MİLLȊ HAFIZA: YÖRÜKLERDE ATALAR SÖZÜ

Öz Atasözleri, deyimler, kalıplaşmış ifadeler, dualar ve beddualar bir dilin yüzlerce hatta binlerce yıllık millet hafızasının önemli olaylarını, en arkaik kelime unsurlarını barındırması yönüyle önem arz etmektedir. Bu yapılar içinde kullanılan bazı sözcükler bugün artık ölçünlü dil içerisinde kullanılmamakla beraber o bölge ağzı içinde de unutulmuştur. Atasözleri ve deyimlerin yapıları değişmediği için bu yapılar içerisinde çok önemli dini, kültürel, milli ve tarihi unsurlara rastlayabiliriz. Bu unsurlar bazen çok arkaik bir ögenin ipucu olarak karşımıza çıkarken bazen de çok uzak coğrafyalarda bıraktığımız pek çok kültürel malzemenin izlerini taşır. Bu çalışmamızda bir Oğuz-Türkmen yerleşimi olan Denizli ili Tavas ilçesi Çağırgan Köyü‟nden derlenmiş atasözü, deyim, kalıp ifade, alkış ve kargışlar ele alınacaktır. Bu malzeme yaklaşık on yıllık bir süre zarfında peyderpey derlenerek elde edilmiştir. Ele alınacak konu derleme yöntemiyle yapılmamış olup tamamen doğal ortamlarda duyulan, not edilen dil malzemelerinden oluşmaktadır. Bildiride atasözü, deyim, kalıp ifade, alkış ve kargışların anlamları verilerek; bu yapılar içinde geçen bazı kelimelerin etimolojik kökenleri verilecek, bazı kelimeler ve yapılar ise tartışmaya açılacaktır. Bu kelimelerin incelenmesinde Eski Türkçe kaynakları dâhil olmak üzere Tarama ve Derleme Sözlüğü verileri esas alınacaktır. Sonuç olarak yüzyıllarca kullanılan bu kalıp sözlerin içinde saklı kalmış, kendini muhafaza etmiş pek çok orijinal söz ve yapı Türklük Bilimine kazandırılarak, yeni tartışmaları kapı aralayacaktır.

Anahtar Kelimeler:

Milli hafıza, yörükler, atasözü, deyimler, Çağırgan

PDF

___

AYVERDİ, İlhan, (2011), Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Yayınları.
BASKAKOV, Nikolay, (1991), Gagauz Türkçesi Sözlüğü, (Çeviren: İ. Kaynak ve A.M.Doğru), Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
BOSTAN, M. Hanefi, (2002), XV-XVI. Asırlarda Trabzon Sancağında Sosyal ve İktisâdi Hayat, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
CAFEROĞLU, Ahmet, (2015), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
CLAUSON, Sir Gerard, (1972), An Etymological Dictionary of Pre-ThirteenthCentury Turkish, Oxford: Clarendon Press.
ÇENELİ, İlhan, (1986), Türkmen Türkçesi Sözlüğü, Ankara: TDAY Belleten. DERLEME SÖZLÜĞÜ, (2009), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERCİLASUN, Ahmet Bican ve AKKOYUNLU Ziyad, (2014), Divanu Lugati’t-Türk, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GABAIN, Anna Marie Von, (2003), Eski Türkçenin Grameri, (Çeviren: M.Akalın), Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
GÜLENSOY, Tuncer, (2011), Köken Bilgisi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
GÜLSEVİN, Gürer, (2011), Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
ERGİN, Muharrem, (1997), Dede Korkut Kitabı I-II, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
GÜRSOY-NASKALİ, Emine ve DURANLI, Muvaffak, (1999), Altayca-Türkçe Sözlük, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
KAÇALİN, Mustafa S., (2016), Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
SÜMER, Faruk, (1999), Oğuzlar (Türkmenler), İstanbul: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları.
TANYOL, Cahit, (1953), “Baraklarda Örf ve Adet Araştırmaları”, Sosyoloji Dergisi, S. 9: s. 67-96
T.C.BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1999). Osmanlı Arşivi Daire Baskanlığı Yayın Nu: 40, Ankara.
T.C.BAŞBAKANLIK DEVLET ARŞİVLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ (1995), Osmanlı Arsivi Daire Baskanlığı, Yayın Nu: 27. Ankara.
TEKİN, Talat, (2010), Orhon Yazıtları, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
TOPARLI, Recep, VURAL, Hanifi ve KARAATLI Recep, (2007), Kıpçak Türkçesi Sözlüğü, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
VAKIFLAR GENEL MÜDÜRLÜĞÜ ARİİVİ, Defter 1129, Varak, 194.
YENİ TARAMA SÖZLÜĞÜ, (1983), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. https://www.nisanyansozluk.com/