OĞUZ KAĞAN DESTANI VE MOĞOLLARIN GİZLİ TARİHİ’NDEKİ ORTAK TİP VE MOTİFLER

Ulusların tarihi incelendiğinde destanlar başvurulacak ilk kaynaklardan biridir. Ulusların geçmişine ışık tutan, yüz yıllarca dilden dile aktarılarak o ulusun gelenek görenek, düşünce ve inançlarını yansıtan destanlar sadece edebi veriler değil, aynı zamanda tarihi bilgilerle dolu bir hazine olarak değerlendirilmektedir. Bu bağlamda incelendiğinde Türk tarihiyle ilgili en önemli kaynaklarından biri “Oğuz Kağan Destanı”; Moğol tarihi ile ilgili en kadim ve önemli kaynak ise “Moğolların Gizli Tarihi”dir. “Oğuz Kağan Destanı” sadece Oğuz’un şahsiyetini, özelliklerini, yöneticiliğini değil; Türk ulusunun tarihini, dünya görüşünü, devletçiliğini, yönetim sistemini de yansıtması bakımından önemlidir. Yine aynı şekilde “Moğolların Gizli Tarihi”, yüzyıllar boyunca Orta Asya’da Türklerle aynı coğrafyayı paylaşan hem Moğolların tarihi ve dili hakkında önemli veriler içeren hem de Cengiz Han’ın Moğol ve dünya tarihinde oynadığı rolü anlatan bir başucu kitabı olmuştur. Türkler ve Moğollar uzun yıllar aynı coğrafyada yaşayarak birbirleriyle tarihî ve kültürel etkileşim içinde olmuştur. Oğuzların ve Moğolların tarih sahnesine çıkışlarını, çevresindeki uluslarla olan ilişkilerini ve kendi kültürel yapılarını oluşturan değerleri anlamak için, Oguz Kaganın tarih sahnesine çıkışını anlatan “Oğuz Kagan Destanı” ve “Moğolların Gizli Tarihi” incelendiğinde büyük ölçüde ortak unsurlar olduğu tespit edilmiştir. Uygurca metnin aslına daha uygun olduğu düşünülerek Uygurca Oğuz Kağan Destanı esas alındığı çalışmada nitel araştırma tekniklerinden doküman incelemesi kullanılmıştır. Veriler öncelikle içerik analizi daha sonra betimsel analizle değerlendirilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Oğuz Kağan, Cengiz Han, Oğuz Kağan Destanı, Moğolların Gizli Tarihi

PDF

___

Aslan, Ensar. 1995. “Dede Korkut Hikâyeleri İle Türk Destan ve Halk Hikâyelerinde Alp- Kız Motifi”. Folklor/Edebiyat Dergisi, Sayı 4.
Bang, Wilhelm. Arat, R. Rahmeti. 1970. Oğuz Kağan Destanı. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Duymaz, Ali. 2007. “Oğuz Kağan Destanı’ndan Dede Korkut Kitabı’na Kahramanların Beden Tasvirlerinin Sembolik Anlamları Üzerine Değerlendirmeler”. Milli Folklor, Sayı 76: 50-58.
Esin, Osman. 2017. “Orta Asya Ön Asya ve Anadolu Ekseninde Eski Türklerin Hayatında Önemli Bir Figür: At”. ulakbilge, 5 (14): 1315-1334.
Gabain, Annemarie von. 1968. “Renklerin Sembolik Anlamları”. (çev. Semih Tezcan).Türkoloji Dergisi, C.III: 107-112. Ankara.
Gömeç, Saadettin. 2004. “Oğuz Kağan’ın Kimliği, Oğuzlar ve Oğuz Kağan Destanları Üzerine Bir-İki Söz”. D.T.C.F. Tarih Araştırmaları Dergisi, 22 (35): 113-121.
Gömeç, Saadettin. 2009. Türk Destanlarına Giriş. Ankara: Akçağ Yayınları.
Gülensoy, Tuncer. 2007. “Moğolların Gizli Tarihi, Altan Topçi, Defter-İ Çingiz-Nâme, Cengiz-Nâme Ve Anonim Şibanî-Nâme’ye Göre Cengiz Han’ın Soy Kütüğü”. Turkish Studies/ Türkoloji Araştırmaları Volume 2/2 Spring.
Kaplan, Mehmet. 1996. Türk Edebiyatı Üzerine Araştırmalar 3 Tip Tahlilleri. İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kaplan, Mehmet. 2005. Oğuz Kağan-Oğuz Han Destanı, Tip Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kaşgarlı, Mahmut. 1939. Divânü Lûgat-it-Türk. (çev. Besim Atalay). C. I. Ankara: TDK Yayınları.
Kaya, Mehmet Levent. 2011. Moğolların Gizli Tarihçesi. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 102. Birleşim. Dönem:5, Cilt:2, Toplantı:1, 07.02.1978, s.6-7.
Ögel, Bahaeddin. 1993. Türk Mitolojisi, Kaynakları ve Açıklamaları ile Destanlar I, Ankara:Türk Tarih Kurumu.
Ögel, Bahaeddin. 2010. İslamiyet’ten Önce Türk Kültür Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Ölmez, Mehmet. 2013. Bengü Beläk. Moğolların Gizli Tarihi ve SözVarlığı Üzerine, Ahmet Bican Ercilasun Armağanı, (ed. Bülent Gül), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, s.377-384.
Öztürk, Özhan. 2009. Folklor ve Mitoloji Sözlüğü. Ankara: Phoenix Yayınları.
Pfeiffer, Judith. Woods, John E. 2006. History and Historiography of Post-Mongol Central Asia and the Middle East, Wiesbaden: Harrassowitz.
Togan, Zeki Velidi. 1981. Umumi Türk Tarihine Giriş, Cilt I. İstanbul: Enderun Kitabevi.
Togan, Zeki Velidi. 2002. Türk Destanının Tasnifi, Türkler, Cilt III. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
Turgunbayer, Caşteğin. “Türk Dünyası Destanlarında Ofrtak Motifler Üzerine”. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı 24.
Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi. 1977. “Destan”, c.2, İstanbul: Dergâh Yayınları. Yardımcı, Mehmet. 2007. Türk Destanlarında Tipler ve Motifler, Ankara: Ürün Yay.
Yetiş, Kazım. 1994. Destan Maddesi, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, c. 9, İstanbul:TDV Yayınları.
Zeren, Münevver Ebru. 2015. “Maniheizm ve Budizm’in Uygurlar’ın Kültür Hayatına Etkileri”. Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türkiyat Araştırmaları Anabilim Dalı, İstanbul