OSMANLI-MEMLÛK NÜFUZ MÜCADELESİNDE DULKADİROĞULLARI BEYLİĞİ

Öz Dulkadiroğulları, XIV. yüzyılın ikinci yarısında özellikle Elbistan ve Maraş'ta Memlûklerin himayesinde kurulmuş bir Türkmen beyliğidir. Memlûk hâkimiyetinden sonra Osmanlı hâkimiyetini kabul etmiş olması sebebiyle hiçbir zaman bağımsız bir beylik olamamıştır. Dulkadiroğulları topraklarının Memlûkler için Anadolu'nun, Osmanlılar için Suriye'nin giriş kapısı olması, iki asra yakın bir geçmişe sahip olan beyliğin önemini artırmıştır. İki devletin çıkarları çatışmaya başlayınca Dulkadiroğulları Beyliği de bu çatışmanın ortasında tampon bölge olarak kalmış, ardından iki büyük devletin nüfuz mücadelesi verdiği bir alan haline gelmiştir. Beyliğin yöneticileri bir yandan bağlı oldukları devletlerin politikaları nedeniyle onlarla birlikte hareket etmek zorunda kalırken, diğer yandan da farklı müttefikler arayarak bağımsızlık mücadelesinden çekinmemişlerdir. Bu makalenin amacı, Memlûk ve daha sonra Osmanlı Devleti gibi iki büyük devletin baskısından kurtulamayan Dulkadiroğulları'nın stratejik önemini vurgulamak ve Dulkadiroğulları beylerinin uyguladığı diplomatik evlilikleri ve politikaları ortaya koymaktır. Bu çalışmada dönemin çağdaş eserlerinin yanı sıra Osmanlı kaynakları karşılaştırmalı olarak kullanılmıştır. Bu kaynaklara yansıyan bilgiler kimi zaman açık olarak bazen de dolaylı olarak Osmanlı ile Memlûk arasında nüfuz mücadelesinin işaretlerini vermektedir. Bu iki büyük gücün arasında kalan Dulkadiroğulları Beyliği’nin ise diplomasinin her imkanını kullanmaya çalıştığı özellikle Osmanlı kaynaklarına açıkça yansımıştır. Türk tarihinde uzun süre bölgesel bir güç olarak tarih sahnesinde kalmayı başaran ve Osmanlı-Memlûk nüfuz mücadelesinin sınandığı beylik olarak Dulkadiroğulları bu makalenin temelini oluşturmaktadır.

Anahtar Kelimeler:

Dulkadiroğulları Beyliği, Osmanlı Devleti, Memlûkler

PDF

___

Ahmed bin Ali Kalkaşandi (1987), Subhü’l-âşâ Fî Sınâ‘â el-inşâ, c. III/ c. VII, İnceleyen ve Açıklayan Hüseyin Şemseddin Yusuf Ali Tavîl: Beyrut.
İbn İyas, Muhammed bin Ahmed bin İyas (1931), Bedâyi’u’z-zuhûr fî Vekâyi’ü’d- duhûr, c.III, Yay. Muhammed Mustafa: İstanbul.
İbn İyas, Muhammed bin Ahmed bin İyas (1972), Bedâyi‘u’z-zuhûr fî Vekâyi‘ü’d- duhûr, c. II, Yay. Muhammed Mustafa: Wiesbaden – Kahire.
İbn Tağrıbirdi, Abû’l-Mahasin (1915), An-nücûm Az-zâhire Fî Mülûk Mısr Ve’l-Kahire, c. VI/I/I, Edit. William Popper: Berkeley.
İbn Tağrıbirdi, Abû’l-Mahasin (1918), An-nücûm Az-zâhire Fî Mülûk Mısr Ve’l-Kahire, c. VI/I/III, Edit. William Popper: Berkeley.
İbn Tağrıbirdi, Abû’l-Mahasin (1931), Havâdisi’d-duhûr Fî Medâyi’l-eyyâm Ve’ş- şuhûr, c. III Edit. William Popper: California.
