HALEP VALİSİ VE ESTERGON BAŞ MUHAFIZI EBUBEKİR PAŞA’NIN MUHALLEFÂTI (1684)

Bu çalışma, XVII. yüzyılda doğu-batı ticareti arasındaki önemli bir merkez konumundaki Halep şehrinde valilik yapan ve ardından katıldığı Avusturya seferi esnasında öldürülerek malları müsadere edilen Ebubekir Paşa’nın muhallefâtının incelenmesini kapsamaktadır. Kaplan Mustafa Paşa’nın kethüdalığını yapan Ebubekir Paşa 6 Ağustos 1682 tarihinde Halep valiliğine atanmış ve burada yaklaşık bir yıl görev yaptıktan sonra Avusturya Seferi için 12 Haziran 1683’de emrindeki askerlerle Ösek’de toplanan orduya katılmıştır. Ebubekir Paşa 11 Ekim 1683 yılındaki Ciğerdelen yenilgisi üzerine Estergon baş muhafızı olmuştur. Estergon Kalesi’nin Baş muhafızı iken kaleyi teslim ettiği için yanındaki diğer komutanlar ile birlikte boğularak öldürülmüş ve mal varlığı müsadere edilmiştir. Paşanın mal varlığının tespiti yaklaşık dokuz ay sürmüş ve toplam 3.731.076 akçelik malvarlığının 6,102 kuruşluk kısmı varislerine bırakıldıktan sonra geriye kalan kısmı hazineye aktarılmıştır. İki eşi ve üç kızı olan Ebubekir Paşa’nın 14 kölesi bulunmaktadır. Muhallefâtının yarıya yakın kısmını tarım gelirlerinin oluşturduğu Ebubekir Paşa’nın Halep’in değişik yerlerinde yedi adet çiftliği bulunmaktadır. Harim Kazasına bağlı İskat Köyündeki çiftlikte bulunan toplam 16148 zeytin ağacı ve üç adet zeytin değirmeni yoğun bir tarımsal üretimin varlığına delalet etmektedir. Yine çiftliklerde çok sayıda incir, ceviz, üzüm, dut, badem ve elma ağaçları bulunmaktadır. Ebubekir Paşa’nın muhallefâtında değişik tür ve özelliklerde bulunan kumaşların zenginliği valilik yaptığı Halep’in dönemin önemli dokuma merkezlerinden biri olmasından kaynaklanmaktadır. Paşa’nın çeşitli tür ve özelliklerde ev eşyalarının, savaş araç-gereçlerinin ve at takımlarının bulunduğu mal varlığının içerisinde çoğunluğunu tefsir ve fıkıh kitaplarının oluşturduğu 13 adet de kitabı bulunmaktadır.

