevi.
K-1: Nebahat Bulut, 10.10.1949, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.
K-2: Nuri Yılmazer, 08.04.1944, Bolu/ Gerede, Deri Ustası.
K-3: Fatma Yılmazer, 07.08. 1942, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.
K-4: Kemal Yılmazer, 01.06.1971, Bolu/ Gerede, Deri Ustası.
K-5: İsmail Tosunoğlu, 08.10.1945, Bolu/ Gerede, Emekli.
K-6: İsmail Gümüş, 15.08.1945, Bolu/ Gerede/ Göynükören Köyü, Çiftçi.
K-7: Nazife Erdoğan, 10.04.1952, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.
K-8: Nimet Yurt, 25.05.1966, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.
K-9: Zahide Yılmaz, 11.02.1955, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.
K-10: Gülten Ercivan, 04.04.1963, Bolu/ Gerede, Öğretmen.
K-11: Zeycan Güler, 01.07.1956, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.
K-12: Mediha Bulut, 24.10.1959, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.
K-13: Ayşe Kaptan, 15.05.1952, Bolu/ Gerede, Ev Hanımı.