Takıyüddin Ahmed bin Ali Makrizî (1971), Kitâbu’s-sulûk Li-marifeti Düveli’l-mülûk, c. III/II, c. III/III, Neşr. Said A. F. Ashour: Kahire.
Takıyüddin Ahmed bin Ali Makrizî (1972), Kitâbu’s-sulûk Li-marifeti Düveli’l-mülûk, c. IV/I, Neşr. Said A. F. Ashour: Kahire.
Âşık Paşazade (2003), Osmanoğulları’nın Tarihi, Haz. Kemal Yavuz-M. A. Yekta Saraç, İstanbul: K Kitaplığı.
Âşıkpaşazâde (1332), Tevârih-i Al-i Osmân, İstanbul: Matba’a-i Amire.
Fatih Devri Kaynaklarından Düsturnâme-i Enverî, Osmanlı Tarihi Kısmı (1299- 1466) (2003), Haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Kitabevi Yayınları.
Gelibolulu Mustafa Âlî (2009), Künhü’l-Ahbâr, c. I, Tıpkıbasım, Ankara: T.T.K.
Hoca Saadeddin (1279), Tâcü’t-tevârîh, c. I, İstanbul: Matba’a-i Âmire.
İbn Kemal (1991), Tevârih-i Âl-i Osman, VII. Defter, Haz. Şerafettin Turan, Ankara: T.T.K.
İbn Kemâl (1997), Tevârîh-i Âl-i Osmân, VIII. Defter (Transkripsiyon), Haz. Ahmet Uğur, Ankara: T.T.K.
İdrîs-i Bidlîsî (2001), Selim Şah-nâme, haz. Hicabi Kırlangıç, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Lütfi Paşa ve Tevârih-i Âl-i Osman (2001), Haz. Kayhan Atik, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Mehmed Hemdemî Çelebi (1298), Solakzâde Tarihi: İstanbul.
Mehmed Neşri (1995), Kitâb-ı Cihan-nümâ, Neşrî Tarihi, c. II, Yay. Faik Reşit Unat- Mehmed A. Köymen, Ankara: T.T.K.
Müneccimbaşı Derviş Ahmed (1321), Sahâ’ifü’l-ahbâr, c. III: İstanbul.
Oruç Beğ Tarihi, [Osmanlı Tarihi -1288-1502] (2008), Haz. Necdet Öztürk, İstanbul: Çamlıca Yayınları.
Oruç Bey (1972), Oruç Beğ Tarihi, Tercüman 1001 Eser, Baskıya haz. Atsız.
Peçevî İbrahim Efendi (1999), Peçevî Tarihi, c. I, Haz. Bekir Sıtkı Baykal, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
ALTUNDAĞ, Şinasi (1967), “Selim I”, İA, C. X, İstanbul: ss. 423-434.
AYAZ, Fatih Yahya (2012), “Memlük Kaynaklarına Göre Şahsuvar Bey Meselesi”, 29 Nisan- 1 Mayıs 2011 Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu, c. II, edt. Cedet Kabakcı-Serdar Yakar, Kahramanmaraş: ss. 23-53.
BAYKAL, Bekir Sıtkı (1957), “Uzun Hasan’ın Osmanlılara Karşı Kat’î Mücadeleye Hazırlıkları ve Osmanlı-Akkoyunlu Harbinin Başlaması”, Belleten, c. XXI/82: ss. 261- 296.
ÇETİN, Altan (2009), Memlûk Devleti’nin Kuzey Sınırı, Ankara: T.T.K. (Türk Tarih Kurumu Yayınları)
EDHEM, Halil Eldem (1330), “Hersek-Oğlu Ahmed Paşa’nın Esâretine Dâir Kahire’de Bir Kitâbe” TOEM (Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası), S. 28, İstanbul: ss. 200- 222.