___

  • Akgündüz, Ahmet 1994, “Dürerü’l-Hükkâm”, Dia., Cilt:10, İstanbul: Tdv. Yay., 27-28.
  • Aygün, Necmettin 2009, “Xvııı. Yüzyılda Bir Osmanlı Valisi: Üçüncüoğlu Ömer Paşa Ve Muhallefatı”, Uluslararası Karadeniz İncelemeleri Dergisi, Cilt:7, Sayı: 7, 39-77.
  • Ayverdi, İlhan 2011, Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı.
  • Barkan, Ömer Lütfi 1966, “Edirne Kassamı’na Âit Tereke Defterleri1545-1659”, Belgeler, Cilt:Iıı, Sayı:5-6, Ankara: Ttk Basımevi, 1-479.
  • Cezar, Yavuz 1977, “Bir Âyanın Muhallefatı Havza Ve Köprü Kazaları Âyanı Kör İsmail- Oğlu HüseyinMusadere Olayı Ve Terekenin İncelenmesi”, Belleten, Cilt:Xlı, Sayı:161, Ankara: Ttk Basımevi, 41-78.
  • Çakar, Enver 2006, 17. Yüzyılda Haleb Eyaleti Ve Türkmenleri, Elazığ: Fırat Üniversitesi Basımevi.
  • Çürük, Cenap 1993, “Çadır”, Dia., Cilt:8, İstanbul: Tdv. Yay., 162-164.
  • Defterdar Sarı Mehmed Paşa 1995, Zübde-İ Vekayiât Tahlil Ve Metin 1066-1116/1656- 1704, Hazırlayan: Abdülkadir Özcan, Ankara: Ttk Basımevi.
  • Demiroğlu, Ayla 1994, “Devletşah”, Dia., Cilt:9, İstanbul: Tdv. Yay., 244-245.
  • İstanbul Mahkemesi 20 Numaralı Sicil H. 1099-1100 / M. 1688- 1689 2019, Proje Yönetmeni M. Âkif Aydın, Editör: Coşkun Yılmaz, İstanbul: Kültür Aş.
  • Jorga, Nicolae 2005, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt: 4, Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • Kandemir, M. Yaşar 1993, “El-Câmiu’s-Sahîh”, Dia., Cilt:7, İstanbul: Tdv. Yay., 114- 123.
  • Kırbıyık, Kasım 1992, “Baytarlık”, Dia., Cilt:5, İstanbul: Tdv. Yay., 278-282.
  • Koçu, Reşat Ekrem 1969, Türk Giyim Kuşam Ve Süslenme Sözlüğü, Sümerbank Kültür Yayınları.
  • Mahmoud Zin Alabadin 2019, Halep Kenti Ve Geleneksel Evleri, Doktora Tezi, Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü Mimarlık Anabilim Dalı, İstanbul.
  • Mahmud Zeyn El Abidin, Suphi Saatçi 2019, “Halep Geleneksel Evleri Ve Özellikleri”, Fsm İlmi Araştırmalar İnsan Ve Toplum Bilimleri Dergisi, Sayı: 13, İstanbul: 237-250.
  • Masters, Bruce 1997, “Halep”, Dia., Cilt:15, İstanbul: Tdv. Yay., 244-247.
  • Masters, Bruce 2003, “Halep: Osmanlı İmparatorluğu’nun Kervan Kenti”, Doğu İle Batı Arasında Osmanlı Kenti Halep, İzmir Ve İstanbul, Çev. Sermet Yalçın, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Mehmed Süreyya 1996, Sicill-İ Osmanî, Cilt: Iı-Iıı, Yayına Hazırlayan: Nuri Akbayar, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Mumcu, Ahmet 1985, Osmanlı Devletinde Siyaseten Katl, Ankara: Sevinç Matbaası.
  • Olivier 1977, Türkiye Seyahatnamesi 1790 Yıllarında Türkiye Ve İstanbul, Çev. Oğuz Gökmen, Ankara: Ayyıldız Matbaası.
  • Öğün, Tuncay 2006, “Müsadere”, Dia., Cilt:32, İstanbul: Tdv. Yay., 67-68.
  • Özek, Ali 2002, “El-Keşşâf”, Dia., Cilt:25, İstanbul: Tdv. Yay., 329-330.
  • Özen, Şükrü 2008, “Sadrüşşerîa”, Dia., Cilt:35, İstanbul: Tdv. Yay., 427-431.
  • Raymond, Andre 1995, Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, Çev. Ali Berktay, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
  • Savaş, Saim 1993, Sivas Valisi Dağıstânî Ali Paşa’nın Muhallefâtı, Belgeler, Cilt: Xv, Sayı:19, Ankara: Ttk Basımevi, 249-292.
  • Sımeon, Lehatsi 1964, Polonyalı Simeon’un Seyahatnamesi 1608-1619, Tercüme Eden Hrand D. Andreasyan, İstanbul: Beha Matbaası.
  • Silahtar Fındıklılı Mehmed Ağa 1928, Silahdâr Tarihi I-Iı, İstanbul.
  • Şakul, Kahraman 2021, Iı. Viyana Kuşatması Yedi Başlı Ejderin Fendi, İstanbul: Timaş Yayınları.
  • Tavernıer, Jean-Baptiste 2006, Tavernier Seyahatnamesi, Çev.Teoman Tunçdoğan, İstanbul: Kitap Yayınevi.
  • Telci, Cahit 2007, “Osmanlı Devletinde 18. Yüzyılda Muhallefât Ve Müsâdere Süreci”, Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt:Xxıı, Sayı: 2, İzmir: 145-166.
  • Türkal, Nazire Karaçay 2012, Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-İ Fezleke 1065-22 Ca.1106/1654-7şubat 1695, Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı 1988, Osmanlı Devleti Teşkilatından Kapıkulu Ocakları Iı, Ankara: Ttk Basımevi.
  • Uzunçarşılı, İsmail Hakkı 2009, Osmanlı Tarihi, Cilt: Iıı/1, Ankara: Ttk Basımevi. Yaşaroğlu, M. Kâmil 1999, “İbn Âsım, Ebû Bekir”, Dia., Cilt:19, İstanbul: Tdv. Yay., 327.
  • Yayla, Mustafa 1995, “Fetâvâ-Yı Yahyâ Efendi”, Dia., Cilt:12, İstanbul: Tdv. Yay., 449- 450.
  • Yücel, Yaşar 1982, Osmanlı Devket Düzenine Ait Metinler Iv: 1640 Tarihli Es’ar Defteri Tıpkıbasım, Ankara: Dil Ve Tarih-Coğrafya Basımevi.
  • Zınkeısen, Johann Wilhelm 2011, Osmanlı İmparatorluğu Tarihi, Cilt:.5, Çev. Nilüfer Epçeli, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
  • ARŞİV T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı, Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.)
  • 1-Ali Emiri (AE.) Mehmed IV (AE.SMMD.IV), 107/12445; 14/1508.
  • 2-Bab-ı Defteri (D.) Başmuhasebe Muhallefat Defteri (D.BŞM.MHF.d.), 12363. Başmuhasebe Muhallefat Halifeliği (D.BŞM.MHF.), 4/53.
  • 3-Maliyeden Müdevver Defterler (MAD., d.) 7544.
  • 4- İbnülemin Maliye (İE.ML.), 16/1545