ELDEM, Halil Edhem (1927), Düvel-i İslamiyye: İstanbul.
EMECEN, Feridun M. (2009), “Fâtih Sultan Mehmed ve Etrafındaki Dünya: Osmanlı Devleti’nin Doğu Komşuları”, Osmanlı Araştırmaları, Prof. Dr. Muammer Kemal Özergin Hatıra Sayısı I, c. XXXIII, İstanbul: ss. 65-85.
ERDOĞAN, Merçil (1993), Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Ankara: T.T.K.
Feridun Bey (1179), Mecmû’a-i Münşe’âtü’s-selâtîn, İstanbul: Matba’a-i Âmire.
GÖĞEBAKAN, Göknur (2002), XVI. Yüzyılda Malatya Kazası (1516-1560): Malatya.
GÖKHAN, İlyas, (2000), “Gaziantep ve Yöresinin Osmanlı Hakimiyetine Geçmesi”, Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu, Editör: Yusuf Küçükdağ, Gaziantep: ss. 59-65.
GÜL, Muammer (2006), “İlhanlı-Memlûk rekabetinden Osmanlı-Memlûk Rekabetine: Hicaz Su Yollarının Tamiri Meselesinin Tarihî Arka Planı”, Belleten, c. 70, S. 259, Ankara: ss. 845-866.
GÜLER, Ayşe (2014), Memlûk-Dulkadiroğulları Münâsebetleri (1337-1517), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi: Ankara.
HAR-EL, Shai (1995), Struggle for Domination in the Middle East, The Ottoman- Mamluk War, 1485-1491, E.J. Brill: Leiden-New York-Köln.
İNALCIK, Halil (2003), “II. Mehmed”, DİA: ss. 395-407.
İNALCIK, Halil (2009), Devlet-i Aliyye, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar -I, Klasik Dönem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Gelişim, İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
KANAT, Cüneyt (2000a), “Çaldıran Savaşı Esnasındaki Osmanlı-Safevî Mücadelesinde Memlûk Devleti’nin Tutumu", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. IV, İzmir: ss. 65-74.
KANAT, Cüneyt (2000b), “Makrîzî’nin Kitâb Es-Sülûk’undaki Osmanlılar İle İlgili Kayıtlar”, Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, S. IV, İzmir: ss. 225-256.
KARADENİZ, H. Basri (2008), “Dulkadirli Beyliği Tarihine Kısa Bir Bakış”, Maraş Tarihinden Bir Kesit, Dulkadir Beyliği Araştırmaları II, edt. Yaşar Alparslan-Mehmet Karataş-Serdar Yakar, UKDE, Kahramanmaraş: ss. 19-41.
KILIç, Ayşegül (2016), “Bir Bozok-Üçok Hikâyesi: Dulkadiroğulları Ramazanoğulları İlişkileri”, Osmanlı Sosyal ve Ekonomik Tarihi, Prof. Dr. Yılmaz Kurt Armağanı, c. II, Akçağ Yay., Ankara: ss. 9-32.
KILIÇ, Remzi (2011), “XV. Yüzyılın İkinci Yarısında Dulkadiroğulları Devleti Üzerinde Osmanlı-Memluklu Rekabeti”, Uluslar Arası Dulkadir Beyliği Sempozyumu, Kahramanmaraş, (29 Nisan 1Mayıs 2011), c. III: ss. 229-242.
KOPRAMAn, Kazım Yaşar (2002), “Osmanlı-Memlûk Münasebetleri”, Türkler, c. IX, Ed. Hasan Celal Güzel-Kemal Çiçek-Salim Koca, Yeni Türkiye Yay., Ankara: ss. 879- 908.
MERÇİL, Erdoğan (1993), Müslüman-Türk Devletleri Tarihi, Ankara: T.T.K.
MORDTMANN, J. H. (1977), “Dulkadırlılar”, İA, c. III, (Mükrimin Halil Yinanç tarafından ikmâl edilmiştir), İstanbul: ss. 660-661.
MUSLU, Cihan Yüksel (2016), Osmanlılar ve Memluklar, İslam Dünyasında İmparatorluk Diplomasisi ve Rekabet, çev. Zeynep Rona, İstanbul: Kitap Yayınevi.
SOLAK, Kürşad (2012), “İbn Tagriberdi’nin “en-Nucûm ez-Zâhire” Adlı Eserinde Geçen Dulakdiroğulları Beyliği İle İlgili Kayıtlar II”, Tarih İncelemeleri Dergisi, c. XXVII, S. 2, Aralık 2012: ss. 547-596.
SUCU, Nurgül (2012), “Dulkadir Beyliği Mensubu Osmanlı Hanım Sultanlar”, Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu, 29 Nisan-1 Mayıs 2011, c. II, edt. Cevdet Kabakcı-Serdar Yakar, Kahramanmaraş: ss. 235-265.
SÜMER, Faruk (1964), “Çukur-ova Tarihine Dair Araştırmalar (Fetihten XV. Yüzyılın İkinci Yarısına Kadar)”, Tarih Araştırmaları Dergisi, c. 1, S. 1, Ankara 1964: ss. 1-98.
SÜMER, Faruk (1976), Safevî Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü (Şah İsmail ile Halefleri ve Anadolu Türkleri), Ankara: Selçuklu Tarih Ve Medeniyeti Enstitüsü Yayınları, Güven Matbaası.
SÜMER, Faruk (1980), Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, 3. Baskı, İstanbul: Ana Yayınları.
ŞAHİN, İlhan (1982), “Osmanlı İmparatorluğu’nda Konar-Göçer Aşiretlerin Hukukî Nizamları”, Türk Kültürü Dergisi, c. XX, S. 227: ss. 285-295.
ŞEKER, Mehmet (2018), “Memlûk Kumandanı Emîr Yeşbek ile Dulkadir Bey’i Şehsuvar Arasındaki Mücadele”, Tarih Okulu Dergisi, Ağustos, yıl 11, S. XXXV: ss. 526-553.
ŞÜKÜROV, Qiyas (2012), “Şah İsmail ve Dulkadiroğulları”, Uluslararası Dulkadir Beyliği Sempozyumu, c. I, Ed. Cevdet Kabakçı, Serdar Yakar, Kristal Reklam ve Matbaa, İstanbul: ss. 223-237.
TANSEL, Selâhattin (1966), Sultan II. Bâyezit’in Siyasî Hayatı, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
TEKİNDAĞ, M. C. Şehabeddin (1967a), “II. Bayezid Devrinde Çukur-ova’da Nüfuz Mücadelesi, İlk Osmanlı-Memlûklu Savaşları (1485-1491)”, Belleten, c. XXXI, No: 123, T.T.K. Ankara: ss. 345-373.
TEKİNDAĞ, M. C. Şehabeddin (1967b), “Yeni Kaynak ve Vesîkaların Işığı Altında Yavuz Sultan Selim’in İran Seferi”, Tarih Dergisi, c. 17, S. 22, İstanbul: ss. 49-78.
TEKİNDAĞ, Şehabeddin (1971), “Memlûk Sultanlığı Tarihine Toplu Bir Bakış”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S: 25, Mart, İstanbul: ss. 1- 38.
TEKİNDAĞ, Şehabettin (1976), “Fâtih Devrinde Osmanlı-Memlûklu Münasebetleri”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi, S. 30, Mart: ss. 73-98.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1982), Osmanlı Tarihi, c. I-II, Ankara: T.T.K.
UZUNÇARŞILI, İ. Hakkı (1988), Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri, Ankara, T.T.K.
YAVUZ, Nuri (2010), Anadolu’da Beylikler Dönemi, Siyasi Tarih ve Kültür, Ankara: Nobel Yayın.
YİNANÇ, Refet (1989), Dulkadir Beyliği, Ankara: T.T.K.